Λαϊκή Κίνα ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Στο τέλος του ταξιδιού έχει μείνει μια γεύση από αμέτρητα φλυτζάνια τσάι ανάκατο με γιασεμί. Και μια αίσθηση βαθιάς ανθρώπινης ευγένειας, ακόμα και ζεστασιάς, παρ' όλα όσα λέγονται για τη μυστική κι αδυσώπητη σκληρότητα της ράτσας. Έτσι, προσπαθώντας να βάλουμε σε τάξη τον καταιγισμό εντυπώσεων της ασθματικής περιήγησης, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και μια κουβέντα άλλη, βγαλμένη επίσης από την ανατολίτικη σκέψη: «Κοίταξε δυό φορές, για να δεις σωστά. Κοίταξε μια φορά, για να δεις με αγάπη».

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Μαρία Καραβία είχε την πρόνοια να ταξιδέψει στη χώρα του Κομφούκιου το 1976, μαζί με άλλους τέσσερις Ελληνες δημοσιογράφους, αμέσως μετά το θάνατο του Μάο Τσε Τουνγκ και την άδοξη λήξη της Πολιτιστικής Επανάστασης. Είχαν βέβαια προηγηθεί τόσο η Μπεάτα Κιτσίκη κατά είκοσι χρόνια, η οποία μάλιστα κατέθεσε το σύνολο των εντυπώσεών της από τις συχνότατες εκεί επισκέψεις της στο «Γνώρισα τους κόκκινους φρουρούς», που κυκλοφόρησε από τον οίκο του «Κέδρου», το 1982, όσο και ο Πέτρος Χάρης, κατά δεκαέξι αντίστοιχα χρόνια, ο οποίος μας έδωσε το «Η Κίνα έξω από τα τείχη», στις εκδόσεις της «Εστίας». Τον ίδιο δρόμο ακολούθησαν στη συνέχεια ο Ασημάκης Πανσέληνος, το 1982, ο οποίος συγκέντρωσε τις μαρτυρίες του στο ταξιδιωτικό «Η Κίνα η δική μου», που εξέδωσε ο «Κέδρος» το 1983, η Κάτια Αντωνοπούλου, σχεδόν μία δεκαετία αργότερα, η οποία παρουσίασε την ατομική της εκδοχή γύρω από τη σύγχρονη σινική ζωή στο «Νιχάο Κίνα» («Καστανιώτης», 1996) και άλλοι.

Ανήκω σ' αυτούς που διάβασαν τη «Λαϊκή Κίνα» στην πρώτη εκείνη έκδοση από τον «Παπαζήση», το 1978, όταν μάλιστα εργαζόμουν στο Πεκίνο κατά την περίοδο 1991-1994. Θυμάμαι ότι είχα συγκρατήσει αμέσως τη χαρακτηριστική άνεση, αλλά και ευγένεια της γραφής, τη διακριτική και δεόντως εξερευνητική ταυτόχρονα ματιά της υποψιασμένης Δυτικοευρωπαίας, τη συνέπεια στην ανάδειξη καθοριστικών στιγμιοτύπων της κινεζικής καθημερινότητας και προπαντός την εμμονή της συγγραφέα να αποφύγει συνειδητά τους πειρασμούς του εξωτισμού. Οι περιγραφές της δηλαδή δεν λυγίζουν κάτω από το βάρος της αναπόφευκτης ετερότητας, που επιζητεί το σβήσιμο του καλλιτεχνικού εγώ του παρατηρητή. Ο λόγος μάς αφήνει να αναπνεύσουμε τη στιγμή που το κείμενο μας εισάγει προοδευτικά στο αστείρευτο άπω νόημα, στην πολυπρισματική άπω αντίληψη.

Η σημερινή, ιδιαίτερα επιμελημένη έκδοση που ευτύχησε στα χέρια του ακαταπόνητου, ευρηματικού Σταύρου Πετσόπουλου, διατηρεί αμείωτο το σεβασμό της Μαρίας Καραβία στην αρχή της εξισορροπητικής ανάπλασης του σινικού τοπίου. Κι εδώ η αφήγηση αντιστέκεται με επιτυχία στην ισοπέδωση που συνήθως προκαλεί το μαγικό εντέλει αλλότριο είναι. Ο τρισέλιδος, εξομολογητικός πρόλογος του 2002 προσφέρει έναν κατ' οικονομίαν πάντοτε τρόπο αξιολόγησης των συγκριτικών, στοχαστικών εννοείται, περιδιαβάσεων. Οι πτυχές τού σημαίνοντος χωροχρόνου προβάλλονται με στιλπνότητα. Παραθέτω ενδεικτικά: «Επίπεδα τοπία και μεγάλα ποτάμια, υγροί ορυζώνες, μοναχικοί αναγνώστες που διάβαζαν τη νύχτα κάτω από τους φανοστάτες των δρόμων κάνοντας οικονομία στο ρεύμα του σπιτιού τους, συντροφιές που έπαιζαν χαρτιά στο ίδιο φως καθισμένες κυκλικά, κατάχαμα στο πεζοδρόμιο ή στην τεράστια πλατεία Τιέν Αν Μεν που χωράει ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Η ζεστή βροχή που δεν έλεγε να σταματήσει στην Καντόνα... Οι κήποι των μανδαρίνων στη Σαγκάη... Κασετίνες με λεπτεπίλεπτα πινέλα και χρώματα ακουαρέλας που φάνταζαν πολύτιμα στις σκονισμένες βιτρίνες μικρών χαρτοπωλείων. Το θρόισμα του κρουστού μεταξιού που ακουγόταν στις σιωπές της Οπερας του Πεκίνου, ένα μωβ λουλούδι που κάλυπτε λιβάδια και λόφους στην κεντρική Κίνα, στην Τσανγκ Σα. Οι οδοκαθαριστές και οι εργάτες, που πριν πιάσουν δουλειά έκαναν, παραδομένοι σε μια θαυμαστή αυτοσυγκέντρωση, τάι σι, σκιαμαχία, μέσα στο θαμπό ξημέρωμα, πανάρχαιο τρόπο άσκησης, που είναι αργός διάλογος του ανθρώπου με τη γη και τον ουρανό...» (βλ. σελ. 8 επ.).

Οι εκατό και πλέον φωτογραφίες που πλαισιώνουν την έκδοση δρουν παραπληρωματικά. Σχολιάζουν, διευρύνουν, υπομνηματίζουν διεξοδικά το κείμενο μέσα από την αλληλουχία των φωτοσκιάσεων και των άλλων παιχνιδιών του αποκαλυπτικού άσπρου και του ομιλητικού γκρίζου. Η ομολογούμενη «μυθική διάσταση της Κίνας και το αρχαίο ήθος της, κρυμμένο κάποτε μέσα στα κουρέλια, που σε αιφνιδίαζε εδώ κι εκεί, καθώς είχε διαφύγει από τις σαρωτικές εκκαθαρίσεις που είχαν βάλει την ιστορική μνήμη στους πρωτεύοντες στόχους» (βλ. σελ. 9) είναι αυτούσια εκεί, στις λειτουργικές φωτογραφίες του δευτέρου μέρους του βιβλίου, οι οποίες έχουν άλλωστε, όπως το υπόλοιπο υλικό, αναπλαστεί για τις ανάγκες της παρούσας έκδοσης. Προφανώς η «Λαϊκή Κίνα» είναι περισσότερο ένα βιβλίο αγάπης για τον κινεζικό λαό και λιγότερο ένα εγχειρίδιο πολιτικής. Παρ' όλα αυτά, η κριτική ματιά δεν θα παραλείψει να συμπληρώσει ή να συμψηφίσει δεδομένα, προκειμένου να δοθεί μια αντικειμενική κατά το δυνατόν εικόνα, που θα προεκτείνει ό,τι συνέλαβε πριν από μισό περίπου αιώνα ο αναλυτικός νους του Νίκου Καζαντζάκη, η σκιά του οποίου εντοπίζεται σε διάφορα σημεία του βιβλίου, όπως φερ' ειπείν στη σελ. 22. Ετσι οι απολογισμοί κερδίζουν σε εννοιολογικό βάθος.

Η Μαρία Καραβία, μεταξύ των άλλων, φαίνεται να γνωρίζει ότι «οι Κινέζοι φιλόσοφοι ήταν όλοι τους Σωκράτης, σε διαφορετικούς βαθμούς. Στο πρόσωπο του φιλοσόφου γνώση και αρετή ήταν αδιαχώριστα. Η φιλοσοφία του απαιτούσε να βιώνεται από τον ίδιο. Φορέας της ήταν ο ίδιος», όπως μας δείχνει η μελέτη των πηγών (βλ. χαρακτηριστικά το «Τι είναι η αρχαία ελληνική φιλοσοφία» του Pierre Hadot, σε μετάφραση Αντας Κλαμπατσέα, εκδ. «Ινδικτος», 2002). Γι' αυτό και δεν διστάζει να τολμήσει ορισμένες συγκρίσεις, υπογραμμίζοντας πάντως την ιδιοπροσωπία των Σινών, που «λατρεύουν κατά βάθος το αφύσικο, τα φυτά νάνους, τους στριφτούς κορμούς των δέντρων που όταν μεγαλώσουν συγκροτούν παράξενες, βασανισμένες δενδροστοιχίες» (βλ. σελ. 48).

Συνιστώ εν ολίγοις το έργο αυτό της Μαρίας Καραβία για έναν ακόμη απλούστατο λόγο: τώρα που ο κόσμος μικραίνει με μεγάλη πράγματι ταχύτητα και οι Κινέζοι έρχονται όλο και πιο κοντά μας, καλό είναι να ξέρουμε ένα δυο θεμελιώδη πράγματα γι' αυτούς. Και μάλιστα από μία έμπειρη δημοσιογράφο, η οποία τους πλησίασε χωρίς να τους αγιοποιήσει ή να τους ευτελίσει.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/09/2003