Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα 1896-1906

Τι ήταν η Αθήνα τη δεκαετία 1896-1906; Μια πόλη που κολυμπούσε στα ύδατα και τη λάσπη, με τη σκιά όμως των ένδοξων ερειπίων παρούσα υπό το φως του ηλίου ή του φεγγαρόφωτος. Μια πόλη - δορυφόρος της Δυτικής Ευρώπης, επισκέψιμη για το αρχαίο κάλλος της και για το παρόν της -έμποροι, κατάσκοποι, περιηγητές, φιλέλληνες με ή χωρίς εισαγωγικά πήγαιναν κι έρχονταν. Ο συγγραφέας μελετά την εποχή και καθώς τη μελετά, τη ζωντανεύει, βοηθούμενος από το εικονογραφικό υλικό που δραστηροποιεί την ανάγνωση, χωρίς να την παγιδεύει στην εύκολη κατανάλωση εικόνων. Το παρελθόν είναι ζωντανό -έτσι μας διαβεβαιώνει- και πάντοτε παρόν στον παρόντα ιστορικό χρόνο της ψηφιακής εικόνας, που ακυρώνει το απρόοπτο της ολότητας υπέρ της λεπτομέρειας. Η έκδοση είναι δίγλωσση (ελληνικά και αγγλικά).





ΚΡΙΤΙΚΗ



«Καθ' α σας έλεγα εις την τελευταίαν συνεδρίασιν επρότεινον να εκφράσει το Συνέδριον την ευχήν όπως οι πρώτοι Ολυμπιακοί διεθνείς Αγώνες τελεσθώσιν εις Αθήνας. Η πρότασις υπεστηρίχθη ενθέρμως υπό Γάλλων και ξένων και έγινε μετ' ενθουσιασμού και παμψηφεί δεκτή». Είναι 25 Ιουνίου του 1894 και ο Δημήτριος Βικέλας από το Παρίσι όπου βρίσκεται, συμμετέχοντας ως εκπρόσωπος του Ιωάννη Φωκιανού στο «Διεθνές Συνέδριο των Παρισίων διά την μελέτην και την διάδοσιν των αρχών του φιλαθλητισμού», του αναγγέλλει με επιστολή την ευτυχή για την Ελλάδα κατάληξη των συζητήσεων. Αν και στην αμέσως επόμενη φράση του, «της προτάσεως την ευθύνην ανέλαβον ατομικώς», υπενθυμίζει αυτό που όλοι ήδη γνωρίζουν. Τη δυσκολία που θα είχε η μικρή και πάμπτωχη Ελλάς - μόλις πριν από έναν χρόνο ο Χαρίλαος Τρικούπης είχε ανακοινώσει δημοσίως την οικονομική κατάρρευση του κράτους - να οργανώσει μια διεθνή εκδήλωση αυτής της σημασίας και αυτού του μεγέθους.

Εναν και πλέον αιώνα μετά από αυτά τα γεγονότα και ενώ η Ελλάδα ζει σήμερα τον πυρετό της προετοιμασίας των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, το κατόρθωμα του 1896, της διοργάνωσης της πρώτης για τη νεότερη εποχή Ολυμπιάδας στην Αθήνα, φαντάζει μυθικό. Μέσα από τις σελίδες μάλιστα του έργου του κ. Βασίλη Καρδάση Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα (1896-1906) (εκδόσεις Εφεσος), το οποίο πρόκειται να κυκλοφορήσει σε λίγες ημέρες, η εικόνα αυτή ενισχύεται πολλαπλώς.

Η Αθήνα του 1896, που αναλάμβανε τους Ολυμπιακούς Αγώνες, δεν ήταν άλλο από μια μικρή πόλη της Ανατολής χωρίς καθόλου υποδομές και βεβαίως χωρίς καμία δυνατότητα να τις αποκτήσει εξαιτίας κυρίως της οικονομικής δυσπραγίας. Και το εικονογραφικό υλικό άλλωστε, που πλαισιώνει την έκδοση, συνιστώντας μια ιδιαίτερη εικαστική θεματική ενότητα, παρ' ότι στο μεγαλύτερο μέρος του προέρχεται από καρτ ποστάλ της εποχής, δεν μπορεί να κρύψει την πραγματικότητα.

Μόνον ο άκρατος ενθουσιασμός λοιπόν των Ελλήνων για την αναβίωση των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων στη χώρα όπου γεννήθηκαν σε συνδυασμό με την παντελή άγνοια του βάρους που αναλάμβαναν μπορεί να δικαιολογήσει την απόφαση. Αυτή την πορεία από το μηδέν προς το όλον καταγράφει στο βιβλίο ο ιστορικός, αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Καρδάσης, παρακολουθώντας τα γεγονότα με αντικειμενικότητα και συνέπεια.

Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου βρίσκουμε την Αθήνα χωριό. Με 100.000 κατοίκους, οι περισσότεροι από τους οποίους μόλις έχουν φθάσει από την ύπαιθρο και ζουν σε συνθήκες εξαθλίωσης. Η πόλη δεν έχει κανέναν ασφαλτοστρωμένο δρόμο ή και καθόλου δρόμους με τη σκόνη του καλοκαιριού ή τη λάσπη του χειμώνα να κάνουν την κατάσταση αφόρητη, έχει τεράστιο πρόβλημα ύδρευσης, δεν διαθέτει αποχετευτικό σύστημα και τα απόβλητα των οικιών ρίχνονται στους δρόμους. Οι συγκοινωνίες ελάχιστες, ο δημόσιος φωτισμός ανεπαρκής, δεν υπάρχει κτιριακή υποδομή για τη φιλοξενία των επισκεπτών και ακόμη περισσότερο απουσιάζουν παντελώς οι χώροι για τη διεξαγωγή των αθλημάτων.

Η Ελλάδα λοιπόν καλείται να επιτελέσει έναν άθλο. Είχε μόλις δύο χρόνια στη διάθεσή της για να προετοιμαστεί και είναι αυτονόητο ότι ελάχιστα πρόφθασε να κάνει.

Η επίσημη έναρξη της Α' σύγχρονης Ολυμπιάδας της Αθήνας στις 24 Μαρτίου 1896 συνδυάστηκε με τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ έξω από τον χώρο του Παναθηναϊκού Σταδίου, το κόστος της ανακαίνισης του οποίου είχε αναλάβει ο ίδιος εξ ολοκλήρου. Ερανοι ιδιωτών άλλωστε και η πώληση αναμνηστικών γραμματοσήμων έδωσαν τα χρήματα για την κατασκευή των δύο άλλων μεγάλων έργων, του Σκοπευτηρίου στην Καλλιθέα και του Ποδηλατοδρομίου στο Φάληρο. Η αναγγελία της ένταξης Μαραθωνίου δρόμου εξάλλου στο πρόγραμμα των Αγώνων προκάλεσε ενθουσιασμό στην Αθήνα και πίστη για την ελληνική νίκη, προσδοκία που βρήκε την ικανοποίησή της στο πρόσωπο του νεαρού Μαρουσιώτη Σπύρου Λούη. Η κακή κατάσταση του δρόμου ωστόσο από τον Μαραθώνα στην Αθήνα ουδόλως ενδιέφερε.

Οι ξένοι άρχισαν να φθάνουν στην Αθήνα δέκα ημέρες πριν από την έναρξη των Αγώνων και ο βαρώνος Ντε Κουμπερτέν εγκαταστάθηκε στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία». Αν και η συμμετοχή των ξένων αποστολών ήταν σαφώς κατώτερη του αναμενομένου, όπως μικρότερη ήταν και η άφιξη επισκεπτών, αν και οι συνθήκες πόρρω απείχαν από τις ιδανικές, με διοργανωτές και διαγωνιζομένους να βαδίζουν σε πρωτόγνωρο έδαφος, το βέβαιο είναι ότι ο δρόμος για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του σύγχρονου κόσμου θα είχε ανοίξει.

Την επαύριο άλλωστε της λήξης των Αγώνων και αντίθετα από τη συμφωνία που είχε γίνει στο Παρίσι, το οποίο και είχε ορισθεί ως η επόμενη πόλη διεξαγωγής των Αγώνων του 1900, οι έλληνες παράγοντες και οι αθηναϊκές εφημερίδες θα άρχιζαν μια εκστρατεία υπέρ της μόνιμης τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, προκαλώντας έτσι την αγανάκτηση του Κουμπερτέν. Γεγονότα που οδήγησαν τελικώς το 1906 σε μία δεύτερη ανεπίσημη Ολυμπιάδα για την Αθήνα, την αποκαλούμενη Μεσο-ολυμπιάδα, που διεξήχθη με μεγάλη επιτυχία και με εκατοντάδες διεθνείς συμμετοχές.

Μία δεκαετία είχε περάσει στο μεταξύ και η Αθήνα είχε αποκτήσει πλέον την όψη μιας ευρωπαϊκής πρωτεύουσας, είχε υποδομές και μεγάλα ξενοδοχεία αλλά και υψηλή πνευματική ζωή. Μία εικόνα που τα αρχεία της εποχής αναπαράγουν με πειστικότητα.

Το σπάνιο φωτογραφικό υλικό της έκδοσης, που εκτός από τις καρτ ποστάλ προέρχεται από το αρχείο του συλλέκτη κ. Σπύρου Μανουσάκη, από το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, από την Εθνική Πινακοθήκη και από την Ιδιωτική Συλλογή της Παλαιάς Βουλής, καταγράφει την αγωνιστική και την κοινωνική δραστηριότητα, τους χώρους των κοινωνικών συναναστροφών και τα αξιοθέατα της πόλης, παρουσιάζοντας παράλληλα με τα αθλητικά γεγονότα το ανθρωπογεωγραφικό περιβάλλον της πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους. Μία Αθήνα που ύστερα από 106 χρόνια φαντάζει σήμερα γραφική, αποκρύπτοντας επιμελώς την ανέχεια κάτω από το έγχρωμο λούστρο.



ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 10-11-2002