Έκανα λάθος για την Ιαπωνία

Όταν ο εξαιρετικά συνεσταλμένος Τσάρλι παθιάζεται με τα ιαπωνικά μάνγκα και τα κινούμενα σχέδια (που οι Ιάπωνες αποκαλούν με το γαλλικό όρο "ανιμέ"), ο Πίτερ Κάρεϊ, ο πατέρας του, όχι μόνο δεν απορεί με το γιο του, αλλά σύντομα μαγεύεται και ο ίδιος. Αρχίζει έτσι ένα ταξίδι, με τον πατέρα να μοιράζεται τα εξωτικά κόμικς του δωδεκάχρονου γιου του, που τους φέρνει τελικά στο Τόκιο, όπου ένας περίεργος νεαρός Ιάπωνας θα γίνει οδηγός τους. [...]





ΚΡΙΤΙΚΗ



H εύλογη αντίδραση ενός εύστροφου δέκτη, συγκεκριμένα του Αυστραλού συγγραφέα Πίτερ Κάρεϊ, κατόχου δύο προς το παρόν βραβείων Μπούκερ, ο οποίος έρχεται κάποια στιγμή αντιμέτωπος με την πολυσημία του Τόκιο, συνοψίζεται στην παρακάτω ειλικρινή διαπίστωση των αναπόφευκτων αδιεξόδων. Είναι εκείνα ακριβώς, τα οποία οι πρώτες απόπειρες μιας ερμηνείας σε ικανό βάθος τα βρίσκουν πάντα μπροστά τους: «Γιατί μόλις βρέθηκα στην Ιαπωνία, κατάλαβα πως, σαν ξένος, δεν υπήρχε περίπτωση να μάθω ποτέ την αλήθεια. [...] Καθώς λοιπόν εμείς περνούσαμε απ' το ένα άδειο γραφείο στο άλλο, εγώ ερμήνευα τα πάντα μέσα απ' το παρεξηγημένο πρίσμα ενός ξένου. Κράτησα σημειώσεις που, ευτυχώς, αργότερα μου ήταν αδύνατο να διαβάσω...». Οι ατέρμονες πειραματικές αναζητήσεις στον τομέα της πολεοδομίας, στο πεδίο της καταναλωτικής μεθοδολογίας και όχι μόνον, οι οποίες κατακλύζουν, ως ακραίες επικυρώσεις των διαδοχικών ειδολογικών αποκλίσεων ή υπονομεύσεων, τη βορειοδυτική πλευρά της πρωτεύουσας, πολιορκούν τον άδολο παρατηρητή (βλ. κυρίως σελ. 117 επ.). Αν προσπαθήσει να τις υπαγάγει στα δικά του αξιολογικά μέτρα και σταθμά, θα τον εξουθενώσουν.

Η αμηχανία δεν είναι πλαστή. Ούτε ασφαλώς συνιστά συγγραφική επινόηση, κάτι το οποίο θα περίμενε κανείς από τον ασίγαστο δημιουργό τού «Οσκαρ και Λουσίντα». Οι αλλεπάλληλες συναντήσεις του παραδοσιακού ύφους, του περιώνυμου σιταμάτσι, το οποίο θυμίζει έντονα την πολιτιστική ιδιοπροσωπία της περιόδου του Εντο, με την εναντιωματική αντιστοιχία του πολυσχιδούς ύφους γιαμανότε προκαλούν ένα είδος εννοιολογικής σύγχυσης. Ενίοτε είναι ακαριαία. Ουσιαστική αρωγή βεβαίως δεν παρέχεται από πουθενά. Ακόμη και οι δίγλωσσοι ή τρίγλωσσοι ντόπιοι που έχουν αναλάβει τη φιλοξενία, αλλά και την ξενάγηση κάποιων «τυχερών» επισκεπτών, αδυνατούν να επέμβουν. Το Τόκιο θα αποβάλει στο τέλος τον επιπόλαιο περαστικό ως ανεπίδεκτο κατανόησης των αλλεπάλληλων ανατροπών και των συμφραζομένων τους, ό,τι με άλλα λόγια προτείνει το κάθε σχεδόν οικοδομικό τετράγωνο, για να υιοθετήσει στη συνέχεια τον ψύχραιμο ξένο, ο οποίος ανέχεται υπομονετικά την έκδηλη «αναρχία», τον δήθεν παράλογο διάκοσμό του. Προκειμένου μάλιστα να τον καταστήσει προοδευτικά θεματοφύλακα τόσο των αλυσιδωτών μυστικών του όσο και των επιλεκτικών, αλλοπρόσαλλων με την πρώτη ματιά, επιτευγμάτων του, το Τόκιο το ίδιο διανοίγει αιφνιδιαστικά τις αναγκαίες γνωσιολογικές διόδους. Αρκεί κανείς να είναι τότε ακριβώς ευεπίφορος. Θα ανταμειφθεί γενναιόδωρα. Ετσι η μυστηριώδης πόλη θα καταστεί το αναμφισβήτητο συνώνυμο της ταξιδιωτικής ευεργεσίας.

Αυτή είναι η σημαντικότερη, εξόφθαλμα βιωματική θέση του περιηγητή Πίτερ Κάρεϊ. Επεται μια σειρά άλλων δοκιμών, τόσο του ίδιου όσο και του γιου του Τσάρλι. Αναζητώντας τους επιφανείς δημιουργούς των γηγενών κόμικς, των μάνγκα, τα οποία κατ' ουσίαν τους έφεραν στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, διεξέρχονται από κοινού ένα αντιπροσωπευτικό μέρος του κοινωνικού και εμπορικού φάσματος της δαιδαλώδους ιαπωνικής πρωτεύουσας. Τα επεισόδια της συναρπαστικής περιδιάβασής τους στο απρόβλεπτο Τόκιο είναι δηλαδή διδακτικού κυρίως περιεχομένου. Οι αναγνώστες μένουν με την εντύπωση ότι οι δύο ξένοι εντόπισαν μόλις προς το τέρμα τής εκεί ολιγοήμερης παραμονής τους ορισμένες καταστατικές εθνικές αρχές, οι οποίες διέπουν τόσο την αδιάσπαστη ανά τους αιώνες συνέχεια του ψυχισμού των Ιαπώνων όσο και την ομολογούμενη κλίση τους προς τις λεπτεπίλεπτες, οριακές οσμώσεις στο χώρο της αισθητικής ειδικότερα. Η ηρωική «παράνοια» των σαμουράι, η λατρεία του εμβληματικού χρυσάνθεμου, η προσήλωση στην ειδοποιό λεπτομέρεια, η τελειομανής άμιλλα, η κυριολεξία των εκφάνσεων ενός πανταχού παρόντος κενού: είναι όλα εκεί. Πότε εμφανή, πότε αφανή, αλλά αείζωα, τα στοιχεία αυτά οικοδομούν χαρακτήρες και διαιωνίζουν πρότυπα μέσα από «την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών», όπως θα παρατηρούσε ο ημέτερος, εν μέρει ανατολίτης Κ. Π. Καβάφης.

Οι κανόνες του Ιναζό Νιτόμπε, όπως διατυπώθηκαν, το 1905, στο θεμελιώδες δοκίμιό του «Bushido, the Soul of Japan» (βλ. την εκδοχή του στη γλώσσα μας από τον Βύρωνα Πολύδωρα στις εκδόσεις του «Καστανιώτη», 1996) επαληθεύονται ξανά στην πράξη: «Ξύσε έναν Γιαπωνέζο, ακόμη και των πιο προοδευτικών ιδεών, και θα ξεπροβάλει ένας σαμουράι. Η μεγάλη κληρονομιά της τιμής, της ανδρείας και όλων των πολεμικών αρετών είναι, όπως ο καθηγητής Κραμπ πολύ ταιριαστά το θέτει, "ό,τι μάς έχουν εμπιστευτεί και αποτελεί το τιμάριο το αναπαλλοτρίωτο από το θάνατο και από τις γενιές που έρχονται". Οι προκλήσεις του παρόντος είναι να φυλάξουμε αυτή την κληρονομιά χωρίς να αφαιρέσουμε ένα γιώτα από το αρχαίο πνεύμα της. Οι προκλήσεις του μέλλοντος θα είναι να διευρύνουμε έτσι το πεδίο της, ώστε να εφαρμόζεται σε όλες τις διαδρομές και τις σχέσεις της ζωής».

Εχοντας διαμείνει κατά καιρούς εκεί, ομολογώ ότι ο Πίτερ Κάρεϊ δεν αδικεί τα τοπία της οριακής αυτής αμφιθυμίας, ούτε παραθεωρεί τις αξίες της περιρρέουσας ατμόσφαιρας. Η δε μετάφραση παρακολουθεί με άνεση και ανάλογη φαντασία το πυκνό, όντως απαιτητικό πρωτότυπο. Στο βαθμό που ολόκληρη η λογοτεχνία είναι από μια άποψη μια συλλογή ταξιδιωτικών οδηγών, όπως όρισε προσφυώς ο Χέρμαν Μέλβιλ, βιβλία σαν το παρόν συμβάλλουν κατά πολύ στην περαιτέρω διεύρυνση της αναγνωστικής μας συνείδησης. Μαζί μάλιστα με τη «Γλώσσα του φιδιού» της Χιτόμι Κανεχάρα, η οποία κυκλοφορεί ήδη από φέτος στα ελληνικά από τις εκδόσεις της «Ωκεανίδας», αφού απέσπασε, το 2004, το κορυφαίο ιαπωνικό βραβείο Ακουταγκάουα, συνιστά έναν κομψό οδηγό πλεύσης στην ενδοχώρα της φαντασμαγορίας του Τόκιο.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 20/10/2006