Η αληθινή ιστορία της συμμορίας Κέλι

Η Αληθινή Ιστορία της Συμμορίας Κέλι είναι το τραγούδι της Αυστραλίας όταν ακόμα βρίσκεται υπό το ζυγό της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και οι φτωχοί υποφέρουν μην έχοντας στον ήλιο μοίρα. Η διαμαρτυρία ενός ανθρώπου ακούγεται σπαρακτική, σκληρή, απίστευτη για την αδικία που τον κατατρέχει και τελικά τον οδηγεί στην αυτοκαταστροφή. Ο Νεντ Κέλι, ορφανός από πατέρα στην παιδική του ηλικία και διωγμένος από τη μάνα του στην εφηβεία, αλογοκλέφτης, αγρότης, κυνηγημένος, ληστής τραπεζών, εραστής, λαϊκός ήρωας και τέλος αδικοχαμένος, προδομένος αλλά πάντα άνθρωπος με πείσμα και περηφάνεια, ελπίζει ότι θα δικαιωθεί και πολεμά για την ισότητα και την ελευθερία.

Το συγκονιστικό αυτό μυθιστόρημα του Πίτερ Κάρεϊ ειναι βασισμένο στα απομνημονεύματα του Νεντ Κέλι, ο οποίος στα τέλη του 19ου αιώνα τάραξε την αποικιοκρατούμενη Αυστραλία. Είναι ένας ύμνος για όλους τους βασανισμένους όπου γης.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο εξαιρετικά ταραχώδης, σύντομος βίος και η καθ' όλα αντισυμβατική πολιτεία του Ιρλανδοαυστραλού αλογοκλέφτη, ευκαιριακού αγρότη, επικηρυγμένου ληστή τραπεζών, ορεσίβιου προστάτη των πενεστέρων τάξεων της Μελβούρνης και των εκτενών περιχώρων της, λαϊκού ήρωα και αμετανόητου Ρομπέν των Δασών της Ε' Ηπείρου, Εντουαρντ (Νεντ) Κέλι, ήταν επόμενο να προκαλέσουν το ενδιαφέρον του γεννημένου το 1943 στην Αυστραλία διακεκριμένου συγγραφέα Πίτερ Κάρεϊ. Οι εκδοχές του μύθου και οι πτυχές της πραγματικότητας άλλη μια φορά συνυπάρχουν, επικαλύπτοντας συνεχώς η μία την άλλη. Η αγωνία της επικράτησης, αλλά και της ανάδειξης των μεταναστών/αποίκων σε κυρίαρχους, αυτοδύναμους παράγοντες της κυριολεκτικά νέας κοινωνίας, οδηγεί αναπόφευκτα ορισμένους απ' αυτούς σε μετωπική σύγκρουση με τον πανίσχυρο, πολύπειρο βρετανικό νόμο. Τα νεοπαγή αποικιοκρατικά ήθη και έθιμα και οι ποικίλες εθνικές πολιτισμικές καταβολές, που συναποτελούν τα συστατικά μέρη του μοναδικού πολυπολιτιστικού γίγνεσθαι της Ε' ηπείρου στα τέλη του 19ου αιώνα, τείνουν να ακυρώσουν τα παραδοσιακά πρότυπα κοινωνικής εξέλιξης, όπως τουλάχιστον τα γνωρίσαμε στη Δύση.

Ο ατίθασος πολιτειακά Νεντ Κέλι είναι ο ώριμος καρπός αυτών των εγγενών αντιφάσεων. Η αφοπλιστική δήλωσή του «ήμουνα μόνο 14 1/2 [...] όμως καθώς ακολουθούσα πικραμένος τον Χάρι Πάουερ με όλες τις πετρούλες στις τσέπες μου, ήξερα πια ότι πήγαινα τρέχοντας για τον άντρα που θα γινόμουν όταν μεγάλωσα [...]. Ημασταν το Παρελθόν και το Μέλλον, ήμασταν η Αθωότητα και η Πονηριά, το Παιδί κι ο Μεγάλος...», δεν είναι τίποτε άλλο παρά η δήλωση ενός αυθεντικού τραγικού ήρωα. Η βία, που φτάνει ενίοτε στον αναμενόμενο σολοικισμό της ανθρωποκτονίας, η αίσθηση της υπέρβασης των ορίων, τα οποία θεσπίζει το κράτος, το επικινδύνως ζην στην πλέον οριακή μορφή του και οι παλαιές συνθήκες σύγκρουσης, που εξέθρεψαν τη θανάσιμη αντιπαλότητα Ιρλανδών και Αγγλων, συνιστούν την αναγκαία θεματολογική βάση, πάνω στην οποία στήνει τον αληθοφανέστατο, παρατεταμένο μονόλογο του Νεντ Κέλι και τα επιμέρους πειστικά διαλογικά μέρη ο ιστοριοδίφης συγγραφέας.

Στο σημείο αυτό έγκειται και η μείζων μεταφραστική δυσκολία, την οποία αντιμετώπισε στην πράξη η κυρία Μπελίκα Κουμπαρέλη. Διότι ο Πίτερ Κάρεϊ, στηριζόμενος κατά τι σε διάφορα αυτόγραφα φύλλα ημερολογίου, που κατά καιρούς κατάφερε να διασώσει ο πραγματικός Νεντ Κέλι, φυλασσόμενα σήμερα ως πολύτιμο αρχειακό υλικό σε διάφορες δημοτικές βιβλιοθήκες της χώρας του, αλλά και αποδίδοντας εν γένει τον αυθόρμητο, συχνά ασύντακτο λόγο του αμόρφωτου ήρωά του όσο καλύτερα μπορούσε, δημιούργησε ένα πυκνό, νευρώδες ομίλημα, γεμάτο ιδιωματισμούς, χάσματα και απροσδόκητες εγκοπές. Οσο πειστικότερος, δηλαδή, γίνεται στη γλώσσα του Ντίκενς και του Γέιτς ο ιδιότυπος αυτός μεγαλοπαράνομος της Ωκεανίας τόσο πιο τολμηρό γίνεται εκ των πραγμάτων το εγχείρημα της μεταγλώττισής του στα ελληνικά. Η ψυχραιμία, αλλά και οι γνώσεις της μεταφράστριας κατόρθωσαν σε γενικές γραμμές να υποτάξουν το ιδιαίτερα απαιτητικό πρωτότυπο, προσφέροντάς μας μια ευπρόσωπη, αναγνώσιμη μεταγραφή.

Απευθυνόμενος μεταθανάτια στην κόρη του, γεννημένη από τη φυγάδα, πρώην πόρνη Μαίρη Χερν στο Σαν Φραντσίσκο, ο Κέλι θα αναπτύξει με εκρηκτική σαφήνεια το ιδεολόγημα του αντικαθεστωτικού: ο εχθρός είναι η προκατάληψη, η μη ανοχή, η διαγραφή της ετερότητας. Εχθρός είναι ο εκπρόσωπος της κατεστημένης βαρβαρότητας, της αυθαιρεσίας των οργάνων δίωξης του εγκλήματος, αλλά και του «εγκλήματος». Στις αιτιάσεις της Δικαστικής Αρχής, ο υπερασπιστής των καταπιεσμένων συμπατριωτών του αντιπαραθέτει την Εδέμ των αναρχικών μελών της Ουτοπίας του: «Οι Κέλι είναι εδώ. Ξυπόλητα παιδιά έτρεχαν στην παγωνιά, ένα κορίτσι σ' ένα πόνυ ξεκίνησε να πει τα καλά νέα στους φίλους μας παντού. Τα λεφτά μας τα βγάζαμε με κόπο, αλλά τώρα άνθιζαν σαν βρεμένο στάρι κι όλοι μοιράζονταν τη χαρά μας. Τα καρακόλια σ' όλους τους λόφους και τις πόλεις, μα οι εξοχές ήταν δικές μας, δεν είχαν ιδέα για τις γιορτές μας που απλώθηκαν σε κάθε λημέρι μας, σε κάθε συμπαραστάτη μας. [...] Αυτοί ήταν οι δικοί σου άνθρωποι, κορίτσι μου, οι καλοί άνθρωποι της Γκρέτα και του Μουαχιού και της Εουρόα και της Μπενάλου. [...] Πώς το έμαθαν για τη γέννα σου δούλεψε ο τηλέγραφος ο παλιός των ιθαγενών στα δάση κι ήρθαν άντρες, γυναίκες με μωρά στα στήθια, με πιτσιρίκια που έτρεμαν με τσίτινα ρουχαλάκια και ματάκια μισόκλειστα στον άνεμο. Εφταναν με σπασμένες άμαξες και καροτσάκια, σαράβαλα κι άλογα κι ήταν άνθρωποι φτωχοί και κυνηγημένοι, που δεν άφηναν τα ζώα και τα γελάδια και τα γουρούνια, μα το έκαναν γιατί ήμασταν δικοί τους και τους είχαμε αποδείξει τι μπορούν να κάνουν για χάρη τους οι κυνηγημένοι, οι παράνομοι. Τους αποδείξαμε ότι είχαμε αίμα στις φλέβες μας και ξέραμε κι εμείς να γλεντάμε στις χαρές μας για σένα κόρη μου».

Η απονενοημένη ρητορεία του Νεντ Κέλι είναι η ρητορεία μιας πρωθύστερης αθώωσης, μιας κατά έναν και πλέον αιώνα καθυστερημένης δικαίωσης. Υπογραμμίζοντας συνειδητά μόνο τα αναμφισβήτητα ελαφρυντικά του κεντρικού του ήρωα, οι συγγενείς του οποίου ακόμη και σήμερα μέμφονται δημόσια το αυστραλιανό κράτος για την όλη στάση του απέναντι στην οικογένεια Κέλι, ο διεξοδικός Πίτερ Κάρεϊ δεν θα διστάσει να θεωρήσει τις σκληρές και ιδιόρρυθμες παραμέτρους, που εξέθρεψαν και συντήρησαν τόσο δραματικά το φαινόμενο Νεντ Κέλι, αποκλειστικά υπεύθυνες τόσο για την κοσμοαντίληψη όσο και την ειδικότερη, εξωτερικά μόνο, αντιανθρώπινη συμπεριφορά του τελευταίου.

Το 1988 ο Πίτερ Κάρεϊ, που ζει πλέον στη Νέα Υόρκη, τιμήθηκε με την ύψιστη βρετανική διάκριση στο χώρο του βιβλίου, το Βραβείο Booker, για το μυθιστόρημά του «Οσκαρ και Λουσίντα». Το 2001 ξαναβραβεύεται με το Booker για την «Αληθινή Ιστορία της Συμμορίας Κέλι» -και αυτή είναι η δεύτερη φορά, στην τριαντατριάχρονη ιστορία του θεσμού, που ένας συγγραφέας τιμάται δύο φορές! Ισως η Κοινοπολιτεία, στη μεγάλη επικράτεια της οποίας επιλέγονται κατά κύριο λόγο οι συγγραφείς του Booker, να θέλησε έτσι να αποκαταστήσει, έστω εν μέρει, και πάντως εμμέσως πλην σαφώς, τον απαγχονισθέντα «άτακτο». Το γεγονός και μόνον ότι στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου ο Νεντ Κέλι οδηγείται, σχεδόν οικειοθελώς, στο θάνατο, σπεύδοντας μέσα στη βαριά, αυτοσχέδια σιδερένια πανοπλία του να αποφυλακίσει βίαια τη μητέρα του, κρατούμενη στα δεσμωτήρια της Βικτόρια, προκαλεί, αν μη τι άλλο, την εύλογη συμπάθεια του αμερόληπτου αναγνώστη.

Στο μυθιστόρημα αυτό δεν υπάρχουν παντεπόπτες, παντογνώστες αφηγητές, ούτε πολυεπίπεδες μυθιστορηματικές δομές. Ούτε φαίνεται να ερωτοτροπεί ο συγγραφέας με τις μετανεωτερικές μυθιστορηματικές εντροπίες: με το έκτο του αυτό βιβλίο ο Πίτερ Κάρεϊ έδωσε στον Νεντ Κέλι το δικαίωμα της υπεράσπισης, τον άφησε επιτέλους να μιλήσει στην Αγορά του 21ου αιώνα.

Συμμεριζόμενοι την ουσιώδη ένσταση του Κέλι -«ήμουνα ξαναμμένος από θυμό γιατί μου έκλεψαν τα λόγια απ' το στόμα μου και δεν μ' άφηναν να μιλήσω»- ακούμε σήμερα την αφαλκίδευτη απολογία του, τεχνηέντως υποστηριζόμενη από έναν δόκιμο λόγιο διεθνούς αποδοχής. Το ότι ο Πίτερ Κάρεϊ κατέφυγε σε μεθόδους που είναι πλησιέστερες στις ηθογραφικές ανελίξεις της γραφής, δεν έγινε δηλαδή από αδυναμία ή άλλη συγγραφική αβελτηρία, αλλά από ανάγκη: έτσι, τουλάχιστον, πίστεψε ότι θα έφερνε τον ήρωά του κοντά μας. Και το πέτυχε.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/04/2002