Το ταξίδι των παραμυθιών

«Για ποιο λόγο υπάρχουν τα παραμύθια;» αναρωτιούνται οκτώ παράταιροι φίλοι: ένα φεγγαράκι, μια μικρή λεμονιά, ένα κοριτσάκι με ξυλοπάπουτσα, ένα τελώνιο, ένας γάιδαρος με ναυτικό καπέλο, μια γυναίκα που αλλάζει συνεχώς ηλικία, δυο γυαλιστερές ελιές και μια ακατάδεχτη βασίλισσα. 'Ολοι μαζί μπαίνουν μια ηλιόλουστη μέρα στο σαπιοκάραβο που βρίσκουν εγκαταλειμμένο σ' ένα παλιό ναυπηγείο, παίρνουν μαζί τους χάρτη και πυξίδα, σηκώνουν τα πανιά και ξεκινούν να βρουν το νησί των παραμυθιών και τον άρχοντα Παραμυθούλ που θα τους λύσει την απορία.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Κατερίνα Καριζώνη, γνωστή μεταξύ άλλων από τις Χίλιες και μία νύχτες των Βαλκανίων και τα Παραμύθια από τις όπερες, συμπληρώνει ήδη 10 χρόνια δόκιμης παρουσίας στον χώρο της παιδικής λογοτεχνίας, έχοντας συγχρόνως στο ενεργητικό της και τρεις αξιοπρόσεκτες ποιητικές συλλογές. Παραμύθι και ποίηση δεν αποτελούν ωστόσο, στην περίπτωση της αθόρυβης αυτής συγγραφέως από τη Θεσσαλονίκη, δύο λογοτεχνικά είδη στα οποία τυχαίνει να θητεύει παράλληλα, αλλά σύμβολα καθοριστικά της προσωπικής μυθολογίας της, τα οποία συμπλέκονται και συμπλέουν είτε η Καριζώνη απευθύνεται σε ενηλίκους είτε σε παιδιά.

Στην ποίησή της, λ.χ., οι ήρωες των παραμυθιών, ο Πίτερ Παν, ο Μολυβένιος Στρατιώτης ή ο Γκιούλιβερ, μετατρέπονται σε μελαγχολικές υπομνήσεις ενός κόσμου που επιχείρησε «να αντισταθεί στη βαρύτητα» (Τσάι και Μυθολογία). Η ποίηση, από την άλλη μεριά, στα παραμύθια τής Καριζώνη αποκτά σώμα. Δεν εντοπίζεται μόνο στην ατμόσφαιρα ή στη συμβολική χρήση της γλώσσας αλλά και στη στάση της ζωής των ηρώων. Αποτελεί μέρος της καθημερινότητάς τους. Ο Σίμος, λ.χ., ένας νεαρός που ο πατέρας του ήταν κηπουρός και δεν είχε αρκετά λεφτά για να ζήσουν, γράφει με τη βοήθεια του φεγγαριού ποιήματα και πηγαίνει στην αγορά να τα πουλήσει. «Σε τι χρησιμεύουν αυτά;» ρωτούν απορημένοι οι περαστικοί, γιατί «τότε, ακόμη, οι άνθρωποι δεν γνώριζαν την ποίηση». Καθώς κανείς δεν αγοράζει, ο νεαρός επιστρέφει το βράδυ απογοητευμένος στο σπίτι του.

Την ιστορία του Σίμου τη διηγείται ένα φεγγαράκι στο τελευταίο βιβλίο της Κατερίνας Καριζώνη, Το ταξίδι των παραμυθιών, ένα καλογραμμένο παραμύθι που συνδυάζει τη στερεότητα της κλασικής αφήγησης με τις εκρήξεις της φαντασίας που συναντάμε στους σύγχρονους παραμυθογράφους. Γιατί πώς αλλιώς μπορεί να γίνουν φίλοι οι οκτώ παράξενοι ήρωες αυτού του παραμυθιού; ένα κοριτσάκι με ξυλοπάπουτσα, μια μικρή λεμονιά, ένας γάιδαρος με ναυτικό καπέλο, δύο γυαλιστερές ελιές, ένα τελώνιο, ένα φεγγαράκι, μια γυναίκα που αλλάζει συνεχώς ηλικία και μια ακατάδεχτη βασίλισσα; Και τι μπορεί να θέλουν όλοι αυτοί εφοδιασμένοι με αγκίστρια, λάσα και ψαροντούφεκα πάνω σε ένα πλοίο που σαλπάρει ένα ηλιόλουστο πρωινό, ενώ οι γλάροι «κρώζουν χαρούμενα» πίσω του; Την απάντηση θα τη μάθουν από νωρίς ο μικροί αναγνώστες. Οι οκτώ φίλοι ­ που τυχαίνει να είναι και οι οκτώ ήρωες σε κάποια ιστορία ­ ψάχνουν για το νησί των παραμυθιών. Και ενώ το ταξίδι προβλέπεται δύσκολο, είναι όλοι τους αποφασισμένοι να φθάσουν εκεί, για να ρωτήσουν τον άρχοντα του νησιού γιατί υπάρχουν τα παραμύθια.

Παρά τη δύναμη της περιγραφής, το έξυπνο χιούμορ και τους αιφνιδιαστικούς συνδυασμούς των εικόνων, νομίζει κανείς στην αρχή ότι Το ταξίδι των παραμυθιών θα είναι από εκείνα τα πληκτικά βιβλία που έχουν μεταμφιεστεί σε «παιδικά» για να θέσουν ζητήματα που συνήθως ελάχιστα αφορούν τα παιδιά, αντανακλώντας κυρίως τη νοσταλγία των ενηλίκων για τον χαμένο «παράδεισο» της παιδικής ηλικίας τους. Η συγγραφέας καταφέρνει ωστόσο να ξεπεράσει τον σκόπελο και με ένα έξυπνο και αστείο εύρημα οδηγεί πολύ γρήγορα τα παιδιά από το γιατί των παραμυθιών στα ίδια τα παραμύθια. Την ευκαιρία προσφέρει μια ξαφνική καταιγίδα που θα τρομοκρατήσει τους οκτώ φίλους και θα τους αναγκάσει να πάρουν σκληρά μέτρα: να πετάξουν δηλαδή στη θάλασσα αυτούς «που βαραίνουν περισσότερο», για να σωθούν οι υπόλοιποι. Καθώς είναι αδύνατον να αποφασίσουν ποιος είναι ο πιο βαρύς, αναγνωρίζουν ότι χρειάζονται μια ζυγαριά. Η ζυγαριά, παρ' όλα αυτά, που θα τους δώσει η φίλη τους η γοργόνα για να τους βγάλει από τη δύσκολη θέση, δεν μοιάζει καθόλου με τις άλλες. «Δεν ζυγίζει πράγματα αλλά ιστορίες», που ήταν άλλωστε και το πιο δίκαιο για τους επιβάτες του πλοίου, αφού ήταν ήρωες παραμυθιών και «το πραγματικό τους σώμα είναι η ιστορία τους». Για να ζυγίζουν με ακρίβεια, βάζουν ως ζύγια τα χρυσά κουμπιά του καπετάνιου και αρχίζουν με τη σειρά να λέει ο καθένας την ιστορία του.

Τα παραμύθια που θα διηγηθούν οι οκτώ φίλοι συνθέτουν ένα πανόραμα του είδους, φέρνοντας στη μνήμη τους λαϊκούς παραμυθάδες, τις ιστορίες της Ανατολής αλλά και τη μελαγχολική ειρωνεία του Αντερσεν. Οι ήρωές τους ­ φτωχοί αγρότες, ξυπόλυτα κοριτσάκια, άπληστοι βασιλιάδες και παμπόνηροι έμποροι ­ έρχονται ξαφνικά αντιμέτωποι με το απροσδόκητο, για να αποκομίσουν στο τέλος ένα ξεκάθαρο μάθημα ηθικής: η καλοσύνη ανταμείβεται, η πλεονεξία τιμωρείται, το άρωμα της αγάπης βγαίνει από τα δάκρυά μας. Από τις πιο βαριές ωστόσο ιστορίες ­ «ζυγίζει εφτά κουμπιά» ­ είναι αυτή που διηγείται το κοριτσάκι με τα ξυλοπάπουτσα, επισημαίνοντας ότι τα πιο σπουδαία πράγματα στη ζωή είναι αυτά που μοιάζουν ασήμαντα, καθώς και εκείνη που διηγείται ο γάιδαρος, υπενθυμίζοντας πως είναι ανόητο να περιμένεις από τους άλλους πράγματα που δεν μπορούν να κάνουν. Αν και η ιστορία του γάιδαρου είναι η πιο βαριά, η βασίλισσα και το τελώνιο τη θεωρούν σαχλή. Κι ενώ ο γάιδαρος θυμώνει και τους απαγορεύει να τον κρίνουν, γιατί «άλλωστε κανείς δεν ευθύνεται για την ιστορία του», το κοριτσάκι με τα ξυλοπάπουτσα έχει διαφορετική γνώμη. «Εγώ γεννήθηκα σ' ένα χαμόσπιτο, αλλά οι πράξεις μου μ' οδήγησαν στο παλάτι». Καθώς οι φίλοι διαφωνούν χωρίς να φθάνουν σε κάποιο συμπέρασμα ­ γεγονός που έχει προηγηθεί ήδη αρκετές φορές, καθώς στο τέλος κάθε ιστορίας διασταυρώνονται οι γνώμες και τα σχόλια των ακροατών ­ το παραμύθι φθάνει στο τέλος του, το οποίο και δεν θα αποκαλύψουμε. Θα τονίσουμε μόνο ότι Το ταξίδι των παραμυθιών θα προσφέρει στα παιδιά μια πλούσια αναγνωστική εμπειρία: άλματα της φαντασίας, χιούμορ, εικόνες, χρώματα και λεπτές αποχρώσεις. Αξίες ζωής, ερωτήματα και ερωτηματικά. Στέρεο έδαφος του παραμυθιού αλλά και γόνιμο έδαφος της ποίησης και της μεταφοράς.

(Για παιδιά από 10 χρόνων)



Κατερίνα Δουζένη

ΤΟ ΒΗΜΑ, 01-11-1998