Μεγάλο Μοναστήρι ανατολικής Ρωμυλίας Ίδρυση και κατοίκησή του

Μια ιστορική διαδρομή χιλίων ετών, που αφορά τους «Ακρίτες» Μεγαλοµοναστηριώτες, όπου για αιώνες προάσπιζαν τα σύνορα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, έως, την ολοκληρωτική πτώση της Μικράς Ασίας από τους Τούρκους στις αρχές του 14ου αιώνα μ.Χ., όπου και αναγκάζονται να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς, προς ελεύθερα ακόμη εδάφη του Βυζαντίου.

Η διαδρομή έως το τέλος, γινότανε με διάταξη στρατιωτικής πορείας, μπροστά πηγαίνανε τα παλικάρια, στην μέση τα παιδιά και ακολουθούσαν οι γυναίκες και όπως τους αναφέρει ο ησυχαστής Άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης, Έλληνες παράξενοι, οικογένειες απ’ άλλον τόπο, τους οποίους ο Άγιος χαρακτηρίζει «απηγριωμένους και θηριώδεις», όταν τους υποδέχτηκε το 1337, στην δοξασμένη μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου της Κατακεκρυωμένης, στο Κατακεκρυωμένο όρος, στην περιοχή «Παρόρια». Μονή την οποία έκτισε το έτος 1335. Ο Άγιος τους εγκαθιστά δίπλα του, τους μαθαίνει να καλλιεργούν την γη καθώς και την κτηνοτροφία. Εκεί, ιδρύεται και το χωριό Μεγάλο Μοναστήρι, Ανατολικής Ρωμυλίας. (Golyam Manastir) παίρνοντας το όνομά του από την μεγάλη μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου.

Το 1906, ξεκινά μια άλλη προσφυγιά, από την Ανατολική Ρωμυλία προς την Ελλάδα, ξαναχτίζοντας τόσο τα όνειρα και τις ελπίδες τους από την αρχή, όπως και το χωριό τους Μεγάλο Μοναστήρι, κρατώντας αναλλοίωτο τον πολιτισμό τους, τα ήθη και έθιμα, παραδόσεις, που μέχρι και σήμερα κρατούνε ζωντανές τις μνήμες, και προσφέρουν στην διάδοση του πολιτισμού και της ιστορίας.