Η νύχτα των ονομάτων

Η νεαρή δημοσιογράφος δεν ξέρει τι την περιμένει, όταν ο κυνικός Διευθυντής και ο απρόσιτος εκδότης της εφημερίδας όπου εργάζεται της αναθέτουν μια εμπιστευτική επιστολή:

-Κάπου στα βουνά, υπάρχει ένα μυστικό στρατόπεδο. Εκεί, μια συμμορία παράξενων νεαρών, απογοητευμένων από τον πολιτισμό μας, ασκείται στις θεωρούμενες ως αντρικές αρετές: οπλογνωσία κι οπλοχρησία, πίστη, αφοσίωση σε ιδανικά, φιλία, αλληλοβοήθεια, εντιμότητα, ομαδική ζωή, κοινότητα αγαθών, γενναιότητα, αυτοθυσία. Πιστεύουν πως η ζωή του άντρα καταξιώνεται μόνο μεσ' από τον πόλεμο. Θα πάτε και θα γίνετε μέλος αυτής της ομάδας.
-Μα εγώ είμαι γυναίκα!
-Αυτό, ελπίζω ότι θα το ξεπεράσετε...





Μα πού πήγαν όλοι οι άντρες; Η φράση αυτή, βγαλμένη από τα χείλη όλο και περισσότερων γυναικών, ακόμη και αν μάλλον αποκρύπτει τη δική τους συμμετοχή στην ολοένα και λιγότερο διακριτή σχέση ανάμεσα στα δύο φύλλα, δεν παύει ωστόσο να εκφράζει μια πραγματικότητα. Αντρες και γυναίκες δυσκολεύονται όλο και πιο πολύ να ταυτιστούν με το φύλο τους, κάτι που, σε μια εποχή προέλασης του θηλυκού στους παραδοσιακά αντρικούς χώρους, εμφανίζεται ως κρίση της αντρικής ταυτότητας. Γύρω από αυτά τα ζητήματα κτίζει ο Σπύρος Γ. Καρυδάκης το δεύτερο μυθιστόρημά του (προηγήθηκε το Ο ένας με μαχαίρι, το 1997) επιχειρώντας ­και πηγαίνοντας έτσι αντίθετα στο ρεύμα­ όχι να τα περιγράψει αλλά να τα αγγίξει στη βαθύτερή τους ουσία. Δύσκολο στοίχημα.


Η ιστορία: μια νεαρή δημοσιογράφος καλείται από τον κυνικό και αμοραλιστή διευθυντή της, με εντολή του μεγιστάνα εκδότη της εφημερίδας, να διεισδύσει στα άδυτα μιας ομάδας αντρών που έχουν εγκαταλείψει τα εγκόσμια και εξασκούνται στις θεωρούμενες αντρικές αρετές: συντροφικότητα, πίστη, αφοσίωση σε ιδανικά, γενναιότητα, αυτοθυσία, οπλογνωσία και οπλοχρησία. Βαθύτερη πεποίθησή τους είναι ότι ο άντρας δεν καταξιώνεται παρά μέσα από τον πόλεμο. Καμιά δωδεκαριά στο σύνολό τους, έχουν στρατοπεδεύσει σε κάποιο βουνό δίπλα σ' ένα εγκαταλειμμένο ορεινό χωριό. Αποστολή της δημοσιογράφου είναι να γίνει δεκτή στην ομάδα τους, που σημαίνει ότι θα πρέπει, εκτός των άλλων ποικίλων δυσκολιών, να ξεπεραστεί ένα σημαντικό πρόβλημα: το φύλο της. Ατού της, η δεινότητά της στη σκοποβολή και η άχαρη ζωή που αφήνει πίσω της.


Μετά από μια σειρά δοκιμασιών, η νεαρή κοπέλα γίνεται δεκτή στην ομάδα των αντρών υπό το ψευδώνυμο Σαπφώ, μα όχι και άμεσα αποδεκτή. Σιγά σιγά όμως προσαρμόζεται στη ζωή του στρατοπέδου, στις σκληρές συνθήκες διαβίωσης και εκπαίδευσης, και αρχίζει να λειτουργεί ως καταλύτης που επιτρέπει σε καθέναν από τους χαρακτήρες να ξεδιπλωθεί. Ταυτόχρονα επικοινωνεί τακτικά ­και βεβαίως κρυφά­ με τους προστάτες της στην Αθήνα, στους οποίους και μεταφέρει τις εντυπώσεις της από την κοινοβιακή ζωή, μα και από τον καθένα από τους άντρες ξεχωριστά. Ανάμεσά τους η απόμακρη φιγούρα του Καπετάνιου ­του αδιαμφισβήτητου αρχηγού­ και η στιβαρή παρουσία του Λοχία. Και επίσης ο εβραϊκής καταγωγής και αναρχικών πεποιθήσεων Τσε, ο πρώην εραστής ώριμων γυναικών Παμείνος, ένας αλβανός συγγραφέας, ένας μισθοφόρος, και όλοι τους κατά εξακολούθηση παραβάτες του κοινού ποινικού κώδικα, απέναντι στον οποίο η απείθεια προτάσσεται ως μια από τις βασικές αρχές για την απεξάρτηση από την πλαδαρή κοινωνική ηθική.


Το κομμάτι του βιβλίου που εκτυλίσσεται στο στρατόπεδο και όπου περιγράφεται η καθημερινότητα της ζωής στο βουνό, η επαφή με την άγρια φύση και κυρίως η σχέση της ηρωίδας ­και αφηγήτριας­ με τον καθένα από τους άντρες, είναι το καλύτερο και το πιο δυνατό. Εκεί ο συγγραφέας μοιάζει να αγγίζει ­συχνά με θαυμαστή σαφήνεια­ το θέμα του, να το απλώνει και να το εκθέτει σε πολλές και διαφορετικές δοκιμασίες, πάντοτε όμως υπό το φως μιας νιτσεϊκής αντίληψης για τον ανδρισμό, και όλα αυτά μέσα σε μια ατμόσφαιρα διονυσιακή και άγρια εορταστική. Οι σκηνές που εκτυλίσσονται στην πορεία της ηρωίδας μαζί με τον Παμείνο μέσα στο σκοτεινό δάσος είναι από τις καλύτερες του βιβλίου. Η φύση αποκαλύπτεται αρχέγονη και μυστικιστική, οι αισθήσεις οξύνονται, ένας έντονος ερωτισμός είναι διάχυτος, ο άντρας και η γυναίκα μοιάζουν να ξαναβρίσκουν τους πόλους τους.


Αντίθετα, τα κομμάτια που αφορούν το πώς και γιατί στήθηκε αυτό το στρατόπεδο, η αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησε σ' αυτά, μολονότι αναπτύσσονται επαρκώς δεν είναι τόσο πειστικά. Οι προσωπικότητες των δύο γερόντων που κινούν τα νήματα της ιστορίας ­του διευθυντή και του εκδότη­ είναι εσκεμμένα γκροτέσκες και υπερβολικά εξεζητημένες, αλλά ο μεγάλος χώρος που καταλαμβάνουν οι μεταξύ τους σχέσεις, τόσο στο παρόν όσο και στο παρελθόν, δεν δικαιώνεται τελικά. Γενικότερα, όταν ο συγγραφέας μένει στο απολύτως επινοημένο κομμάτι, κοντά στο ουσιαστικό θέμα του δηλαδή, το αποτέλεσμα είναι πολύ καλό και ενίοτε συναρπαστικό. Όταν όμως περνάει σε μια γενικότερη κριτική της ελληνικής πραγματικότητας, χάνει τον στόχο του και, κατά μία έννοια, την πρωτοτυπία και τη θεματολογική τόλμη που διακρίνει το βιβλίο συνολικά. Και μια τελευταία παρατήρηση: το εξώφυλλο του βιβλίου παραπέμπει σε λάιφσταϊλ ανάγνωσμα και λειτουργεί, δυστυχώς, εντελώς παραπλανητικά.

Κώστας Κατσουλάρη, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 06-05-2001