Ο ένας με μαχαίρι ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Το μυθιστόρημα του Σπύρου Γ. Καρυδάκη «Ο ένας με μαχαίρι» καταφθάνει στον αναγνώστη έχοντας ως θέμα του το κακό. Ο συγγραφέας τοποθετεί το κακό στον κατ' εξοχήν τόπο του, στην οικογένεια, και το εκθέτει στη φρικτότερη αλλά και ηλικιακά εφικτότερη εκδοχή του, την αιμομεικτική μοίρα των αδελφών, ώσπου το οδηγεί και στη μόνη δυνατή κατάληξή του, στον φόνο. Πάνω στον φόνο και στο μαχαίρι ­που προηγήθηκαν­ θα εγκαθιδρυθεί η πρόθεση της εξιστόρησης «των όσων γίνανε» ως μόνης πλέον δυνατότητας λόγου για τον μπαρκαρισμένο ­τον εξαίσια πάλι διωγμένο­ κεντρικό ήρωα. Και αφηγητή. Και ως μόνης απόφασης.


Το αφηγούμενο πρόσωπο είναι ο γιος μιας «ανάστατης γυναίκας». Προικισμένης με την αριστοκρατικότερη καταγωγή, τον πλέον εύστροφο νου, τον διαρκή ερωτικό οίστρο, την ομορφιά της ώριμης θηλυκότητας, τη διαρκώς διανοούμενη ­και ως εκ τούτου ελαστικότατη­ ηθική και τη δεσποτική προς την οικογένεια στάση. Και προπαντός, μιας μάνας που διαχειρίζεται με τρόπο ευφάνταστο, προκλητικά παραβατικό τη μοίρα της χηρείας και της αποκλειστικής μέσα στο σπίτι γονεϊκής παρουσίας για τον γιο και την κόρη. Πρόκειται για το σχεδόν αρχετυπικό και έμμονο τρίγωνο ­και υπόλειμμα του τετραγώνου «πατέρας, μάνα, γιος, κόρη»­ μέσα στη δυτική λογοτεχνία, από την «Ορέστεια» του Αισχύλου ως «Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα» του Ευγένιου Ο' Νιλ. Η δεσπόζουσα μάνα, ο διωγμένος ή απλώς απών γιος και η μένουσα κόρη. Εξαίσιο πεδίο για να αναπτυχθούν η περιπέτεια, ο ποικίλος στοχασμός πάντων περί πάντων και ο έρωτας. Και ο φόνος.


Όλα υπάρχουν και όλα λανθάνουν εξαρχής. Η περιπέτεια αργά αργά απλώνει το δίχτυ της παγίδας της ξεκινώντας από τη διανοητική ανησυχία - φάρμακο στον πρώτο διωγμό του γιου μετά τον ξυλοδαρμό του εραστή εκείνης της νύχτας μπροστά στα έκπληκτα και θαυμάζοντα μάτια της μάνας. Ο στοχασμός παιχνιδίζει δαιμονιωδώς μέσα στους λόγους των δευτερευόντων προσώπων, του πλέον «sui generis» φιλολόγου και του αναρχικότερου ιερωμένου. Ο έρωτας αδελφού και αδελφής, επίσης με ρυθμούς απόλυτα φυσικούς και συμβάντα που πάντοτε κάτι σημαίνουν, θα αναπτύσσεται ως την παραδείσια και «λικνίζουσα» αφή των σωμάτων. Για να φθάσει στον φόνο. Ο φόνος θα έρπει σε όλο το έργο από την πρώτη στιγμή. Θα είναι η αφανώς επιδιωκόμενη λύση της εκτροπής. Για να φθάσει κάποτε με την ακρίβεια τελετουργικής κατάληξης. Μόνο που εδώ δεν σκοτώνεται η μάνα. Σκοτώνεται η κόρη. Η Λαρίσα. Η «Ηλέκτρα» του Καρυδάκη. Σκοτωμένη από τον Αλέξανδρο, τον «Πυλάδη». Αυτόν, τον «ένα», τον στην Ορέστεια «λανθάνοντα» εραστή της Ηλέκτρας και του Ορέστη, τον εδώ απολύτως ενεργό μαζί με τον αδελφό της συνεραστή της Λαρίσας.


Δεν φοβάμαι τα λόγια μου. Ούτε και το βάρος των μεγεθών που μεταχειρίζομαι όταν μιλάω, αρκεί να μη μου διαφεύγουν τα μέτρα και να γίνομαι σαφής. Ο Καρυδάκης πιστεύω ότι ξαναγράφει την «Ορέστεια». Όχι μόνο μέσα σε σύγχρονους πραγματολογικούς όρους. Αυτό το έκανε ο Ο'Νιλ, για να την ερμηνεύσει ανυπέρβλητα ­ κι όχι μόνο για την αμερικανική λογοτεχνία. Ο Καρυδάκης την ξαναγράφει κυριολεκτικά από την αρχή. Αναθεωρεί τους ρόλους των προσώπων της «Μυθικής Οικογένειας» και επαναδιατυπώνει τις κινήσεις τους, τη συμπεριφορά και τα έργα τους αντιστρέφοντας στο τέλος και την ίδια τη λύση της. Μεταφέροντας την πληρωμή από τη δεσπόζουσα μάνα στην εξίσου θεϊκή μορφή της «δεύτερης μάνας» ­ της αδελφής. Και ο γάμος της μάνας, μετά την κηδεία της κόρης και τον δεύτερο διωγμό του γιου, θα έρθει να κάνει για πρώτη φορά τροφό παιδιών την ως τότε πάνδημη «ερωμένη των τεκνών» της πιάτσας. Τροφό όμως των εγγονών της. Που από τους δυο ο ένας είναι σίγουρα παιδί του γιου της και της κόρης της. Φαντασθείτε. Η Κλυταιμνήστρα να ανατρέφει, με τον Αίγισθο μαζί, τα παιδιά της Ηλέκτρας που σκότωσε ο Πυλάδης και του Ορέστη που μετά το φονικό τον εξορίζει από το σπίτι η μάνα του.


Το ενδιαφέρον μέσα σε όλα αυτά τα ήδη τόσο «αμαρτωλά» είναι ότι το ανοιχτό ερωτηματικό του έργου παραμένει το ίδιο με αυτό της «Ορέστειας». Ο γιος και η μοίρα του. Γιατί βεβαίως το «χέρι» μόνο ήταν του Αλέξανδρου, του «ξένου». Η ενοχή είναι του αφηγούμενου προσώπου ­ του «αγοριού του σπιτιού». Την οικογενειακή τάξη την είχαν διαταράξει ο ίδιος ο αφηγητής και η Λαρίσα. Πλήρωσε με τον πιο αθωωτικό τρόπο. Με τον φόνο της. Έχει ήδη προσλάβει το «θεϊκό εξέχον του απόντος» και του μυθικού που θα την αναγάγει σε θέμα μυθιστορήματος. Είναι το «θέμα» και το αντικείμενο. Το «λέγον πρόσωπο», όμως, και το «μαρτυρούν υποκείμενο» είναι πάντα ο αδελφός. Είτε μπροστά στις Ερινύες είτε μπροστά στο δικαστήριο, το αγόρι του «τελειωμένου παραμυθιού» πάντα ανακρίνεται. Και μαρτυρεί.

Μάνος Λουκάκης, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 15-02-1998