Όποιος κι αν ήταν σ αυτό το κρεβάτι

Βιβλία-σταθμοί στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που άφησαν το στίγμα τους και αποτύπωσαν την εποχή τους, γραμμένα από κλασικούς δημιουργούς. Η λογοτεχνική τους αξία και η διαχρονικότητα τόσο της γραφής όσο και των θεμάτων που πραγματεύονται αποτελούν κριτήριο για την ένταξή τους στη συγκεκριμένη σειρά.

Εννιά ιστορίες, εννιά στιγμιότυπα από τη ζωή ανθρώπων την κρίσιμη ώρα, την ώρα που δοκιμάζονται η αγάπη του συντρόφου τους, οι οικογενειακές τους σχέσεις, η αξιοπρέπειά τους, η καθημερινότητά τους, ακόμα και η ίδια τους η ζωή.
Ο Κάρβερ, ένας από τους μεγαλύτερους διηγηματογράφους του 20ού αιώνα, αφηγείται τις ιστορίες του χωρίς να δείχνει φανερή συμπάθεια, χωρίς μελοδραματισμούς, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα που μιλούν οι ήρωές του, με ειλικρίνεια και τρυφερότητα γι' αυτές τις ραγισμένες καρδιές που κατοικούν στον κόσμο του, στον κόσμο των τσακισμένων λευκών Αμερικανών.


«Οι ιστορίες του Ρέιμοντ Κάρβερ συγκαταλέγονται στα αριστουργήματα της αμερικάνικης λογοτεχνίας»

The New York Times

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο ποιητής και διηγηματογράφος Ρέιμοντ Κάρβερ δικαιολογημένα θεωρείται ο μεγαλύτερος αμερικανός διηγηματογράφος του 20ού αιώνα. Εχει χαρακτηρισθεί «ο Αμερικανός Τσέχοφ» και άλλα πολλά που εκ πρώτης όψεως ίσως φανούν υπερβολικά. Γεννημένος το 1938, ήταν παιδί μιας οικογένειας της εργατικής τάξης. Από νωρίς βουτά στα βαθιά νερά της συζυγικής ζωής. Το 1958 είναι ήδη πατέρας δύο παιδιών και η οικογένεια μετακινείται συνεχώς για την εξασφάλιση των προς το ζην. Ο κατάλογος των επαγγελμάτων που κατά καιρούς εξάσκησε είναι μεγάλος: από πλανόδιος πωλητής ως βοηθός σε φαρμακείο. Μολαταύτα βρίσκει χρόνο να παρακολουθήσει μαθήματα δημιουργικής γραφής και αρχίζει να ασχολείται με τη λογοτεχνία. Οπως είχε παραδεχθεί, άρχισε να γράφει ποιήματα και σύντομα διηγήματα, γιατί απλά δεν υπήρχε χρόνος να ασχοληθεί με πιο μεγαλόπνοα και χρονοβόρα είδη, όπως το μυθιστόρημα. Το 1961 δημοσιεύεται το πρώτο διήγημά του και με αργά βήματα αρχίζει να εδραιώνεται ως λογοτέχνης. Με το πέρασμα του καιρού η σχέση του με το αλκοόλ καταλήγει σε εθισμό και αντιμετωπίζει προβλήματα με τον γάμο του. Παρ' όλα αυτά συνεχίζει να γράφει. Το 1976 δημοσιεύει την πρώτη του συλλογή ενώ το 1977 καταφέρνει να απεξαρτηθεί από το αλκοόλ. Τα διηγήματά του δημοσιεύονται σε πολύ δημοφιλή περιοδικά, όπως το «Esquire» και το «New Yorker», η φήμη του αρχίζει να εξαπλώνεται. H καθολική αναγνώριση έρχεται το '80, δεκαετία κατά την οποία δημοσιεύει τρεις ακόμη συλλογές διηγημάτων. H Αμερικανική Ακαδημία Τεχνών και Γραμμάτων τον τιμά και τον υποστηρίζει οικονομικά, επιτρέποντάς του να αφοσιωθεί απερίσπαστος πλέον στη λογοτεχνία, ενώ μερικούς μήνες πριν από τον θάνατό του από καρκίνο, το καλοκαίρι του 1988, ανακηρύσσεται μέλος της. H παρούσα συλλογή διηγημάτων είναι προϊόν επιλογής κειμένων από την τελευταία συλλογή του Κάρβερ (Where I'm calling from), η οποία περιελάμβανε παλαιότερα ξαναδουλεμένα διηγήματα και ορισμένα καινούργια. Με αυτή τη συλλογή ο Κάρβερ θεωρούσε ότι καθιερώθηκε πραγματικά και είχε δίκιο: εκεί σίγουρα περιέχονται τα καλύτερα διηγήματά του.



Με «ταπεινά» υλικά



H τέχνη του είναι δομημένη από «ταπεινά» υλικά. Οι ήρωες του προέρχονται από την εργατική τάξη της Αμερικής· τσακισμένοι βιοπαλαιστές, χαμηλόμισθοι σε αδιάφορες και αδιέξοδες δουλειές, είναι οι κομπάρσοι στο αμερικανικό όνειρο. Ωστόσο μέσα από την εξιστόρηση καθημερινών καταστάσεων (low-rent tragedies περιγράφονται σε κάποιο διήγημα από τη συλλογή Για τι πράγμα μιλάμε όταν μιλάμε για αγάπη) ο Κάρβερ καταφέρνει να καταθέσει, καλύτερα να υπονοήσει, κάτι το πολύ μεγαλύτερο από όσα οι ήρωες και ο αφηγητής καταφέρνουν να αρθρώσουν, η δύναμη του οποίου δημιουργεί ένα αίσθημα ασφυκτικής αβεβαιότητας. Το αυτοβιογραφικό στοιχείο στον Κάρβερ είναι έντονο και ενδεχομένως δίνει νέο βάθος σε ορισμένα διηγήματά του, όπως π.χ. στο Οικειότητα. H απουσία εντυπωσιακών καταστάσεων, δράσης με την κοινή έννοια του όρου, αντισταθμίζεται από τη συναισθηματική υπερένταση, η οποία φαίνεται ότι στοιχειώνει τους ήρωες του: στο H γυναίκα του φοιτητή η Ναν ξαγρυπνά, όπως και ο αφηγητής στο Μενούδο. H έννοια της επιφάνειας είναι σημαντική στον Κάρβερ· ο συγγραφέας αρέσκεται να παρουσιάζει ανθρώπους απλούς που πασχίζουν να πλησιάσουν ή να απομακρυνθούν από τη συνειδητοποίηση μιας αλήθειας, οι συνέπειες της οποίας ούτως ή άλλως είναι προφανείς. Προβληματικοί γάμοι, η φθορά των σχέσεων εξαιτίας των χρημάτων, η αποξένωση γενικά είναι τα «θέματα» των διηγημάτων αυτών και συνιστούν την κλασική καρβερική δυστοπία. Ακόμη και στο Θέλημα όμως, το τελευταίο διήγημα του βιβλίου (πρόκειται για το λιγότερο χαρακτηριστικό έργο του και πραγματεύεται τον θάνατο του Τσέχοφ, συγγραφέα τον οποίον θαύμαζε απεριόριστα), το προσωπικό στυλ του Κάρβερ είναι αναγνωρίσιμο και απολαυστικό. Εδώ μια «αταίριαστη» ιστορική λεπτομέρεια, ότι, ενώ ο Τσέχοφ έσβηνε, ο γιατρός δεν μπόρεσε να του προσφέρει καμία ανακούφιση εξόν από ένα μπουκάλι σαμπάνια, δίνει στον συγγραφέα μια ευκαιρία να υφάνει μια υπέροχη μεταφορά με βάση τον... φελλό που απομένει στο πάτωμα την επομένη της μοιραίας νύχτας.



Στυλ αβίαστο και λιτό



Το προσωπικό του στυλ θα μπορούσε ίσως να χαρακτηρισθεί η αποκορύφωση μιας τάσης στην αμερικανική λογοτεχνία: ένα στυλ αβίαστο, λιτό και σαφώς υποβλητικό. Εχει επηρεάσει πολλούς, αλλά λίγοι είναι αυτοί που αφομοίωσαν δημιουργικά τα «διδάγματά» του, όπως, για παράδειγμα, ο πολύ γνωστός θεατρικός συγγραφέας Σαμ Σέπαρντ (του οποίου κυκλοφόρησε πρόσφατα και στα ελληνικά η συλλογή διηγημάτων Το μεγάλο όνειρο του παραδείσου). Πολλά έχουν ειπωθεί και για το συμπυκνωμένο ύφος γραφής του: τον έχουν αποκαλέσει μινιμαλιστή ενώ ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του απλά ακριβολόγο. H αλήθεια είναι ότι τα πρώτα διηγήματά του είχαν υποστεί σημαντικές περικοπές από τον εκδότη του, αλλά οι απόψεις διίστανται για το αν αυτή η τακτική του Γκόρντον Λις τελικά έβλαψε ή ωφέλησε τον εκκολαπτόμενο συγγραφέα.

Με την έκδοση αυτής της επιλογής το ελληνικό αναγνωστικό κοινό έχει πλέον στη διάθεσή του ορισμένα από τα καλύτερα διηγήματα ενός δεξιοτέχνη του είδους. H απόδοση της καθημερινής, ανεπιτήδευτης, αλλά όχι απλοϊκής, γλώσσας του Κάρβερ γίνεται με μεγάλη επιτυχία από τη μεταφράστρια· το ελληνικό κείμενο είναι ρέον, φυσικό αλλά και στο κατάλληλο υφολογικό επίπεδο. Μοναδικό σημείο που παραξένεψε αρκετά είναι η μετάφραση της φράσης «in the grander scheme of things» ως «αν τη δεις βεβαίως από άλλο πλανήτη».



ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΤΡΑΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 23-05-2004