Οι βάσεις του πολιτεύματος και οι θεμελιώδεις αρχές του Συντάγματος

Το παρόν έργο αποτελεί μια αυτοτελή έκδοση της ερμηνείας του άρθρου 1 του Συντάγματος, η οποία έχει ως αντικείμενο μελέτης τις βάσεις και τις αρχές του πολιτεύματος, αλλά η σχετική γνώση αντλήθηκε εξαρχής από την ερμηνεία του άρθρου 1 του Συντάγματος. Η παρούσα έκδοση ξεχωρίζει ως μία πρόταση ερμηνείας του δικαίου, η οποία ξεκινά από την αφετηριακή θέση ότι το δίκαιο είναι έλλογο κοινωνιογενές προϊόν με προορισμό άμεσα κοινωνικό και, επομένως, η επιστήμη και το νόημα των κανόνων του είναι εγγενώς πρακτικά, οπότε, κατ’ ανάγκην, και η ερμηνεία του είναι ερμηνεία εφαρμογής του.

Η ερμηνεία του άρθρου 1 του Συντάγματος συμπυκνώνει τις βάσεις και τις αρχές του πολιτεύματος, δηλαδή: της μορφής και της ουσίας της πολιτείας, ως κοινωνικής δημοκρατίας και κράτους. Η εν λόγω ερμηνεία έχει ως στόχο να καλύψει όλους τους βασικούς άξονες που αποτελούν στοιχεία του πολιτεύματος και της μορφής του και πρέπει να μελετηθεί η αρμονία τους με το νόημα των αρχών του άρθρου 1.

Ειδικότερα, στο πρώτο μέρος παρουσιάζονται οι βάσεις του κράτους και του πολιτεύματος μέσα από μία εύληπτη διάκριση σε πέντε ξεχωριστά κεφάλαια. Το δεύτερο μέρος είναι αφιερωμένο στις πολιτειολογικές βάσεις του συντάγματος με έμφαση στη σχέση του κράτους με το σύνταγμα, την έννοια του κράτους και τα βασικά της στοιχεία, τους σκοπούς του και τη σχέση του με την κοινωνία. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται το πολίτευμα κατά το σύνταγμα και οι βάσεις του και ειδικότερα η Δημοκρατία, η Δημοκρατική αρχή και η αντιπροσωπευτική αρχή. Όλα τα ανωτέρω αποτελούν το αντικείμενο μιας ολοκληρωμένης μελέτης των βάσεων και αρχών του πολιτεύματος, η οποία ξεχωρίζει για τη συστηματική της διάρθρωση, τη σύνδεση της ερμηνείας με την πρακτική εφαρμογή του άρθρου 1 του Συντάγματος και τον εκτενή σχολιασμό και τις προσωπικές εκτιμήσεις του Συγγραφέα.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

VIIΠρόλογος

XXIIIΣυντομογραφίες

XXXIIIΠηγές

1ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Συνοπτική παρουσίαση της συντακτικής ιστορίας και του περιεχομένου του Συντάγματος του 1975

35ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

Aρ. περιθ.

ΜΕΡΟΣ Α:?ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 1 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:?ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΚΑΤΑΒΟΛΕΣ ΤΟΥ ΟΡΟΥ «ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ» ΩΣ «ΜΟΡΦΗΣ ΚΡΑΤΟΥΣ»

1. Ο όρος «πολίτευμα» κατά το Σύνταγμα

2. Οι καταβολές της έννοιας του πολιτεύματος στην ελληνική αρχαιότητα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2:?Η ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ 1 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

81. Συνολική θεώρηση του πολιτεύματος κατά το άρθρο 1 του Συντάγματος

2. Συγκριτική θεώρηση με τα προϊσχύσαντα ελληνικά συντάγματα και με τα συντάγματα της Δυτικής Ευρώπης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3:?Η ΘΕΣΗ ΚΑΙ Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

1. Η πρόταξη του καθορισμού του πολιτεύματος

2. Ο καθορισμός του πολιτεύματος ως θεμελιώδης κανόνας και η κανονιστική του συγκρότηση

α. Οι επιμέρους θεμελιώδεις αρχές του άρθρου 1 και η συνταγματική έννοια του πολιτεύματος

β. Η ιστορική σχέση θεμελιωδών αρχών και αναθεώρησης του συντάγματος

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4:?Η ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

1. Η φύση των κανόνων του συντάγματος

α. Οι κανόνες του άρθρου 1 ως θεμελιώδεις αρχές

β. Οι εκτός του άρθρου 1 θεμελιώδεις αρχές

γ. Φύση και διακρίσεις των θεμελιωδών αρχών του συντάγματος

2. Η ουσιαστική υπεροχή των θεμελιωδών αρχών του συντάγματος

α. Η έννοια της ουσιαστικής υπεροχής

β. Ειδικότερα θέματα της ουσιαστικής υπεροχής

α1. Η συστηματική συγκρότηση των κανόνων του συντάγματος

β1. Το ζήτημα «αντισυνταγματικών διατάξεων του συντάγματος»

γ1. Η ερμηνευτική λειτουργία των θεμελιωδών αρχών

δ1. Οι θεμελιώδεις αρχές του Συντάγματος ως άμεσα ισχύον δίκαιο

3. Σχέση του άρθρου 1 με τις βασικές κατηγορίες των συνταγματικών κανόνων

α. Tο άρθρο 1 και οι άλλες θεμελιώδεις αρχές του Συντάγματος

β. Σχέση του άρθρου 1 με το οργανωτικό και το λειτουργικό μέρος του Συντάγματος

71γ. Σχέση του άρθρου 1 με το μεταβατικό σύνταγμα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5:?H ΤΥΠΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 1 ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ 71α

1. Όρια ισχύος της αναθεώρησης και της κατάστασης ανάγκης 71α

2. Άρθρο 1 και αναθεώρηση του Συντάγματος

α. Γενικά

3. Το μη αναθεωρήσιμο της «βάσης του πολιτεύματος»

α. Οι τρεις κατηγορίες κανόνων

β. Οι θεμελιώδεις αρχές του άρθρου 1 και η αναθεώρηση

γ. Οι εκτός του άρθρου 1 θεμελιώδεις αρχές και η αναθεώρηση

δ. Τα βασικά στοιχεία της έννοιας του κράτους και η αναθεώρηση

86ε. Το ενιαίο του κράτους και η αναθεώρηση

4. Το μη αναθεωρήσιμο της μορφής του πολιτεύματος

87α. Γενικά

88β. Όρια αναθεώρησης της κοινοβουλευτικής αρχής

89γ. Όρια αναθεώρησης της «ρεπουμπλικανικής αρχής»

5. Άρθρο 1 και άρθρο 48 του Συντάγματος

ΜΕΡΟΣ Β:?ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:?ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΣ

1. Σχέση κράτους και συντάγματος γενικά

972. Το «σύνταγμα» κατά το Σύνταγμα

3. Το κράτος κατά το Σύνταγμα

α. Γέννηση του κράτους κατά το Σύνταγμα

β. Το δικαιικό περιεχόμενο του κράτους κατά το Σύνταγμα

γ. Ο ορολογικός προσδιορισμός του κράτους στο Σύνταγμα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2:?ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3:?ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

1. Γενικά για την κρατούσα έννοια του κράτους

2. Ο λαός

3. Εξουσία και κυριαρχία

4. Η έννοια της επικράτειας κατά το Σύνταγμα

1485. Το δίκαιο ως στοιχείο του κράτους

6. Οι βασικοί άξονες οργάνωσης του σχηματισμού και της άσκησης της πολιτειακής εξουσίας

α. Το κράτος ως νομικό πρόσωπο

β. Βασικά στοιχεία και όροι οργάνωσης του κράτους

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4:?ΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5:?Η ΣΧΕΣΗ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

1. Η γενική εικόνα

2. Στοιχεία διάκρισης κράτους και κοινωνίας

185α. Η αρχή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας

186β. Η ρήτρα της περιορισμένης δημοκρατίας του άρθρου 1 § 3

γ. Ο δημόσιος χαρακτήρας της οργάνωσης και της λειτουργίας του κράτους

189δ. Η συνταγματική εγγύηση της ιδιωτικής σφαίρας

190ε. Η ανάπτυξη της κοινωνίας ως σκοπός του κράτους

191στ. Η προστασία του ανθρώπου

3. Στοιχεία διαπλοκής κράτους και κοινωνίας

192α. Η δημοκρατική αρχή ως αρχή του κοινωνικού κράτους

193β. Η δημοκρατική αρχή ως αρχή σχηματισμού και «τέλους» της κρατικής εξουσίας

194γ. Η δημοκρατική αρχή ως αρχή της διαλεκτικής κράτους και κοινωνίας

195δ. Η δημοκρατική αρχή και τα πολιτικά κόμματα

ε. Το κράτος ως ρυθμιστής της κοινωνικής ζωής και η αρχή του κοινωνικού κράτους

4. Η αρχή της επικουρικότητας του κράτους ως αρχή σχέσεων κράτους και κοινωνίας

5. «Ιδιωτικοποίηση» του κράτους και κρατικοποίηση ή κοινωνικοποίηση της ιδιωτικής σφαίρας

2176. Γενική ανασκόπηση

ΜΕΡΟΣ Γ:?ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

ΤΜΗΜΑ Ι:?ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:?Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

1. Γενική θεώρηση της έννοιας

2. Η έννοια της δημοκρατίας ως πολιτεύματος της Ελλάδας

α. Η έννοια της δημοκρατίας κατά το άρθρο 1 § 1 του Συντάγματος

α1. Το βασικό περιεχόμενο της έννοιας της δημοκρατίας κατά το Σύνταγμα

β1. Το ουσιαστικό περιεχόμενο της έννοιας της δημοκρατίας

β. Η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας ως «θεμέλιο» της δημοκρατίας, κατά το άρθρο 1 § 2 του Συντάγματος

γ. Ο λαός ως η πηγή όλων των εξουσιών κατά το άρθρο 1 § 3 του Συντάγματος

α1. Ο λαός ως πηγή όλων των εξουσιών κατά το άρθρο 1 § 3 του Συντάγματος

270αα. H δημόσιου δικαίου δράση του κράτους

271ββ. Η δράση των εκκλησιαστικών ν.π.δ.δ.

272γγ. Οι πράξεις «υπερεθνικών» και διεθνών οργανισμών

ββ. Η ιδιωτικού δικαίου δράση του κράτους

β1. Η έννοια της «πηγής»

γ1. Η έννοια του «λαού» ως πηγής των εξουσιών

282δ1. Η έννοια: «λαϊκή θέληση»

δ. Η έννοια της ρήτρας: «υπέρ του λαού και του έθνους

α1. H ρήτρα «υπέρ του λαού»

αα. Tο βασικό νόημα της ρήτρας

ββ. H ρήτρα ως ύπατος σκοπός του κράτους

γγ. H ρήτρα ως στοιχείο νομιμοποίησης και δικαιολόγησης του κράτους

δδ. H ρήτρα και η αρχή του κοινωνικού κράτους

β1. H ρήτρα «υπέρ του έθνους»

γ1. Η περιορισμένη δημοκρατία

αα. Γενικά –«Περιορισμένη» και «απόλυτη» δημοκρατία

317ββ. Η έννοια του περιορισμού «όλων των εξουσιών»

γγ. Η έννοια της «άσκησης» των εξουσιών στο πλαίσιο της «περιορισμένης δημοκρατίας»

321δδ. Οι αρμοδιότητες του «λαού»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2:?Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ

1. Έννοιες και κατηγορίες

2. Δημοκρατική νομιμότητα και θεμελιώδεις αρχές και εγγυήσεις του Συντάγματος

3. Η δημοκρατική αρχή ως αρχή νομιμοποίησης και νομιμότητας της εξουσίας του κράτους

α. Οι βάσεις της δημοκρατικής νομιμοποίησης και νομιμότητας της εξουσίας του κράτους

β. Η δημοκρατική οργάνωση του κράτους

γ. Η αρχή της πλειοψηφίας ως αρχή δημοκρατικής νομιμότητας

δ. Η αρχή της επικουρικότητας ως αρχή δημοκρατικής νομιμοποίησης

ε. Ζητήματα δημοκρατικής νομιμότητας στο ανώτατο επίπεδο της πολιτικής εξουσίας (αντιπροσωπευτικό σώμα – κυβέρνηση)

στ. Ζητήματα δημοκρατικής νομιμότητας στην οργάνωση και τη λειτουργία της νομοθετικής εξουσίας

ζ. Ζητήματα δημοκρατικής νομιμότητας στην οργάνωση και τη λειτουργία της εκτελεστικής εξουσίας

η. Ζητήματα δημοκρατικής νομιμότητας στην οργάνωση και τη λειτουργία της δικαστικής εξουσίας

3. Η δημοκρατική αρχή ως αρχή κοινωνικής νομιμότητας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3:?Η ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΗ ΑΡΧΗ

1. Γενική θεώρηση

2. Το αντιπροσωπευτικό σύστημα στην αστική δημοκρατία

α. Η διαμόρφωση της αντιπροσωπευτικής αρχής στο Σύνταγμα και τα βασικά στοιχεία του συστήματος

β. Η εγγύηση του αντιπροσωπευτικού συστήματος στην ΕΣΔΑ – Η εγγύηση του ΔΣΑΠ

3. Οι γενικές αρχές του αντιπροσωπευτικού συστήματος

436α. Εισαγωγική διευκρίνιση

β. Η αρχή ανάδειξης από το λαό του νομοθετικού οργάνου

γ. Η αρχή της εκλογής από το λαό

α1. Ο «λαός»

β1. H εκλογή του αντιπροσωπευτικού σώματος

453γ1. H αρχή της διενέργειας της εκλογής κατά «τακτά χρονικά διαστήματα»

δ1. H αρχή της καθολικότητας

ε1. H αρχή της άμεσης εκλογής του αντιπροσωπευτικού σώματος και των αρχών της τοπικής αυτοδιοίκησης

στ1. H αρχή της ελεύθερης εκλογής

ζ1. H αρχή της ισότητας της εκλογής

η1. H αρχή της ατομικότητας της ψήφου

θ1. H αρχή της μυστικότητας της ψήφου