Ο εύελπις

Ένα αφιέρωμα στο ένδοξο σώμα της σχολής των Ευελπίδων, από την ίδρυσή της το 1828 στο Ναύπλιο έως σήμερα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



«Ήμην ακόμη πολύ μικρός όταν ήκουσα να γίνεται λόγος περί του στρατού της Ελλάδος· και τον πρώτον περί αυτού λόγον τον ήκουσα εις το σχολείον της πατρίδος μου» γράφει το 1870 ο ανώνυμος συγγραφέας της «Στρατιωτικής ζωής εν Ελλάδι», ενός έργου σταθμού για τη στρατιωτική ιστορία της χώρας. «Μεταξύ μας οι μαθηταί, των οποίων ο μεγαλήτερος αμφιβάλλω αν είχε δεκατέσσερα έτη, είχομεν ως πολύ ενδιαφέρον θέμα συνομιλίας τον στρατόν της Ελλάδος. Ο είς έλεγεν ότι ο πατήρ του είπε πως δέκα χιλιάδες στρατιώται έλληνες είναι ικανοί να πολεμήσουν με πεντακοσίας χιλιάδας τούρκους και να τους νικήσουν· άλλος εδιηγείτο ως ακούσας από τον θείον του, ταξιδεύσαντα εις Αθήνας, ότι οι ιππείς της Ελλάδος έτρωγον, έπινον, και εκοιμώντο πάντοτε έφιπποι». Τέτοια δόξα είχε ο ελληνικός στρατός στα τέλη του περασμένου αιώνα και τέτοια υπερηφάνεια εμφυσούσε στους ελληνόπαιδες των αλύτρωτων περιοχών. Ο στρατός αυτός δημιουργήθηκε με τη σύσταση του ελληνικού κράτους από τον κυβερνήτη Καποδίστρια, ο οποίος ευθύς αμέσως διέγνωσε την ανάγκη για συγκρότηση τακτικού στρατού και ίδρυση στρατιωτικής σχολής για την παίδευση ικανών αξιωματικών. Ο ίδιος ίδρυσε τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων το 1828 στο Ναύπλιο και βάφτισε Ευέλπιδες τους μαθητές, «για να υποδείξει στους Ελληνες ότι οι ελπίδες της Ελλάδος στηρίζονται στους μορφωμένους αξιωματικούς», όπως γράφει ο Ανδρέας Καστάνης στο ιστορικό λεύκωμα «Ο Εύελπις».

Η ιστορία των Ευελπίδων, αυτού του επίλεκτου σώματος αξιωματικών επιστημόνων, έχει περισσότερο ενδιαφέρον απ' ό,τι μπορεί να υποθέσει κανείς εκ πρώτης όψεως. Ηδη από την εισαγωγή, οι δύο συντελεστές της έκδοσης, ο συγγραφέας Ανδρέας Καστάνης και ο σχεδιαστής των στολών Ιωάννης Μυλωνάς, κερδίζουν την προσοχή του αναγνώστη αναδεικνύοντας ότι «μέχρι την αναδιοργάνωσή της από τον Τρικούπη, όλοι σχεδόν οι τεχνικοί επιστήμονες της χώρας ήταν απόφοιτοι της Στρατιωτικής Σχολής των Ευελπίδων. Μάλιστα για να διακρίνονται οι μηχανικοί δόθηκε η ονομασία στους μη προερχόμενους από το στράτευμα "πολιτικός μηχανικός"». Πόσοι πολιτικοί μηχανικοί σήμερα γνωρίζουν ότι αντιδιαστέλλονται με τους Ευέλπιδες;

Αλλά και η τέχνη του πολέμου τι άλλο είναι, ει μη μια δεξιοτεχνία τεχνική, μαθηματική; Δεν είναι τυχαίο ότι ο άνθρωπος που ξετυλίγει την ιστορία των Ευελπίδων, Εύελπις και ο ίδιος, είναι στρατιωτικός μαθηματικός (απόφοιτος του Μαθηματικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης) που έχει γράψει στο παρελθόν μεταξύ άλλων δοκίμια για τη σχέση μαθηματικών και πυροβολικού, αμυντικών έργων και τοπογραφίας, για την ιστορία των αριθμοδεικτών και για την ιστορία της βαλλιστικής. Δεν μπορεί να μη σκεφθεί κανείς την πυθαγόρεια ρήση ότι «αριθμώ δε τε πάντ' επέοικεν («τα πάντα στην πραγματικότητα είναι αριθμοί»). Ο συγγραφέας, λοιπόν, είναι μαθηματικός, και αυτή η θετική του κατάρτιση είναι εμφανής ευθύς εξαρχής στην ξεκάθαρη ανάπτυξη της ιστορίας των Ευελπίδων. Ομολογουμένως οι θετικοί επιστήμονες έχουν μια διαύγεια σκέψης και συσχετισμού πραγμάτων που τους απαλλάσσει από πλατειασμούς και επικαλύψεις. Κοντολογίς ο συγγραφέας αποτελεί ο ίδιος παράδειγμα Ευέλπιδος, δηλαδή συγκερασμού στρατιωτικής διατριβής και επιστημοσύνης: από τη μια πλευρά μαθηματικός και διδάκτωρ Ιστορίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και από την άλλη πλευρά στρατιωτικός σύμβουλος στη Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Ελλάδος στον ΟΑΣΕ, στη Βιέννη. Από τη μια πλευρά μέλος του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός» και από την άλλη διοικητής Μοίρας Πυραύλων Χωκ. Θα μπορούσε να θεωρηθεί η επιτομή του Ευέλπιδος, του οποίου την ιστορία παρακολουθούμε στον τόμο.

Όσον αφορά την εξωτερική εμφάνιση του Ευέλπιδος από την εποχή του Καποδίστρια ως τις ημέρες μας, αυτή περιγράφεται από το πενάκι του πλέον αρμόδιου για τη δουλειά αυτή: ο Γιάννης Μυλωνάς ασχολείται με τη Διεθνή Στρατιωτική Ενδυματολογία επί σειράν ετών και συνεργάζεται με το Πολεμικό Μουσείο για την τεκμηρίωση, συμπλήρωση και παρουσίαση των στρατιωτικών στολών. Το 1989 προετοίμασε την ελληνική συμμετοχή στην έκθεση στολών των χωρών-μελών του ΝΑΤΟ στο Koblenz της Γερμανίας και το 1990 τη συμμετοχή του Ελληνικού Στρατού στην έκθεση στολών των χωρών της ΕΟΚ στο Μιλάνο της Ιταλίας. Ο ίδιος άλλωστε σχεδίασε τον νέο Κανονισμό Στολής του Ελληνικού Στρατού. Με τους Ευέλπιδες έχει ασχοληθεί και στο παρελθόν, αφού το 1992 δημοσίευσε το βιβλίο του «Ιστορία των στολών της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων 1829-1991».

Δύο ειδήμονες, λοιπόν, και συγχρόνως δύο ευσυνείδητοι παρατηρητές των στρατιωτικών πραγμάτων, που κοιτάζουν τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων με θετικότητα και στοργή, είναι οι συνθέτες της ιστορίας της. Το βιβλίο, όπως και η ίδια η ιστορία, χωρίζεται σε επτά περιόδους. Η πρώτη περίοδος είναι από το 1828 ως το 1834, οπότε εναλλάχθηκαν στη διοίκηση της Σχολής ο λοχαγός Ρωμύλος Σαλτέλλι, ο γάλλος λοχαγός του Πυροβολικού Ανρί Πωζιέ, ο ρώσος αντισυνταγματάρχης Νικόλαος Ράικο και ο σάξονας φιλέλληνας Εδ. Ράινεκ. Ακολουθεί η δεύτερη περίοδος 1834-1837, οπότε η έδρα της Σχολής μεταφέρεται από το Ναύπλιο στην Αίγινα, στο κτίριο του Καποδιστριακού Ορφανοτροφείου (μετέπειτα φυλακές Αιγίνης) και αναλαμβάνουν έλληνες διοικητές. Κατά την τρίτη περίοδο (1837-1894) η Σχολή ακολουθεί τη μεταφορά της κυβέρνησης στην Αθήνα. Η τέταρτη περίοδος, 1894-1922, δεν είδε καμιά σημαντική μεταβολή. Εδώ συναντούμε για πρώτη φορά με νότες τον ύμνο της Στρατιωτικής Σχολής των Ευελπίδων: «Τι τιμή στο παλικάρι όταν έμπη στη Σχολή κι υπερήφανο φορέση του Ευέλπιδος στολή. Τη στολή που ετιμήσαν τόσες άλλες γενεές και με δάφνη εστολίσαν ένδοξες μορφές παλιές...». Η πέμπτη περίοδος εκτείνεται από το 1922 ως το 1941, όπου παρακολουθούμε τους Ευέλπιδες κατά την ιταλική επίθεση και ως τη μάχη της Κρήτης, οπότε η Σχολή διακόπτει τη λειτουργία της. Η έκτη περίοδος (1945-1982) ξεκινά με την απελευθέρωση της χώρας, οπότε συγκροτείται η Σχολή εκ νέου, και η έβδομη περίοδος (1982-1998) σηματοδοτείται από τη μεταφορά της Σχολής από το Πεδίον του Αρεως, όπου φιλοξενήθηκε περίπου για μία εκατονταετία, σε νέες, υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις στη Βάρη Αττικής.

Φωτογραφικό υλικό εποχής και σύγχρονες φωτογραφίες, σχέδια και σκίτσα, προσωπογραφίες και σκηνές πλήθους συνοδεύουν την ιστορική ανέλιξη, ενώ οι τροποποιήσεις και οι εκάστοτε προσθαφαιρέσεις στα διακριτικά των στολών κατοπτρίζουν αντίστοιχες πολιτικές μεταβολές και εξελίξεις. Κόκκινες ρίγες, κίτρινα παραρράμματα, κολάρα, διαγώνια χρυσά γαλόνια, υποσιάγονα και γείσα από μαύρο γυαλιστερό δέρμα, χρυσοκέντητες κορόνες και εθνόσημα, όλα έχουν τη δική τους σημειολογική δυναμική που συνθέτει αυτό που ο ανώνυμος του 1870 ονόμαζε «ευδαιμονία του έλληνος στρατιώτου».



ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 21-03-1999