Η γραφειοκρατική κοινωνία ΙΙ

Δεσποτισμός στο εργαστήριο, αναρχία στην κοινωνία: αυτός ήταν, κατά τον Μαρξ, ο καπιταλισμός. Δεσποτισμός κι αναρχία, στο εργαστήριο και στην κοινωνία, αυτός είναι στην πραγματικότητα ο γραφειοκρατικός καπιταλισμός της εποχής μας, του όποιου τα ανατολικά καθεστώτα αντιπροσωπεύουν την πιο τελειοποιημένη μορφή. Η περίοδος 1949-1960, που αφορά τα κείμενα που συγκεντρώνονται σ’ αυτόν τον τόμο, μας έδωσε την πειραματική επαλήθευση. Η γιουγκοσλαβική κρίση (1949-50) έδειχνε ήδη πως οι αγώνες ανάμεσα σ’ εθνικές γραφειοκρατίες δεν ήταν καθόλου συμπτωσιακοί -πράγμα που επιβεβαίωσε αργότερα η σινο-σοβιετική σύγκρουση. Η γραφειοκρατική «σχεδιοποίηση» της οικονομίας αντικαθιστά την αναρχία της αγοράς με ανορθολογισμούς και τεράστιες σπατάλες, που ήρθαν στο φως από το 20ό Συνέδριο του Κ.Κ.Σ.Ε. και τα γεγονότα του 1956, που είναι ο απαραίτητος καρπός της κυριαρχίας ενός χωριστού από τους παραγωγούς στρώματος και σε μετωπική σύγκρουση μαζί τους. Οι εξεγερμένοι εργαζόμενοι οδηγούνται έτσι φυσιολογικά να παλέψουν για τη συλλογική διεύθυνση της παραγωγής και την εξουσία των δικών τους Συμβουλίων (Ουγγαρία, 1956). Και δεν θα υπήρχε πιο καταστροφική αυταπάτη από το να πιστεύει κανείς ότι ένα κομμουνιστικό κόμμα, όσο και να είναι «μεταρρυθμισμένο», μπορεί να κάνει τίποτε άλλο από το να ξαναοδηγήσει την κοινωνία προς την ολοκληρωτική εξουσία της γραφειοκρατίας (Πολωνία, 1956-57).