Τα όρια της ζεστασιάς

Η πλατωνική ιστορία έρωτα μιας νέας γυναίκας μέσα από τα μάτια της φίλης της, ένα βράδυ με έναν συγγραφέα του περιθωρίου, η τυχαία συνάντηση της αφηγήτριας με έναν μεγαλόσωμο άνδρα στο τρένο, τα προβλήματα και οι άβολες στιγμές μιας ετεροφυλόφιλης σχέσης που αναδεικνύει Τα όρια της ζεστασιάς, μια συνάντηση με μετανάστες, η ασφυκτική «ευτυχία» της οικογενειακής ζωής, ο μεγάλος φίλος ενός μικρού κοριτσιού, το σκίρτημα του πρώτου έρωτα, οι συζητήσεις μιας παρέας γύρω από το τραπέζι, όπου μεταξύ «τυριού και αχλαδιού» ξεπετάγονται κομμάτια από το παρελθόν της εξορίας στη Μακρόνησο και αναφορές στη Χαμένη Ανοιξη, στην ιδεολογία της λιτότητας της Εκκλησίας και στον ασκητισμό της Αριστεράς.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Το οπισθόφυλλο αναλαμβάνει να προσφέρει έναν μπούσουλα, με προφανή στόχο την προσέλκυση του αγοραστή-αναγνώστη. Ωστόσο παρατηρούμε ότι όσο μεγαλύτερες οι λογοτεχνικές αξιώσεις ενός βιβλίου τόσο λιγότερο παραπλανητικό εμφανίζεται το μήνυμα στο οπισθόφυλλο. Στα τρία συνολικά βιβλία της Αγγέλας Καστρινάκη στο οπισθόφυλλο παρατίθεται απόσπασμα από ένα διήγημα, αυτό που κάθε φορά κρίνεται ως το προσφορότερο. Στο πρόσφατο, και λόγω της μετοικεσίας σε άλλον εκδοτικό οίκο, μετά το απόσπασμα έχει προστεθεί μία παράγραφος που θα μπορούσε να είναι το άνοιγμα εγκωμιαστικής κριτικής. Μόνο που ποτέ ο εγκωμιαστικός λόγος, όπως άλλωστε και ο υβριστικός, δεν κυριολεκτεί.

Διαβάζουμε λοιπόν: «Εννέα διηγήματα για τις ανθρώπινες σχέσεις... Στα κείμενα αυτά αναδεικνύεται ο πλούτος μιας καθημερινότητας που όλοι ζούμε...». Προφανώς τα πρόσφατα διηγήματα, όπως και τα παλαιότερα διηγήματα ή και αφηγήματα, σύμφωνα και με τον εναλλακτικό χαρακτηρισμό της συγγραφέως και θεωρητικού της λογοτεχνίας, αφορούν τις ανθρώπινες σχέσεις. Και οι περιστάσεις πάνω στις οποίες στήνονται πράγματι ανήκουν σε μια άμεσα αναγνωρίσιμη καθημερινή ζωή, μακράν όμως μιας λιμνάζουσας καθημερινότητας. Γιατί το ψαχνό των πεζών, οι σκέψεις, οι παρορμήσεις και τα συναισθήματα που περιγράφονται, απέχουν από όσα «όλοι ζούμε».

Τα διηγήματα της Αγγέλας Καστρινάκη, και αυτή ακριβώς είναι η ιδιαιτερότητά τους, σκιαγραφούν τους άλλους και όσα συμβαίνουν από τη σκοπιά ενός ορισμένου ψυχισμού, ιδιαίτερα ανεπτυγμένης θηλυκής ευαισθησίας. Στα συνολικά 23, ως σήμερα, διηγήματα της Καστρινάκη, αυτή η οπτική γωνία ανήκει στην κεντρική ηρωίδα, που επανεμφανίζεται κάθε φορά με άλλο όνομα αλλά με ελάχιστα διαφοροποιημένη προσωπικότητα. Το ουσιαστικό όμως είναι ότι πρόκειται για έναν εσωστρεφή χαρακτήρα, τον οποίο συναντούμε και σε πολλούς άντρες ήρωες της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

Με τα καινούργια διηγήματα αυτός ο ψυχισμός σαν να κατασταλάζει και να διαγράφεται ακόμη ευκρινέστερος. Ενα άτομο με καλλιέργεια, πειθαρχημένο να κινείται στον περίφρακτο χώρο της κόσμιας συμπεριφοράς, στα περισσότερα διηγήματα εμφανίζεται συναισθηματικά οχυρωμένο στην ασφάλεια της συζυγικής διαβίωσης. Στα ως σήμερα πεζά της Αγγέλας Καστρινάκη απουσιάζει ολοσχερώς ο θάνατος, αφήνοντας ως κυρίως θέμα τον έρωτα. Μάλλον ακριβέστερα, τα ερωτικά ερεθίσματα που ο κοινωνικός περίγυρος δημιουργεί. Μάλιστα, κάποτε, αρκεί στη νεαρή γυναίκα το κλίμα μιας ορισμένης ώρας της ημέρας, ώστε να διεισδύσει με τη φαντασία της στη ζωή ενός άλλου, δημιουργώντας ένα ελκυστικό ομοίωμά του, εύκαιρο για ερωτικές περιπέτειες.

Τα πλέον ενδιαφέροντα διηγήματα είναι αυτά που διαπνέονται από την ερωτική, τρόπον τινά, διάθεση προσφοράς της ηρωίδας. Αισθησιασμός που, στα όρια της πραγματικότητας, μένει ακάλυπτος και ζητά στη φαντασία μια άλλη πραγματικότητα, με αφορμή τα εξ αποστάσεως σήματα τα οποία στέλνουν ορισμένοι άντρες, πολλές φορές και ερήμην τους. Στο πρώτο διήγημα είναι ένας νεαρός Σουηδός, με τον οποίο η ηρωίδα συζητά ώρες ατελείωτες και μόνο μία φορά, όπως σκύβουν πάνω από έναν χάρτη, πλησιάζονται τα χέρια τους. Στο δεύτερο η κορύφωση μύχιων προσδοκιών έρχεται σε έναν μεταμεσονύκτιο χορό με έναν «καταραμένο» μυθιστοριογράφο, γιατί όχι, σε έναν Χορό των Ρόδων, μετά μουσικής.

Στο διήγημα Τριγωνομετρία αρκεί το άγγιγμα με το μπράτσο του διπλανού κυρίου στο βαγόνι του τρένου. Ενώ στο Παιδική χαρά φτάνει και μόνο μια παρουσία. Σε κάποια άλλα διηγήματα εξεικονίζονται οι καθημερινές σχέσεις, επαγγελματικές και φιλικές, όπως ισορροπούν εντός προδιαγεγραμμένων ορίων οικειότητας. Εν πολλοίς, σχέσεις μονότονες και πληκτικές. Ωστόσο, σε μια φορτισμένη ώρα, μια περισσότερο προσωπική συζήτηση ή κάποια χειρονομία δημιουργούν το απρόοπτο με την πιθανότητα της υπέρβασης των ορίων. Κάθε φορά όμως που οι μετά βίας ομολογημένες ερωτικές επιθυμίες προσκρούουν στην πραγματικότητα ή έστω και στις διαπιστώσεις για την πραγματική φύση των πραγμάτων ενός τρίτου παρατηρητή, σημαίνει συναγερμός. Οποτε το ομοίωμα παίρνει τις διαστάσεις ενός άντρα, διαθέσιμου έως απαιτητικού, η νεαρή γυναίκα τρέπεται εις φυγή, αφού αυτή θέλει να παραμείνει η σχέση στο σημείο που ορίζει ο τίτλος του βιβλίου, στα όρια της ζεστασιάς, με τη σωστή δόση ωραιοποίησης και ρομαντισμού.

Η συνήθεια να ενδίδει η ηρωίδα στη δυνητική προέκταση και των ασθενέστερων ερωτικών σημάτων έχει τις ρίζες της, όπως άλλωστε κάθε συνήθεια, από τις γαστρονομικές ως τις σεξουαλικές, στην εφηβεία. Δύο διηγήματα, Τριζόνια και Των Βαθύζωνων, χρωματίζουν με ανάλαφρες αποχρώσεις νοσταλγίας αυτό το συγκεκριμένο βάθος πεδίου στον συναισθηματικό κόσμο της γυναίκας. Στα τρυφερά χρόνια, μια παρουσία, ακόμη και η χροιά της αντρικής φωνής ή ένα χάδι, είναι ολόκληρος ο ερωτικός παράδεισος που καμία μεταγενέστερη εμπειρία της ενήλικης ζωής δεν θα προσεγγίσει.

Αυτός ο γυναικείος χαρακτήρας δεν περιγράφεται, ούτε καν όταν την αφήγηση αναλαμβάνει ένα τρίτο πρόσωπο, αλλά αναδύεται προοδευτικά μέσα από το γλωσσικό στοιχείο. Και αυτή είναι η αξία τουλάχιστον ορισμένων διηγημάτων της Καστρινάκη. Η πλάγια διατύπωση που προσεγγίζει διά της παρακαμπτηρίου το θέμα, το περιπεπλεγμένο μιας φράσης, ως το βάρος της επιλεχθείσας λέξης έναντι άλλων εναλλακτικών, αποδίδουν αυτό το ιδιόμορφο διύλισμα των εντυπώσεων. Η επιφυλακτικότητα της συμπεριφοράς και οι αναστολές διαφαίνονται μέσα από την έκφραση που κλίνει προς το ουσιαστικό, αποφεύγοντας το βάρος του ρήματος. Επίσης, η εκτεταμένη χρήση ουσιαστικοποιημένων ρημάτων μοιάζει να προσδιορίζει θαυμάσια ένα υποκείμενο που συνεχώς υπεκφεύγει στην εκδήλωση των αισθημάτων, αναστέλλοντας την αυθορμησία του.

Παραμένοντας στα «όρια της ζεστασιάς», η Αγγέλα Καστρινάκη, από την πρώτη της εμφάνιση ως πεζογράφου το 1984, έχει δώσει, μέσα σε μία 15ετία, άρτια διηγήματα στην ευρύτερη περιοχή μιας ψυχογραφικής πεζογραφίας, που δεν στερείται κοινωνιολογικών συνιστωσών. Οι προοπτικές ενός συγγραφέα, ευτυχώς, είναι αποκλειστικά δικό του πρόβλημα. Ο οιοσδήποτε παραλήπτης μόνο επί του δεδομένου έργου έχει τη δικαιοδοσία να εκφράζει άποψη. Ωστόσο στον αναγνώστη δημιουργείται η υποψία μήπως η ενδιαφέρουσα συνέχεια βρίσκεται πέραν των ορίων.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 29-08-1999


Εννέα ιστορίες από τη γνωστή πλέον γραφίδα της Αγγέλας Καστρινάκη, εννέα διηγήματα για τις ανθρώπινες σχέσεις, βγαλμένα από τον πλούτο και την απλότητα της καθημερινότητας και σταλμένα με προορισμό να αναδείξουν την ομορφιά της μοναδικότητας του καθένα μας. Κανένας εντυπωσιασμός δεν στριμώχνεται εντός τους και το μόνο που καταγράφεται είναι συνηθισμένα, πλην όμως ξεχωριστά, γεγονότα, όσο δηλαδή ξεχωριστός είναι ο τρόπος που ο καθένας τα αντιμετωπίζει και παρεμβαίνει στην πραγματικότητα.


Εννέα στιγμιαίες τομές στη ζωή ισάριθμων ανθρώπων «της διπλανής πόρτας», ανθρώπων που θα μπορούσαν να είναι ένας, εννέα γήινες και λιτές αφηγήσεις στις οποίες «διαβάζουμε» κομμάτια του εαυτού μας και των αντιδράσεών μας. Ιστορίες βιωματικές και απλές που με το απέρριτο ύφος και την ταυτόχρονη διεισδυτικότητά τους μας κάνουν να κοντοσταθούμε και, καθώς η ζωή τρέχει, να αναλογιστούμε ή και να κάνουμε απολογισμό της δική μας καθημερινότητας.


Η Αγγέλα Καστρινάκη είναι σαν να ανοίγει την πόρτα του σύγχρονου ελληνικού σπιτιού, αφήνοντάς μας να βολευτούμε στο σαλόνι των Ελλήνων μεσοαστών καλλιεργημένων σαραντάρηδων και μετατρέποντάς μας σε θεατές -ή και ηδονοβλεψίες- της ζωής αναγνωρίσιμων χαρακτήρων. Ευαισθησία και τρυφερότητα, λεπτό χιούμορ αλλά και ειρωνεία, ζωντανές περιγραφές και φρεσκάδα, αυθεντικότητα. Τα «υλικά» της συγγραφέα που και αυτή τη φορά καταφέρνει να μας συγκινήσει, αναδεικνύοντας τη διαχρονική γοητεία του «τίποτα».



Λίγα λόγια για τη συγγραφέα



Η Αγγέλα Καστρινάκη γεννήθηκε το 1961, στην Αθήνα και ζει στο Ρέθυμνο, όπου διδάσκει νεότερη λογοτεχνία στο Φιλολογικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης. Εχει σπουδάσει κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Το 1990 εξέδωσε την πρώτη συλλογή διηγημάτων της, με τίτλο Φιλοξενούμενη και το 1993 έκανε τη δεύτερη απόπειρα που τιτλοφορείται Εκδρομές με φίλες. Κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία της Οι περιπέτειες της νεότητας (1995), διδακτορική διατριβή με θέμα την αντίθεση των γενεών στην ελληνική πεζογραφία, και Η φωνή του γενέθλιου τόπου (1997), μελέτες για την πεζογραφία του 20ού αιώνα. Διηγήματά της έχουν επίσης μεταφραστεί στα ισπανικά, στα ιταλικά, στα γαλλικά και στα φινλανδικά.