Διαβάζοντας την πόλη

Ο τόμος πολιτισμικής ιστορίας, με τίτλο «Διαβάζοντας» την πόλη: Κουμουτζηνά, Γκιουμουλτζίνα, Κομοτηνή – Πρόσωπα και Κείμενα, προέκυψε μετά από πρόταση προς τη συγγραφέα της κ. Σοφίας Μενεσελίδου, Προέδρου της Συντονιστικής και Συμβουλευτικής Επιτροπής του Δήμου Κομοτηνής για τον εορτασμό των Εκατό χρόνων Ελευθερίας της πόλης, επελέγη δε στη συνέχεια, τόσο από το σύνολο των μελών της Επιτροπής όσο και από τον Δήμαρχο Κομοτηνής, κ. Γιάννη Γκαράνη ως ο Επετειακός τόμος της εορτής των Εκατόχρονων των Ελευθερίων της Κομοτηνής? ως ένας τόμος που συγκεφαλαιώνει τα του πολυπολιτισμικού παρελθόντος της πόλης και, μέσω του δήμου, αποδίδεται στον χώρο της δημόσιας ιστορίας, εγκαλώντας σε μια νέα πορεία για έναν από κοινού, με όλες δηλαδή τις πληθυσμιακές της ομάδες μαζί, ιστορικό και πολιτικό αναστοχασμό.

Ο τόμος, που διαρθρώνεται σε δώδεκα κεφάλαια, είναι ό,τι λέει ο τίτλος του: ανθολογεί, συναριθµεί και «διαβάζει» δηλαδή τόσο πρόσωπα και κείμενα για την ιστορία της Κομοτηνής, από τη βυζαντινή εποχή μέχρι και λίγο μετά την Απελευθέρωση της πόλης, τη 14η Μαΐου 1920 όσο και τον ίδιο τον τόπο? πρόκειται για ένα συναξάρι προσώπων και, συγχρόνως, ένα ανθολόγιο των κειμένων τους? τυπικά, είναι μία ιδιάζουσα ιστορία αναγνώσεων που αποπειράται να λειτουργήσει ως ιστορία παιδείας, ιστορία των συνειδήσεων και, ταυτοχρόνως, ως ιστορία των καθημερινών ανθρώπων.

Αναλυτικότερα, τα κεφάλαια του τόμου έχουν ως ακολούθως:

—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 «Στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας – Γενέθλιες περί Κουμουτζηνών αφηγήσεις», με «πρωταγωνιστή», τον Κομοτηναίο Καθηγητή Στίλπωνα Κυριακίδη και τις μελέτες του για την ίδρυση και την ονομασία της πόλης, κι, ακολούθως, τον αείμνηστο φιλόλογο Κωνσταντίνο Α. Τρεμόπουλο.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 «Στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας – Η Γκιουμουλτζίνα μέσα από τις αφηγήσεις περιηγητών». Στο δεύτερο κεφάλαιο, μέσω του Στίλπωνα Κυριακίδη και έξι ευρωπαίων και οθωμανών περιηγητών (Bertrandon de La Broquiere, Pierre Belon du Mans, Gabriele Cavazza, Robert de Dreux, Εβλιγιά Τζελεµπή, Edward Daniel Clarke) σκιαγραφείται η Γκιουμουλτζίνα της οθωμανικής περιόδου, από τις αρχές του 15ουμέχρι και τις αρχές του 19ουαιώνα.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 «[1871] «Η Γιμουρτζίνα του Μελιρρύτου μέσω της Περιγραφής: Τοπογεωγραφία – Τοπιογραφία». Στο επίκεντρο του τρίτου κεφαλαίου τίθεται ο Μ. Μελίρρυτος και η Γιμουρτζίνα του 1871, όπως περιγράφεται στο πόνημά του, Περιγραφή ιστορική και γεωγραφική υπ’ εκκλησιαστικήν έποψιν της θεοσώστου επαρχίας Μαρωνείας.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 «[1871-1913] Καζάς Γιμουρτζίνης κατά Μελίρρυτον και Κώδικα Κοινότητος Μαρωνείας: Εκκλησίες – Σχολεία – εθνοτικοί ανταγωνισμοί». Το τέταρτο κεφάλαιο καταγράφει στοιχεία για τη λειτουργία των Κοινοτήτων κατά τη διάρκεια των χρόνων της Οθωμανικής Κυριαρχίας, τις Κοινότητες Μαρωνείας, Κιουτσούκ-Κιόι (Κοσμίου) κ.ά., καθώς και στοιχεία από την ιστορία των χριστιανικών, μουσουλμανικών, εβραϊκών και αρμενικών σχολείων της Γκιουμουλτζίνας.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 «[1880-1919] Η καθημερινή ζωή στην οθωμανική Γκιουμουλτζίνα: Αφηγήσεις – Μαρτυρίες». Το πέμπτο κεφάλαιο αφιερώνεται στην καθημερινή ζωή στην οθωμανική Γκιουμουλτζίνα, όπως αυτή διασώζεται στα κείμενα του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρυσάνθου τού από Τραπεζούντος, της Αλήθειας Ευπραξιάδου και του Λυμπέρη Τσαϊλά.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 «[1871-1921] Στοιχεία από την ανθρωπογεωγραφία της Γκιουμουλτζίνας βάσει του Μελιρρύτου και Εμπορικών Οδηγών: Επαγγελματίες – Οικογένειες – Πρόσωπα». Το έκτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην ανθρωπογεωγραφία της πόλης, στα πρόσωπα δηλαδή που πρωταγωνίστησαν στην οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ζωή του τόπου.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 «Η ιστορία ως αφήγηση εντόπιων ερευνητών (1) Αντώνιος Ρωσσίδης, Ο Αντιβουλγαρικός Αγώνας στη Θράκη». Στο έβδομο κεφάλαιο κυριαρχεί η ιστορική έρευνα του Αντώνιου Ρωσσίδη, που διετέλεσε επί πολλά έτη πρόεδρος του Μορφωτικού Ομίλου Κομοτηνής, για τον Αντιβουλγαρικό Αγώνα στη Θράκη.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 «Η ιστορία ως αφήγηση εντόπιων ερευνητών (2) Αντώνιος Ρωσσίδης, Η Ενσωμάτωση της Δυτικής Θράκης στον εθνικό κορμό». Το όγδοο κεφάλαιο εξετάζει, μέσω του Αντώνιου Ρωσσίδη, τα γεγονότα της Ενσωμάτωσης της Θράκης στον εθνικό κορμό. Η αφήγησή του εμπλουτίζεται, μεταξύ άλλων, με σατιρικά σκίτσα από το αγγλικό περιοδικό Punch αλλά και φωτογραφικό υλικό από το γαλλικό περιοδικό l’ Illustration.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 «Η ιστορία της Ενσωμάτωσης της Δυτικής Θράκης μέσω του αρχείου του Χαρίσιου Βαμβακά». Το ένατο κεφάλαιο ακολουθεί το ιστορικό νήμα της Ενσωμάτωσης, μέσω του Χαρίσιου Βαμβακά, και του αρχείου του, που διέσωσε η εγγονή του Καλλιόπη Παπαθανάση-Μουσιοπούλου.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 «Η “Απελευθέρωση” μέσα από τις αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων». Στο δέκατο κεφάλαιο καταγράφονται αφηγήσεις των Κωνσταντίνου Μαστορίδη, Γεώργιου Δασκάλου, Λυμπέρη Τσαϊλά κ.ά. που βίωσαν το ιστορικό γεγονός της εισόδου του ελληνικού στρατού στην πόλη.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 «Η “Απελευθέρωση” της Γκιουμουλτζίνας μέσω του τύπου – Τα ρεπορτάζ της εφημερίδας Μακεδονία». Η υποδοχή της «Απελευθέρωσης» της Γκιουμουλτζίνας από τον ελληνικό τύπο καθώς και ρεπορτάζ της εφημερίδας Μακεδονία του Κωνσταντίνου Βελλίδη διερευνώνται στο ενδέκατο κεφάλαιο.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 «Η Κομοτηνή διά των λέξεων». Στο τελευταίο κεφάλαιο ανθολογούνται κείμενα για την πόλη που έγραψαν ο ιστορικός Νικηφόρος Γρηγοράς, και οι γεννηθέντες στην Κομοτηνή λογοτέχνες, Μισέλ Φάις, Αναστάσης Βιστωνίτης, Ραχμή Αλή, Μπιλχά Αλμποχέρ και Ιωάννης Γ. Αλεξίου.

Ο τόμος κλείνει με παράρτημα χαρτών, όρων και ένα εκτενές ευρετήριο προσώπων, οικογενειών, συνοικιών, εκπαιδευτηρίων, επαγγελματικών χώρων κλπ.