Η ιστορική πραγματικότητα και η φιλοσοφική ερμηνεία της κατά τον Πολύβιο

Οι Έλληνες, διαιρεμένοι και σπαρασσόμενοι από έριδες, αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν τον κίνδυνο που προέρχεται από τη Δύση. Οι Ρωμαίοι, εφαρμόζοντας επιτυχώς το δόγμα του divide et impera, επιτείνουν τη σύγχυση. Η σύγκρουση κατέστη αναπόφευκτη. Στην περιοχή του Ισθμού (146 π.Χ.) έσβησαν τα όνειρα της ελληνικής ανεξαρτησίας.
Ο Πολύβιος, ο σπουδαιότερος ιστορικός της ελληνιστικής εποχής, βιώνει άμεσα τα γεγονότα και αποφασίζει να τα ιστορήσει. Γράφει παγκόσμια ιστορία ("σωματοειδή"), προσάγει αποδείξεις ("αποδεικτική") και ερευνά κάθε πλευρά της ιστορικής πραγματικότητας ("πραγματική") στη ροή του χρόνου ("κατά το συνεχές"). Παραθέτει τα γεγονότα "εξυφασμένα κατά μίτον", στοιχείο που τον διαφοροποιεί από ομοτέχνους του καιρού του, οι οποίοι στρέφονται στο ειδικό, το εντυπωσιακό.
Τα ερωτήματα στα οποία καλείται ο Πολύβιος να απαντήσει είναι δύο: πώς οι Ρωμαίοι πέτυχαν να διευρύνουν την κυριαρχία τους ("πάσαν εποιήσαντο την οικουμένην υπήκοον αυτοίς") και αν ο ελληνισμός μπορούσε να αποφύγει την υποταγή ή νομοτελειακά να την αποδεχτεί ("πότερα φευκτήν ή τουναντίον αιρετήν είναι συμβαίνει των Ρωμαίων δυναστείαν").
Βασικό κριτήριο της συγγραφής του Πολυβίου είναι η ωφέλεια που θα έχουν οι φιλομαθείς ("φιλομαθούντες") και ειδικότερα οι προσεκτικοί αναγνώστες ("συνεφιστάνοντες") του έργου. Τίποτα δεν ωφελεί πιο ουσιαστικά τους ανθρώπους όσο η γνώση του παρελθόντος.