Αυτόγραφα ποιήματα, 1896-1910

Για τη χαρά που μπορεί να νιώσει όποιος διαβάζει αυτόγραφα τα έργα του ποιητή, δεν χρειάζεται να γίνει πολύς λόγος σε τούτη την παρουσίαση του Τετραδίου Σεγκοπούλου, αφού ο αναγνώστης το έχει ήδη χαρεί. Αν ίσως εξαιρέσουμε μια καλήν ηχογράφηση της φωνής του ποιητή απαγγέλλοντας τα δικά του έργα (κάτι που, δυστυχώς, δεν έγινε για τον Καβάφη), τίποτε δεν μας δίνει αμεσότερα την αίσθηση του παλμού της δημιουργίας, όσο το κείμενο το γραμμένο με το χέρι του ποιητή.
Την χαράν αυτήν, ο Καβάφης -παραπάνω από κάθε άλλον Έλληνα ποιητή- είχε φροντίσει να την προσφέρει σε εκλεκτούς φίλους του, με μια κομψότητα που πρώτος την επεσήμανε, στα 1903, ο Ξενόπουλος: «μου έστειλεν..., αντιγραμμένα επιμελέστατα, με το καλλιτεχνικόν και ιδιόρρυθμον γράψιμόν του, με κόκκινον και με μαύρο μελάνι, εις θαυμάσιον αγγλικόν χαρτί, όλα του τα ποιήματα». Το πράγμα, ομολογουμένως, δεν ήταν δύσκολο, τότε, γιατί τα ποιήματα ήταν όλα-όλα δεκατρία, και οι φίλοι όχι πολύ περισσότεροι.
Πιθανώς το άρθρο του Ξενόπουλου να αύξησε τον αριθμό των φίλων ή των ενδιαφερομένων. Πάντως, ένα χρόνο αργότερα, ο Καβάφης ετύπωνε σε εκατό αντίτυπα ένα τεύχος δεκατεσσάρων ποιημάτων. «Η αιτία», έγραφε (σχεδόν απολογούμενος) στον Ξενόπουλο, «ήταν που πολύ συχνά με ζητούνται αντίγραφα των στίχων μου, και κατ' αυτόν τον τρόπον με είναι πιο εύκολο να δίδω δείγματα της ποιήσεώς μου». [...]
Το τετράδιο Σεγκόπουλου -καθώς μου διηγήθηκε ο αείμνηστος κληρονόμος του ποιητή- γράφηκε κατά παράκληση του Αλέκου Σεγκόπουλου, ο οποίος προμήθευσε για τον σκοπόν αυτόν στον Καβάφη γαλλικό χαρτί πολυτελείας, πιθανώς ήδη βιβλιοδετημένο με περγαμηνή. [...]
Η τύχη τούτης της έκδοσης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες αστάθμητους. Γι' αυτό και ο αριθμός των αντιτύπων περιορίστηκε σε πεντακόσια. Μακάρι να αποδειχτεί πως σταθήκαμε συντηρητικοί στις προβλέψεις μας: προτιμότερη η περαστική μονοτονία μιας δεύτερης έκδοσης, από την διαρκή μελαγχολία μιας αζήτητης πρώτης...
Ωστόσο είχαμε ξεκινήσει με την χαρά. Αυτήν ταιριάζει να θυμηθούμε τελειώνοντας. Αν το Τετράδιο Σεγκοπούλου έχει την τύχη που αξίζει και στον ποιητή και στους φίλους του, ο δρόμος είναι ανοιχτός και για άλλες εκδόσεις άλλων χειρογράφων και άλλων συγγραφέων. Πέρα από το ανεπανάληπτο μνημείο που έστησε ο Λίνος Πολίτης για τα αυτόγραφα έργα του Σολωμού, και πέρα από τις ιδιωτικές εκδόσεις της Μελισσάνθης, του Νίκου Νικολαΐδη και του Σεφέρη, καλό είναι να θυμηθούμε το εύρος τον προδρομικού λευκώματος που επιμελήθηκε ο Αιμίλιος Λεγκράν: Fac-similes d' ecritures grecques du dix-neuvieme-siecle (Garnier, Paris, 1901). Και όχι μόνο να θυμηθούμε, μα και να προβλέψουμε στην χαρά που μπορούμε να νιώσουμε από την πανομοιότυπη διάδοση έργων των χεριών του Βαλαωρίτη, του Παλαμά, του Σικελιανού, και τόσων άλλων.
Γ. Π. ΣΑΒΒΙΔΗΣ