Βενετία, Κέρκυρα, Κωνσταντινούπολη

[...] Οι αναμνήσεις του Καζανόβα από την Ανατολή αποτελεούν από πολλές πλευρές έναν ολοκληρωμένο κύκλο στη ζωή του ήρωα. Ταυτίζονται με τη σύντομη περίοδο της στρατιωτικής του σταδιοδρομίας, με το πρώτο μεγάλο ταξίδι, μ' έναν παράφορο κι απελπισμένο έρωτα. Οριοθετούνται από έναν πλουτισμό και μια χρεοκοπία, δύο αφροδίσια νοσήματα και το πρώτο δίδαγμα, οδηγό για τη ζωή του τυχοδιώκτη: "πλούσιος και υγιής άρεσα σε όλους, πτωχός και σκελετωμένος δεν έχαιρα της παραμικρής εκτίμησης. Με το πουγκό γεμάτο και το ύφος σίγουρο με έβρισκαν πνευματώδη. Με το πουγκό άδειο και ύφος μαζεμένο, οι διηγήσεις μου γίνονταν βαρετές και μονότονες".

(Απόσπασμα από την ΕΙΣΑΓΩΓΗ του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Δώδεκα χρόνια διήρκεσε η συγγραφή των απομνημονευμάτων του Καζανόβα, αφότου απομονωμένος στον βοημικό Πύργο του Δουκός, γέρος πια, κάθησε να γράψει τη ζωή του λίγο πριν από τη Γαλλική Επανάσταση. Εκεί τον βρήκε ο θάνατος το 1798, σε ηλικία 73 ετών. Ιταλός, γιος βενετσιάνων ηθοποιών και απορφανισμένος από νωρίς, άλλαξε στα ταξίδια του πλήθος προσωπεία και έγραψε στο τέλος τα απομνημονεύματά του στα γαλλικά. Τρεις-τέσσερις χιλιάδες σελίδες κατάφερε να γράψει, καθώς η εξομολόγηση της ζωής του ήταν στην περίπτωση αυτή το χρονικό του 18ου αιώνα, της εποχής του Διαφωτισμού, εκείνης που ανέδειξε τους τυχοδιώκτες ως ιστορική κοινωνική κατηγορία. H δημόσια εξομολόγηση τον καιρό εκείνο ήταν αδιανόητη και μπορούσε να γίνει αποδεκτή μόνο ύστερα από περιόδους επαναστάσεων ή πράξεων που έγιναν στο όνομα του συνόλου. Ο Καζανόβα δρούσε μόνο για λογαριασμό του εαυτού του. Προηγήθηκε της Επανάστασης αλλά ήταν θιασώτης του Ancien Regime, στηρίχθηκε στην παράδοση μα την ίδια στιγμή την ανέτρεψε με την υπόγεια μέθοδο της διάβρωσης. Και δεν είχε πρόβλημα να αναφέρει ποιους γνώρισε, ποιους εξαπάτησε, ποιους γοήτευσε -από τους τραγουδιστές castrati ως τους φιλοσόφους της εποχής του και από την αριστοκρατία ως τους λακέδες, τους περουκιέρηδες και τους ραφτάδες.



Στα είκοσι έξι του



Μεταξύ των απομνημονευμάτων του λοιπόν περιλαμβάνεται και το τμήμα της αφήγησης στον παρόντα τόμο. Ηταν στα είκοσί του όταν πραγματοποίησε αυτή την πρώτη μεγάλη περιπλάνησή του στην Κέρκυρα και στην Κωνσταντινούπολη ως στρατιωτικός στο πλαίσιο της αποστολής του από τον βάιλο Francesco Venier στην Υψηλή Πύλη. Την υπόλοιπη ελληνική χώρα δεν την επισκέφθηκε, αλλά και η Κέρκυρα τον άφησε αδιάφορο, αφού τον είχε καθηλώσει εκεί η χαρτοπαιξία. Εχουμε δύο εκδοχές διαθέσιμες τώρα προκειμένου να παρακολουθήσουμε τις περιπέτειές του. Είτε περνούμε απευθείας στις διηγήσεις του τυχοδιώκτη, είτε οσμιζόμαστε πρώτα τον αέρα της εποχής, το ύφος και την ιδιαιτερότητα του 18ου αιώνα, τα ρεύματα των ιδεών, την ψυχολογία και την ψυχοσύνθεση μιας κοινωνίας εν εξελίξει μέσα από τα προλογικά κείμενα, τις εικόνες και το επίμετρο. Οι συντελεστές της έκδοσης φαίνεται να έχουν ενδιατρίψει επί μακρόν στην περίπτωση Καζανόβα. Οπωσδήποτε ο άνθρωπος ήταν γοητευτικός ως χαρακτήρας και τότε και τώρα. Αλλά το φόρτε του, όπως πληροφορούμαστε, δεν ήταν ειδικά το αέναο ερωτικό παιχνίδι, το οποίο τελικά έγινε ταυτόσημο με το όνομά του, αλλά εξίσου και οι περίτεχνα σκηνοθετημένες απάτες. Μάλιστα η ερωτική ασυδοσία ουδόλως απέκλειε τους λιγοστούς μεγάλους έρωτες και τα ειλικρινή ενίοτε αισθήματα. Τη διαφορά έκαναν πάντα οι στρατηγικές -στον έρωτα, στις απάτες και στις διηγήσεις του εν τέλει.

Στα ταξίδια του ήταν πότε αξιωματούχος -ως και πασάς στην Κωνσταντινούπολη-, πότε δραπέτης, πότε πλούσιος και πότε φτωχός. Πέρασε από τα σαλόνια, γνώρισε και τα κάτεργα. Ηταν ο πρώτος δραπέτης της φοβερής φυλακής των Πιόμπι στη Βενετία το 1755, αλλά και αυτός που εισήγαγε τη δημόσια λαχειοφόρο κλήρωση (1757) και τη βιομηχανική παραγωγή υφασμάτων «εμπριμέ». Ως πολυμήχανος τυχοδιώκτης, ήταν γνήσιος εκφραστής της εποχής του. «Σπάνιες είναι οι φυσιογνωμίες, στην εξέλιξη της δυτικής φιλολογικής παράδοσης των τελευταίων αιώνων, οι οποίες επιβίωσαν μέχρι σήμερα ως "τύποι-δείγματα" συγκεκριμένης κοινωνικής και ιδεολογικής τοποθέτησης, ενώ στη συνέχεια παρεισέφρησαν και εγκαταστάθηκαν ως χρηστικά στοιχεία λόγια σε τρέχουσες και καθημερινές εκφάνσεις όπως εκείνη του Καζανόβα», σημειώνει η μεταφράστρια του κειμένου Μαρία Γυπαράκη στο επίμετρό της. Προς αποφυγήν παρανοήσεων, έχουμε από νωρίς ειδοποιηθεί ότι οι τυχοδιώκτες διαφέρουν από τους απλούς παρανόμους. «Οι τυχοδιώκτες είναι οι αναπάντεχοι επιβάτες της πρώτης θέσης, που διαταράσσουν την τάξη της και διασκεδάζουν την πλήξη της. Αποτελούν την αριστοκρατία των παραβατών, την ελκυστικότερη ομάδα του είδους, καθώς η επιτυχία τους στηρίζεται στη γοητεία που εξασκούν στον περίγυρο και τα θύματά τους» ξεκινάει την εισήγησή του ο Γιώργος Τόλιας. Διόλου εύκολη υπόθεση, τελικά.



MAIPH ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

Το ΒΗΜΑ, 05/06/2005