Ο κοινοβουλευτισμός εν Ελλάδι

Ο Νεοκλής Καζάζης εναντιωνόταν στον κοινοβουλευτισμό γράφοντας το παρόν βιβλίο κατά του συγκεκριμένου πολιτικού συστήματος. Η έκδοση αυτή, την οποία δημοσίευσε το 1910, είναι μια επιστημονική μελέτη σε σειρά άρθρων που ασκεί κριτική κατά του κοινοβουλευτικού συστήματος. Ακολουθεί ένα ενδεικτικό απόσπασμα:
«Και εν τούτοις, παρά τον λαικόν αυτής κατ’ επίφασιν χαρακτήρα, η ελληνική ολιγαρχία από πολλών δεκαετηρίδων ουδέν γενναίον και σωστικόν εδημιούργησεν υπέρ του ελληνικού λαού. Εν τη ειλικρινεί και αμερολήπτω αναλύσει των ιστορικών γεγονότων, των επελθόντων από της ιδρύσεως του ελληνικού κράτους, καταδηλούται, ότι ουχί το εθνικόν συμφέρον επρωτοστάτησεν εν τη διοικήσει των κοινών πραγμάτων, αλλά το κομματικόν, η από κομματικής απόψεως αντίληψις. Η ολιγαρχία, βασιζομένη κατά πλάσμα επί της λαικής βουλήσεως, εξετράπη εις τοιούτον βαθμόν, ώστε να μη διστάση να κηρύξη πλέον η άπαξ ανυποκρίτως την ανάγκην της θυσίας των γενικών συμφερόντων εις τα μερικά, τα κομματικά. Και ταύτα εν ονόματι του Κοινοβουλευτισμού, των Θεσμών.
Η κοινοβουλευτική νόσος κατέστη κατά την στιγμήν ταύτην εν των χειρίστων κακών, των απειλούντων την ευημερίαν και την πρόοδον των ευρωπαικών λαών. Δηλητηριώδης έκφυσις του κοινωνικού οργανισμού, δεν δύναται η να περιαγάγη εις αποσύνθεσιν και καταστροφήν πάντα λαόν, εκ του κοινοβουλίου απεκδεχόμενον μόνον την φυσικήν και ηθικήν αυτού ενίσχυσιν και σωτηρίαν. Κατά το φαινόμενον, κατά τύπους μόνον μετέχει ο λαός εις την διοίκησιν των κοινών πραγμάτων. Κατ’ ουσίαν ο διά της διοικήσεως και πάσης άλλης μαγγανίας επιβαλλόμενος επί της ψήφου του είνε ο απόλυτος δεσπότης και κυρίαρχος, ου τα συμφέροντα ασυνειδήτως εξυπηρετεί η λαική ψήφος.
“Ο Κοινοβουλευτισμός”, έγραφε προ τινος καιρού ο Lombroso, “εξαναγκάζει τους αντιπροσώπους της λαικής δυνάμεως να παραβλέπωσι τα μεγάλα του κράτους συμφέροντα, εξωθών αυτούς εις την κάλυψιν των ευθυνών και προ του εγκλήματος. Οι αντιπρόσωποι ούτοι καθίστανται ένεκα τούτου εγκληματίαι ως εκ των περιστάσεων, και εν η περιπτώσει δεν εγεννήθησαν τοιούτοι”.»
Οι ιδέες του για την Πατρίδα, το Έθνος, τη Θρησκεία, τον κομμουνισμό, τον φιλελευθερισμό και τον κοινοβουλευτισμό ήταν κάτι το πρωτόγνωρο για την Ελλάδα. Είναι ο πρώτος που έθεσε το τρίπτυχο «Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια». Οι θεωρίες του εμφανίστηκαν στα φασιστικά κινήματα της Ελλάδας του Μεσοπολέμου καθώς και στο Καθεστώς της 4ης Αυγούστου του Ιωάννη Μεταξά. Οι ιδέες του Καζάζη είναι φανερό πως είχαν επηρεάσει τον Ίωνα Δραγούμη.