Γλυκόπικρη πατρίδα

«Η Τουρκία δεν έχει ακόμα χειραφετηθεί ούτε από τον υπερπατέρα Ατατούρκ, ούτε από τον προφήτη Μωάμεθ. Δεν στηρίζεται στους υπεύθυνους πολίτες, αλλά στο «έθνος». Ανέχεται ένα «κράτος εν κράτει», το στρατό, που παρακολουθεί ζηλόφθονα κάθε αλλαγή, σαν τον μεγάλο αδελφό που ελέγχει την τιμή της αδελφής του...
Εγκλωβισμένη ανάμεσα στην αυταρχική κυριαρχία της παλιάς κεμαλικής ελίτ, που είναι κοσμική αλλά όχι δημοκρατική, και στην πολιτικά συντηρητική ελίτ που είναι μεν ευρωπαϊκά "σύγχρονη", αλλά δεν επιθυμεί να γίνει κοσμική, παραμένει στο ασαφές ναι μεν, αλλά. Προωθεί το ισλάμ ως κυρίαρχο πολιτισμό και παριστάνει τη δημοκρατία»...



Οδοιπορικό επιστροφής

Οι παραπάνω ισχυρισμοί δεν προέρχονται από κάποιον συμπατριώτη μας, εκνευρισμένο από την πρόσφατη «θριαμβευτική» εμφάνιση του Ερντογάν στην παραπαίουσα οικονομικά Αθήνα. Ανήκουν στην κοινωνιολόγο Νετζλά Κελέκ, με τις καυκασιανές ρίζες, που γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1958 και βρέθηκε στη Γερμανία στα δέκα της, ακολουθώντας τους μετανάστες γονείς της. Επίτιμη καθηγήτρια σήμερα του Πανεπιστημίου Ντούισμπουργκ-Εσεν, η ενοχλητική για πολλούς Κελέκ μάχεται τόσο με τα βιβλία της όσο και με την αρθρογραφία της για τα δικαιώματα της γυναίκας, γενικά στο ισλάμ και ειδικότερα στη δική της «Γλυκόπικρη πατρίδα».

Αυτός είναι κι ο τίτλος του πρώτου της βιβλίου που κυκλοφορεί στα ελληνικά, υποσχόμενο ένα «αμείλικτο προσκύνημα» στην Τουρκία (μετ. Λένα Σακαλή, εκδ. «Γράμματα»): ένα οδοιπορικό με την οξυμένη ματιά μιας ξενιτεμένης, μοιρασμένης ανάμεσα σε δυο ταυτότητες, που αγωνιά να μην προδώσει καμία. Εργο υβριδικό, καθώς συνδυάζει το ρεπορτάζ με ιστορικά αλλά και αυτοβιογραφικά στοιχεία, το «Γλυκόπικρη πατρίδα» (2008) δίνει το στίγμα του κι από τους ανθρώπους στους οποίους είναι αφιερωμένο: τον αρμενικής καταγωγής δολοφονημένο δημοσιογράφο Χραντ Ντινκ και την τραβεστί τραγουδίστρια Μπουλέντ Ερσόι, που χρησιμοποίησε το τηλεοπτικό της σόου για να καταγγείλει την εισβολή του τούρκικου στρατού στο Βόρειο Ιράκ, έως τον Ζουλφού Λιβανελί, που δρομολόγησε με τον Μίκη Θεοδωράκη την ελληνοτουρκική συμφιλίωση και την Ντουιγκού Ασενά, επίσης γνωστή εδώ φεμινίστρια συγγραφέα.

Με σημείο εκκίνησης το χωριό των προγόνων της στα βάθη της Ανατολίας, εκεί όπου εκατομμύρια άνθρωποι παραμένουν αγκιστρωμένοι στις παραδόσεις τους κι όπου τα εγκλήματα τιμής δίνουν και παίρνουν, η Κελέκ ταξιδεύει από την Αγκυρα έως την Κωνσταντινούπολη, με ενδιάμεσους σταθμούς το Ιζνίκ, την πάλαι ποτέ Νίκαια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ή το κατοικημένο αποκλειστικά από Κούρδους Μπατμάν, με το θλιβερό ρεκόρ σε γυναικείες αυτοκτονίες. Μπαίνει σε σπιτικά αλλά και σε πολιτικά γραφεία, επισκέπτεται αγροκτήματα, βιοτεχνίες, άσυλα, αλλά και το στρατηγείο της Ντιγιανέτ, της Προεδρίας Θρησκευτικών Ζητημάτων. Μεταφέρει ιστορίες για κορίτσια που τα προξενεύουν απ την κούνια τους και για κορίτσια που φυγαδεύτηκαν άρον άρον στο εξωτερικό αλλά αναγκάστηκαν να επιστρέψουν. Και, φυσικά, θίγει ζητήματα όπως οι διώξεις των Ελλήνων το 55, το Κουρδικό ή η γενοκτονία των Αρμενίων, ανεπεξέργαστα τραύματα για τα οποία δεν εκφράστηκε συγνώμη.

«Στη χώρα που κυβερνάται από το ΑΚΡ, δεν υπάρχει κανένας διαχωρισμός κράτους και θρησκείας» γράφει η Κελέκ. «Ο ουσιαστικός εκδημοκρατισμός και η εκκοσμίκευση της κοινωνίας δείχνουν να είναι πολύ μακριά ακόμη», επιμένει. Εξ ου και η πεποίθησή της ότι η ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. «είναι απίθανη προς το παρόν». Οχι επειδή πρόκειται για μουσουλμανική χώρα, αλλά επειδή εξακολουθεί να χρειάζεται «ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, στο οποίο την πρώτη θέση θα έχουν τα θεμελιώδη δικαιώματα και η αξιοπρέπεια του ατόμου».

Ελευθεροτυπία - 30/05/2010