Το τελευταίο όνειρο του Νίτσε ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Βαϊμάρη, Αύγουστος 1900.
Ο φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε οδεύει, παράλυτος και με φαινομενικά σβησμένο πνεύμα, προς το τέλος του. Για άλλη μια φορά ξυπνούν οι σκέψεις του και με πίκρα διαπιστώνει ότι η αδελφή του Ελίζαμπετ όχι απλώς σφετερίστηκε την πνευματική του ιδιοκτησία, αλλά και τον εκμεταλλεύεται, αυτόν τον ανήμπορο αδερφό, ως ζωντανό έκθεμα στο αρχείο-Νίτσε. Αποφασίζει να δώσει ένα τέλος στη μακάβρια κωμωδία, η οποία τον παρουσιάζει ως αντικείμενο λατρείας για το τέλος του αιώνα. Και με μια υπερβολική δόση οπίου βρίσκει καταφύγιο σε ένα τελευταίο όνειρο...


"Αυτό το μυθιστόρημα ερμηνειών οδηγεί σε ένα πανόραμα του πνευματικού κόσμου των τελευταίων χρόνων του 19ου αιώνα, σε ένα λαβύρινθο απόψεων όπου ο αναγνώστης πρέπει να κρατήσει δυνατά στα χέρια του το μίτο της Αριάδνης.

Frankfurter Allgemeine Zeitung

ΚΡΙΤΙΚΗ



«Mόλις κλείσω τα μάτια μου, αρχίζει να αναπτύσσεται μπροστά μου ένα πλήθος από λουλούδια μέσα στο σκοτάδι, τα οποία τυλίγονται το ένα στο άλλο και αναπτύσσονται συνεχώς, μέχρι που τα φουντωτά φυτά, που αλλάζουν σχήμα και χρώμα σαν χαμαιλέοντες, τελικά καταλαμβάνουν όλο το χώρο με την εξωτική πληθωρικότητά τους». H φράση περιλαμβάνεται στο μυθιστόρημα του Γιοαχίμ Κέλερ Το τελευταίο όνειρο του Νίτσε και αποδίδεται στον γερμανό φιλόσοφο Φρίντριχ Νίτσε, με την παραχώρηση ωστόσο της μυθοπλαστικής αδείας. Δεν γνωρίζουμε αν πρόκειται για ρήση του Νίτσε, αφού το βιβλίο βασίζεται σε πραγματικά πρόσωπα, γραπτά και φράσεις, μέσα σε μια καθαρά μυθιστορηματική πλοκή. Ωστόσο το απόσπασμα εικονογραφεί άριστα το ταξίδι στο υποσυνείδητο του Νίτσε που επιχειρείται σε αυτό το βιβλίο. Ο Κέλερ, με διδακτορικές σπουδές στον γερμανό φιλόσοφο και δύο ακόμη βιβλία για τον Νίτσε στο ενεργητικό του, βυθίζει τον ήρωά του σε ένα τελευταίο, δαιδαλώδες και παραληρηματικό όνειρο, που καλύπτει με κάποιον τρόπο την έσχατη δεκαετία της ζωής του, που στιγματίστηκε από την κάθοδό του στην τρέλα και τον σφετερισμό του έργου του από τους συγγενείς του.



H τελευταία κατοικία



Το μυθιστόρημα μας μεταφέρει στη Βαϊμάρη του 1900, την ημέρα του θανάτου του φιλοσόφου. Βρισκόμαστε στην τελευταία κατοικία του Νίτσε, σε έναν χώρο που έχει διαμορφωθεί από την αδελφή του ως «Αρχείο Νίτσε». Οι επισκέπτες καταφθάνουν να συναντήσουν τον φιλόσοφο που είναι πλέον παράλυτος και δεν έχει δυνατότητα επικοινωνίας, το μυαλό του όμως είναι σε θέση να συνειδητοποιεί ότι αντιμετωπίζεται σαν ζωντανό έκθεμα από την αδελφή του Ελίζαμπεθ, την οποία ο ίδιος αποκαλεί «λάμα». «Το λάμα, αυτό το ξέρω από καιρό, δίνει σημασία στο πορτρέτο μου. Ηδη άφησε να με απαθανατίσουν σε ελαιογραφία, αρκετοί φωτογράφοι με πυροβόλησαν με τα βρομερά τους φλας, γλύπτες φιλοτέχνησαν την κεφαλή μου σε πηλό και σε σκληρό μάρμαρο. Πιθανότατα πουλάει τα πάντα. Προφανώς, καμία τιμή δεν είναι αρκετά ψηλή για τον αδερφό της». Καθώς ποζάρει για ένα ακόμη πορτρέτο, καταφέρνει να εξασφαλίσει μια υπερβολική δόση οπίου, που τον ρίχνει στο τελευταίο του όνειρο, ένα όνειρο που στην ελληνική έκδοση θα ξεπεράσει τις 300 σελίδες.

Κατά τη διάρκειά του θα παραβρεθεί στην κηδεία του, θα χορέψει ολόγυμνος ως ο θεός Διόνυσος που πιστεύει πως είναι, θα νοσηλευθεί σε ψυχιατρική κλινική, θα δραπετεύσει με τη βοήθεια των φίλων του και θα συναντήσει μια σειρά από υπαρκτά πρόσωπα, τον ψυχίατρο Λούντβιχ Βίλε, τη βαρόνη Χελένε φον Ντρούσκοβιτς, τον φίλο του Φραντς Οφερμπεκ και τη σύζυγό του Ιντα, τον ζωγράφο Αρνολντ Μπέκλιν, έργο του οποίου κοσμεί και το εξώφυλλο της έκδοσης, τον γιατρό Ιούλιο Μέμπιους και τον παλιό του μαθητή Λούντβιχ φον Σέφλερ. Σε αυτό το σημείο τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και μυθιστορηματικής πλοκής μπερδεύονται. Ο συγγραφέας επισημαίνει σε σημείωση του βιβλίου ότι πολλές από τις φράσεις των προσώπων που αναφέρονται μεταφέρθηκαν αυτολεξεί, όπως διατυπώθηκαν στην πραγματικότητα, ωστόσο μέσα σε ένα καθαρά μυθοπλαστικό περιβάλλον.



Δόσεις αληθοφάνειας



Με τη βοήθεια πραγματικών προσώπων και φράσεων ο Κέλερ επιχειρεί να μπολιάσει με δόσεις αληθοφάνειας τις απόψεις του για τη ζωή και την προσωπικότητα του γερμανού φιλοσόφου. Στο πιο γνωστό του έργο, Το Μυστικό του Ζαρατούστρα, που κυκλοφόρησε το 1989, ο Κέλερ αναστάτωσε τους μελετητές του Νίτσε επιχειρώντας να ερμηνεύσει τα γραπτά του φιλοσόφου σε σχέση με τον ψυχισμό του, την καταπίεση που ένιωθε από τη γυναικοκρατούμενη οικογένειά του και την κρυφή ομοφυλοφιλία του. Οι ίδιες απόψεις επιστρέφουν - με μυθοπλαστικό κάλυμμα - σε αυτό το βιβλίο. «Μητέρα και αδερφή συναγωνίζονταν για το ποια θα παροτρύνει περισσότερο τον υποδειγματικό νεαρό σε υψηλές επιδόσεις, και το ευχαριστώ τους μέχρι σήμερα ήταν με πακέτα αλλαντικών, κουβάδες με μέλι και χειροποίητες κάλτσες» παρατηρεί στο μυθιστόρημα ο στενός φίλος του Νίτσε, Φραντς Οφερμπεκ. «Για το λόγο αυτό εκείνος πάλι, ακριβώς εξαιτίας αυτής της εξάρτησης, τις περιφρονούσε βαθιά, μάλλον τις μισούσε. Επειδή η όλη του καταγωγή τού φαινόταν ύποπτη - αυτή η θρησκομανής αρετή του Νάουμπουργκ από την οποία ένιωθε διά βίου αποκομμένος - εφηύρε μια νέα ταυτότητα για τον εαυτό του. Παρίστανε τον εκλεκτικό, κινιόταν με χάρη και δημιούργησε μια αύρα αριστοκρατικότητας γύρω του. Ειδικά αυτή, όπως θεωρώ, η εξαιρετικά διφορούμενη κίνηση προκάλεσε το θαυμασμό εκείνων που τον γνώριζαν μόνο επιφανειακά». H ερμηνεία και η απομυθοποίηση του φιλοσόφου εύλογα οδηγούν στην απορία της κυρίας Οφερμπεκ: «Αυτός δεν είναι ο ορισμός του τσαρλατάνου;». Σε άλλο σημείο του κειμένου, η φλογερή βαρόνη Ντρούσκοβιτς απορρίπτεται βάναυσα από τον φιλόσοφο, μόνο και μόνο επειδή στις κάρτες που του έστειλε δεν αποκάλυψε το φύλο της. «Δεν έτυχε να παρατηρήσετε ποτέ ότι μερικοί άντρες μιλούν απαλά σαν γυναίκες και κοιτάζουν κάποιον διαπεραστικά μέσα από γυναικεία μάτια;» διδάσκει τον νοσοκόμο του ο Νίτσε.

Ιδιαίτερα η μάχη ανάμεσα στα δύο φύλα φαίνεται να καταλαμβάνει μεγάλο τμήμα από το υποσυνείδητο του Νίτσε. Στο τελευταίο όνειρο του φιλοσόφου, ο δόκτωρ Μέμπιους συνθέτει και διακηρύσσει τη μελέτη του με τίτλο Περί της φυσιολογικής αμβλύνοιας της γυναίκας, στην οποία η βαρόνη Ντρούσκοβιτς απαντά με το βιβλίο της Ο άνδρας ως κατάρα του κόσμου. Σε τέτοια σημεία πρέπει να αναγνωρίσουμε το λεπτό χιούμορ του Κέλερ, καθώς και την εξαιρετική έξοδο από το όνειρο στην πραγματικότητα. Ο φιλόσοφος πεθαίνει καθώς όλα αυτά τα πρόσωπα εισβάλλουν στο δωμάτιό του, ενώ ο ίδιος - νεκρός πια - εξακολουθεί να ποζάρει.

Το κείμενο για το βιβλίο «Οι άνθρωποι της αβύσσου» του Τζακ Λόντον που δημοσιεύθηκε την περασμένη Κυριακή ήταν της τακτικής συνεργάτιδός μας Αγγελικής Παπαδοπούλου και όχι Λαδοπούλου, όπως από παραδρομή γράφτηκε.



ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 02-05-2004