Το ζώο ζεί

ΚΡΙΤΙΚΗ




Ο ποιητής Παναγιώτη Κερασίδη, στην τέταρτη ποιητική συλλογή του εγκαταλείποντας τα «βαρίδια» της σεφερικής παράδοσης, μοιάζει να αναζητά το δικό του λογοτεχνικό πρόσωπο. Θα έλεγα ότι στο βιβλίο του Το ζώο ζει (εκδόσεις Γαβριηλίδης) ο Κερασίδης ακολουθεί και αυτός έναν ιδιότυπο εξπρεσιονισμό, μόνο που σε αντίθεση με τον Ίσαρη, οι όποιες επιρροές είναι τόσο καλά χωνεμένες στο σώμα των ποιημάτων, ώστε μπορούμε πια να μιλάμε για την ανάπτυξη ενός προσωπικού «στυλ» γραφής. Κι αυτή ακριβώς η περιπέτεια της γραφής, η μετάβαση από τη μίμηση στη δημιουργία αποτελεί από μόνη της ένα ιδιαίτερο θέμα της συλλογής πού κάθε τόσο επανέρχεται στο προσκήνιο: Αξονας όμως του βιβλίου δεν είναι το πάθος μιας τέχνης ταπεινής αλλά o πρωτόγονος εαυτός μας, το πεινασμένο «ζώο» που όλοι κρύβουμε μέσα μας, αυτό πού καταδυναστεύει την καθημερινή συμπεριφορά μας και δεν γνωρίζει όρια και ηθικές αναστολές. Κι όταν ο ενικός αριθμός γίνει πληθυντικός, τότε τα «ζώα» πια ­όπως οι Ρινόκεροι του Ιονέσκο­ απειλούν την ίδια την κοινωνία, τη συλλογική μνήμη και την παράδοσή της. Ευτυχώς ο ποιητής δεν ηθικολογεί, γνωρίζει πολύ καλά ότι «το ζώο ζει» και βασιλεύει. Μοναδική ελπίδα μας κάποτε να το δαμάσουμε ή να το εξημερώσουμε με τη βοήθεια της τέχνης που αγαπάμε.

ΝΙΚΟΣ ΔΑΒΒΕΤΑΣ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 29-10-2000

ΚΡΙΤΙΚΗ



«Το ζώο ζει» είναι η τέταρτη ποιητική εργασία του ολιγογράφου, αλλά εύστοχου Παναγιώτη Κερασίδη. Προηγήθηκαν «Η σκιά μου σαν σώμα» (1985) «Οι άκρες των δαχτύλων» (1992) και «Ηχείο ανάσας» (1995). Οι θεματολογικές αναζητήσεις έχουν προοδευτικά συγκεντρωθεί στην κατοχύρωση ενός συχνότατα αφαιρετικού, δίσημου στίχου, που διαθέτει το προσόν να συνδιαλέγεται περισσότερο με την αθέατη πλευρά της ζωής παρά με τη φαινομενολογία του καθημερινού πράττειν. Αποβάλλοντας σταθερά οτιδήποτε θα μπορούσε να την καταστήσει ανενεργή η δύσθυμη, η γραφή προσηλώνεται στην ανάδειξη ενός ανοιχτού τοπίου, όπου συνυπάρχουν η ατομικότητα του συνειδέναι και η συλλογικότητα φυλετικών μνημών.

Το σώμα, δηλαδή αυτό το συμπυκνωμένο σύμπαν, είναι όχι μόνον ο πρωταρχικός φορέας του μηνύματος, αλλά το ίδιο το ποιητικό σήμα: η αναφορά των ποιητικών δρωμένων γίνεται κάτω από την ευδιάκριτη σκιά ενός σώματος - επόπτη, ενός νοήμονος, αισθησιακού όντος, που θέλοντας να διαφυλάξει με κάθε δυνατό τρόπο τόσο την ακεραιότητα όσο και την από παντού αμφισβητούμενη αυθεντικότητά του, διαφυλάσσει κατ' ουσίαν την ίδια την υπόσταση του κόσμου. Η αυτοπεποίθηση είναι εδώ οριακή: «Τόση αυτοσυγκράτηση θυσιασμένη /για ένα ποίημα/ένα μάθημα/ που με νεύματα, χειρονομίες, τραυλά συνθήματα/ραγίζει την κλεψύδρα/όπου έχουν κρυφτεί τα πράγματα/που κυνηγάμε/απελευθερώνοντας/ την αποτελεσματικότητα των αισθημάτων/ όταν ξυπνούν τα τραύματα/ και ισορροπούν τα νιάτα και τα γηρατειά/στις απουσίες». (βλ. σελ. 32). Η αφθαρσία της ποίησης πηγάζει συνεπώς από την αφθαρσία του κορμιού ως ηθικοπνευματικού πλέον κατηγορήματος. Ο σχετικός τρίστιχος αφορισμός είναι ενδεικτικός της ποιητικής προοπτικής του Παναγιώτη Κερασίδη: «Όσο κι αν ματώνουν τα γόνατα,/ δε θρυμματίζονται εύκοκα τα κόκαλα./Δε γίνεται λιώμα ποτέ το σώμα». (ό.π.).

Η συστηματική αυτή συνένωση εκστατικών φωνημάτων, βιωματικών στιγμιοτύπων μιας σχεδόν μυθικής πλέον παιδικής ηλικίας, λεπτών εσωτερικών διεργασιών, αλλά και ισχυρών, ενίοτε υπερρεαλιστικών εκφορών δεν θυσιάζει την ποιότητα των στοχαστικών καταγραφών της και των άλλων υφολογικών τεχνικών της στο βωμό ενός συμβατικού, αναμενόμενου, όπως συμβαίνει συνήθως, συγκερασμού. Ο κραδασμός της ακαριαίας σύλληψης είναι εδώ, στο μεδούλι του στίχου, ακέραιος. Και αυτό πιστεύω είναι το χαρακτηριστικότερο γνώρισμα του λόγου στην προκειμένη περίπτωση. Παραθέτω ενδεικτικά: «Έβριζα τ' όνομά σου στα βράχια./Κυλιόμουν στο χορτάρι και το δάγκωνα/γλείφοντας και καθαρίζοντας/τις λασπωμένες ρίζες των αγριόχορτων/που έκοβες χορεύοντας,/γιατί σ' έσπρωχνε το άλλοθι/που ψάχναμε στα μάτια σου». (σελ. 31). Η κειμενική ευθύτητα ανανεώνεται από στροφή σε στροφή: το τεκμήριο της ποιητικής παρρησίας τείνει να καταστεί αμάχητο: «Έλιωνα τη μούρη μου στις μυρωδιές του χορού σου./Απουσίαζα σε μια γιορτή/σκηνοθετημένη από άγρυπνα ζώα/που τρίβονται νυχθημερόν/αποσπώντας τις δονήσεις του χορού από το σώμα,/ανοίγοντας ρωγμές που εσωτερικεύουν την επιφάνεια» (ό.π.).

Όσο για την προσφυγή του σώματος στην αρχέγονη μήτρα του, τη Φύση, που ανήκει στις σταθερές εννοιολογικές αξίες της συλλογής, ο στίχος επιφυλάσσει αρκετές θετικές εκδοχές: ούτε απονενοημένες δηλαδή κραυγές ούτε συνθήματα του συρμού ούτε ψευδοοικολογικές προπαγάνδες. Η γραφή επιτυγχάνει να συναιρέσει την αθωότητα του παιδικού βλέμματος με το μυστηριακό φυσικό περιβάλλον. Το σώμα (ξανα)γίνεται αυτό που ήταν· θέλω να πω, αλήθεια και όνειρο μαζί, μέσα από την επανεγκατάστασή του στη φαντασία της Φύσης. Οι εξομολογήσεις που ακολουθούν, ανανεώνουν αποτελεσματικά τη σχετική παράδοση: «Θέλω να πάρω τα βουνά, να μπω στα δάση,/να ξαπλώσω ανάμεσα σε κορμούς/και να μετράω με τα δάχτυλα/τις αστραπές της σκέψης/που ανάβουν το κορμί στα όρια που πέρασε./ Να κρύβομαι πίσω από αιωνόβιους γέροντες/και να παρουσιάζομαι./» (βλ. σελ. 20). Η αιτιοκρατία του θαύματος είναι εν τέλει η αιτιοκρατία μιας βελτιωμένης, αναβαθμισμένης όρασης: «Και ν' αρχίσουν να πέφτουν τα δώρα, /σαν αμπέλια που κρέμονται στα χάσματα της φύσης,/σαν εραστές που πέφτουν στο λήθαργο των άλλων./Και γεύονται αθάνατα κυνήγια, σαν παιχνίδια,/αφήνοντας σκόνη παντού/για ένα πουλί, για μία τσίχλα. Ένα φωνήεν γεύσης ουρανού./ Μία γραμμή θανάτου./ Ένα κυπαρίσσι ριζωμένο στη σκιά μας» (ό.π.).

Ο Παναγιώτης Κερασίδης, που ανήκει στους ποιητές που εμφανίστηκαν στη δεκαετία του '80, έχει ελέγξει εγκαίρως τους κινδύνους που συνεπάγεται η αναφομοίωτη επίδραση των λογοτεχνικών του προγόνων, αυτοπεριοριζόμενος αυστηρά στα μέτρα της ατομικής του φωνής. Γι' αυτό και το «Ζώο ζει» επιβεβαιώνει ακριβώς, εκτός από την αυθορμησία των πηγαίων μυθοπλαστικών του δυνατοτήτων, και την πιστότητα των συνθετικών του επιλογών.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/11/2001