Ο οδηγός λεωφορείου πoυ ήθελε να γίνει Θεός

Ο Έτγκαρ Κέρετ είναι ο σημαντικότερος και δημοφιλέστερος Ισραηλινός συγγραφέας της νεότερης γενιάς. Με τα σύντομα, κοφτερά σαν στιλέτο διηγήματά του, που δεν ξεπερνούν ενίοτε τις πενήντα λέξεις, κατάφερε να γίνει σύμβολο μιας ολόκληρης γενιάς, υπονομεύοντας μύθους παγιωμένους στην εθνική συνείδηση και αναζητώντας -με τρόπο προκλητικό αλλά σε καμία περίπτωση κυνικό- βασικούς ηθικούς κανόνες. Μαύρο χιούμορ, πικρή ειρωνεία και (αντι-)ήρωες -έφηβοι και νεαρά ή περιθωρικά άτομα, που ισορροπούν με δυσκολία μεταξύ λογικής και παραλόγου- αποτελούν τον τραγικά ευτράπελο, μινιμαλιστικό κόσμο κάθε διηγήματος. Ο Κέρετ δεν ακολουθεί καθιερωμένες φόρμες, κάθε διήγημα διαφέρει από το προηγούμενο και όλα μαζί συνθέτουν ένα έργο αριστοτεχνικά πρωτότυπο, που αποδεικνύει την ιδιοφυή φαντασία και τη φρεσκάδα σκέψης του δημιουργού του.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Εντγκαρ Κέρετ θεωρείται «ο σημαντικότερος συγγραφέας της νέας λογοτεχνικής γενιάς του Ισραήλ», τουλάχιστον κατά το βιογραφικό του στη συλλογή διηγημάτων που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον Καστανιώτη. Χωρίς να αποτελεί μια αποκάλυψη για τα παγκόσμια γράμματα, ο Κέρετ γράφει χαριτωμένα. Στα 25 διηγήματα θα βρούμε αρκετές πρωτότυπες ιδέες σε ό,τι αφορά τη μυθοπλασία και τις εικόνες (ένας άγγελος που κρύβει τα φτερά του κάτω από το παλτό, μια κατασκευή από σωλήνες που σε στέλνει στον Παράδεισο, μια τρύπα από την οποία βγαίνουν κάθε εκατό χρόνια εκείνοι που ζουν στην Κόλαση). Υπάρχουν στιγμές εφηβικής βίας με σουγιάδες ή ξύλο («Το κορίτσι του Κόρμπι», «Σειρήνα»), στοιχεία από τη ζωή στο Ισραήλ, από τη σκοπιά στον στρατό, αναφορά στη μυστική αστυνομία («Οπλίζω και ασφαλίζω», «Ο γιος του αρχηγού της Μοσάντ»). Αν έπρεπε με δυο κουβέντες να χαρακτηρίσουμε τα διηγήματα του Κέρετ θα λέγαμε πως είναι παραμύθια του σύγχρονου κόσμου.

Ο συγγραφέας, γεννημένος στο Τελ Αβίβ το 1967, βρέθηκε για λίγες ημέρες στην Καλαμάτα, όπου είχαμε την ευκαιρία να τον συναντήσουμε. «Προσπαθώ οι ιστορίες μου να είναι απλές» είπε. «Δεν θέλω να είμαι εντυπωσιακός». Ως επιβράβευση της επιλογής του αναφέρει τα σχόλια ενός αναγνώστη σε μια παρουσίαση του βιβλίου του: «Μου είπε αυτά τα διηγήματα δεν είναι κάτι ιδιαίτερο, κι εγώ μπορώ να γράψω έτσι. Αυτό σημαίνει ότι ταυτίστηκε. Οτι είναι όπως εγώ. Αυτό ήθελα να πετύχω». Τα βιβλία του έχουν γίνει όλα μπεστ σέλερ, με πωλήσεις στην πατρίδα του που ξεπερνούν τις 40.000 αντίτυπα. Ο ίδιος διδάσκει στην Κινηματογραφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ. Εχουν γυριστεί περίπου 50 ταινίες μικρού μήκους που βασίζονται σε ιστορίες του.

H έκταση των αφηγημάτων του Κέρετ, στον παρόντα τόμο, κυμαίνεται από τις 50 σελίδες («H κατασκήνωση του Κνέλερ») ως τις 14 αράδες («Κρίση άσθματος»). Ο συγγραφέας λέει ότι δεν τον ενδιαφέρει αν οι ιστορίες του κατατάσσονται σε κάποιο λογοτεχνικό είδος (διήγημα ή νουβέλα) ή δεν υπάγονται καθόλου σε κάποιο είδος, όπως αυτό το κείμενο της μισής σελίδας. Εν τούτοις βοηθά τους φιλολόγους του μέλλοντος επισημαίνοντας πως η «Κρίση άσθματος» ήταν το πρώτο κείμενο που έγραψε. Αναφέρεται στο πόσες και ποιες λέξεις μπορεί να προφέρει κάποιος πάνω σε μια τέτοια κρίση και επισημαίνει ότι σε μια τέτοια περίσταση έχει διαφορά το «σ' αγαπώ» από το «σ' αγαπώ τρελά». Πέρα από την όποια συναισθηματική αξία για τον συγγραφέα, το κειμενάκι τούτο θα μπορούσε να λείπει. Δεν είναι μια από τις δυνατές στιγμές του. Τα ενδιαφέροντα διηγήματα έχουν να κάνουν με το ζήτημα της επιλογής, όπως το «Αύριο θα σπάσω το γουρούνι», με ήρωα ένα παιδί που δέθηκε συναισθηματικά με τον πήλινο κουμπαρά του και τον αφήνει στην εξοχή, γεμάτο κέρματα. Ενδιαφέροντα επίσης είναι κάποια αφηγήματα πέρα από τον ρεαλισμό, όπως το «Ενα τελευταίο διήγημα κι αυτό ήταν όλο» με ήρωα ένα «ταλεντοβγάλτη δαίμονα».

Ο Εντγκαρ Κέρετ επιδιώκει οι ιστορίες του να μην υπάγονται σε είδος: «Θέλω ο μύθος να είναι πιο ισχυρός από το genre. Δεν μου αρέσει η προοπτική να αρχίσω να γράφω αστυνομικό ή κωμωδία. Το βρίσκω περιοριστικό. Τα λογοτεχνικά είδη είναι σαν τις στολές κι εγώ προτιμώ να αντιμετωπίζω τους ανθρώπους και τα βιβλία ως μοναδικά». Ο συγγραφέας δηλώνει πως δεν ελέγχει τις ιστορίες του. «Είναι σαν όνειρα που δεν ξέρω πώς θα εξελιχθούν. Εχω ολοκληρωμένη εικόνα μετά, όταν τελειώσουν». Αρχισε να γράφει στον στρατό και αυτό λειτούργησε απελευθερωτικά: «Σαν παιδί καταπιέστηκα. Δεν έκλαψα ποτέ. Καθώς και οι δυο γονείς μου επεβίωσαν από το Ολοκαύτωμα, ένιωθα ότι τίποτε δεν είναι αρκετά σοβαρό που να μου δίνει το δικαίωμα να κλάψω. Οταν γράφω δεν έχω να δώσω λογαριασμό πουθενά. Δεν υπάρχει επιλογή ανάμεσα στην αλήθεια και στο ψέμα. Μπορώ να κάνω ό,τι θέλω. Μπορώ να σκοτώσω τον ήρωά μου και να μην υπάρξουν συνέπειες».

Σε γενικές γραμμές, ο Κέρετ δεν πολιτικολογεί. Μιλάει μέσα από παραβολές. «Οταν ο Μπομπ Ντίλαν εμφανίζεται στο κοινό του δεν παριστάνει ούτε τον διπλωμάτη ούτε τον πολιτικό. Πιάνει την κιθάρα και τραγουδάει. Γιατί από τους συγγραφείς αναμένουν όλοι ότι θα παραστήσουν τον πολιτικό;». Ο Εντγκαρ Κέρετ έχει πολιτική άποψη. Αυτό είναι προφανές στις δημόσιες εμφανίσεις του. Στα κείμενά του είναι ορατό ανάμεσα από τις γραμμές. Είναι κατά της μισαλλοδοξίας, του θρησκευτικού φανατισμού. Είναι ένα παιδί της νέας εποχής, που δεν μπορεί να έχει ενοχές επειδή φορά Adidas, τα οποία είναι γερμανικά και οι Γερμανοί είναι ναζιστές (αυτό είναι το θέμα του αφηγήματος «Παπούτσια»). Ο ίδιος αποδίδει πολλά στις σπουδές του. Λέει ότι τον βοήθησαν πολύ τα μαθηματικά. Του δίδαξαν την αρετή της συντομίας και της σαφήνειας. «Εχω στο μυαλό μου το Πυθαγόρειο θεώρημα. Είναι τόσο απλό που το καταλαβαίνουν οι πάντες. Δεν παύει να είναι ευφυές».

Το διήγημα που δίνει τον τίτλο στη συλλογή «Ο οδηγός λεωφορείου που ήθελε να γίνει θεός» έχει ήρωα έναν οδηγό «που δεν θα άνοιγε την πόρτα του λεωφορείου του στους αργοπορημένους. Ποτέ και σε κανέναν. [...] Και δεν ήταν από κακία που δεν θα άνοιγε την πόρτα, επειδή αυτός ο οδηγός δεν είχε ίχνος κακίας μέσα του. Ηταν από ιδεολογία. Και η ιδεολογία του οδηγού έλεγε ότι αν ανοίγοντας την πόρτα σε κάποιον αργοπορημένο το λεωφορείο καθυστερεί τριάντα δευτερόλεπτα, κι αν αφήνοντάς τον να ξεφυσάει απ' έξω τον κάνει να χάσει ένα τέταρτο από τη ζωή του, το δίκαιο είναι να μην του ανοίξει την πόρτα, αφού αυτά τα τριάντα δευτερόλεπτα θα τα χάσει καθένας επιβάτης ξεχωριστά. Κι αν πάνω στο λεωφορείο βρίσκονται, ας πούμε, εξήντα άτομα - εξήντα άτομα που δεν έφταιξαν σε τίποτα κι έφτασαν στη στάση στην ώρα τους -, τότε όλοι αυτοί οι αθώοι θα χάσουν συνολικά ένα μισάωρο, που είναι το διπλάσιο του τετάρτου».



ΛΩΡΗ KEZA

ΤΟ ΒΗΜΑ , 01-02-2004