Οι καβαλάρηδες

ΚΡΙΤΙΚΗ



Δεν βρέθηκε άνθρωπος ακόμη να γράψει την ιστορία του Αφγανιστάν σε όλη της την έκταση. Ήταν τόσοι οι πολιτισμοί που άφησαν τα ίχνη τους στη χώρα, ώστε δεν ξέρει κανείς από πού να αρχίσει και για ποιους να μιλήσει. Για τους Ινδούς, τους Έλληνες, τους Σκύθες, τους Άραβες, τους Τούρκους ή τους Μογγόλους που κατέκτησαν τη χώρα και ίδρυσαν αυτοκρατορίες σε διάφορες εποχές αφήνοντας πληθυσμούς που ζουν ακόμη εκεί; Για τους καμπίσιους ή τους βουνίσιους; Τους ανθρώπους της στέπας ή τους ανθρώπους των ερήμων; Για τους Παστούν και τους Τατζίκους που μιλούν ινδοευρωπαϊκές γλώσσες ή για τους Ουζμπέκους και τους Τουρκμενίους που μιλούν τουρκικές γλώσσες; Για τους μουσουλμάνους σουνίτες ή τους μουσουλμάνους σιίτες, για τους εναπομείναντες ινδουιστές ή τους βουδιστές; Στο Αφγανιστάν διακλαδίζεται ο συμπαγής όγκος της πιο φημισμένης οροσειράς της Κεντρικής Ασίας, της Χίντου Κους, του Παροπάμισου των αρχαίων. Στα στενά περάσματα της οροσειράς αυτής κυνήγησε ο Μέγας Αλέξανδρος τον δολοφόνο του Δαρείου, τον Βήσσο. Στα ίδια μέρη δυο-τρεις αιώνες αργότερα δίδαξε ο Ζαρατούστρα. Πιο πάνω ο ποταμός Αμού Νταριά, ο Ώξος των αρχαίων, κοντά το Μπαλχ, η αρχαία Βακτριανή, σταθμός στον δρόμο του μεταξιού. Μεγάλοι κατακτητές πέρασαν σαν λαίλαπα, ο Τζένγκις Χαν και ο Ταμερλάνος. Τι άνθρωποι ζουν τώρα εκεί; Πώς συνεννοούνται;

Ουδείς τολμηρότερος για να αποκαλύψει το μυστήριο αυτής της χώρας από τον Ζοζέφ Κεσέλ. Τα ατελείωτα ταξίδια του τον οδήγησαν στο Αφγανιστάν τη δεκαετία του '60. Η μπούρκα ήταν προαιρετική, οι γυναίκες μπορούσαν να σπουδάζουν, να εργάζονται, ακόμη και να ερωτεύονται. Παρά τα όσα ακολούθησαν, τις πολιτικές αναταραχές, την εισβολή των σοβιετικών στρατευμάτων το 1978 και τις συνεχιζόμενες εσωτερικές συγκρούσεις κομμάτων και θρησκευτικών ηγετών ώς σήμερα, βρίσκει κανείς στο μυθιστόρημα του Κεσέλ την ψυχή του Αφγανιστάν, τη βαθύτερη γνώση που άφησαν στο διάβα τους «οι ανθρώπινοι ποταμοί... οι χείμαρροι των κατακτητών... τα ρεύματα των διαφόρων θρησκευμάτων». Και τη βεβαιότητα ότι ο θάνατος βασίζεται στον φόβο. «Αν δεν τον φοβόμασταν, δεν θα υπήρχε» λέει ο αιωνόβιος γέροντας που συναντούμε στην αρχή του μυθιστορήματος να μιλάει σε ένα πλήθος συγκεντρωμένων. Τα χαρακτηριστικά του σοφού ανθρώπου είχαν τόσο ισοπεδωθεί από τον χρόνο ώστε δεν μπορούσαν να μαρτυρήσουν τη ράτσα και την καταγωγή του.

Οι καβαλάρηδες, έργο που έγινε χολιγουντιανή παραγωγή με τον Ομάρ Σαρίφ και τον Τζακ Πάλανς σε άλλες εποχές, είναι πραγματικά ένα επικό μυθιστόρημα. Ο Ζοζέφ Κεσέλ, ο οποίος σπούδασε θέατρο και δημοσιογραφία στο Παρίσι, έλαβε μέρος στον Α/ και στον Β/ Παγκόσμιο Πόλεμο και πέθανε στο Παρίσι το 1979 σε ηλικία 81 χρόνων, ήταν ένας ακούραστος ταξιδιώτης. Γεννήθηκε από οικογένεια Ρωσοεβραίων στην Αργεντινή και είχε γυρίσει τον μισό κόσμο ήδη ως τα 14 του με τους γονείς του. Σε κάθε τόπο η οικογένεια ξεκινούσε νέα ζωή με το ρητό «ας είναι οι καιροί μενετοί και ο Θεός βοηθός». Με το ίδιο ρητό ο Κεσέλ δεν σταμάτησε να γυρίζει τον κόσμο και να στέλνει ανταποκρίσεις στο «Journal des Debats» από σημεία όπου δρούσαν ξεχωριστά άτομα, που περνούσαν μετά σαν ήρωες στα μυθιστορήματά του. Δημοσιογράφος, με ρεπορτάζ που έγιναν θρυλικά, σαν αυτό για το δουλεμπόριο της Ερυθράς Θάλασσας στο «Matin», καταξιώθηκε ως συγγραφέας μεγάλης μυθιστορηματικής πνοής. Οι καβαλάρηδες εκδόθηκαν για πρώτη φορά στα γαλλικά το 1967 (εκδόσεις Gallimard). «Το μεγαλείο των ανθρώπινων παθών συναγωνίζεται το μεγαλείο των βουνών» είχε γράψει η «Liberation». Στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 1995 από τις εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, σε ρευστή λογοτεχνική μετάφραση του Βαγγέλη Κατσάνη, αλλά τότε το Αφγανιστάν δεν απασχολούσε την επικαιρότητα. Ευλόγως τώρα το βιβλίο επανέρχεται στην κυκλοφορία, για να αποκαλύψει μια μυστηριώδη χώρα και έναν μεγάλο συγγραφέα.

Μέσα από την προσωπική περιπέτεια ενός άνδρα υπερήφανου, γόνου καλής οικογενείας από τις βόρειες πεδιάδες του Αφγανιστάν, που ταξιδεύει στην Καμπούλ για να διακριθεί σε αγώνες, αναβιώνει όλο το σκηνικό της καθημερινής ζωής σε μια χώρα όπου τα αυτοκίνητα συνυπάρχουν με τα γαϊδούρια ως αχθοφόρα οχήματα, αλλά τα άλογα είναι εκείνα που δίνουν κύρος στον ιδιοκτήτη τους. Όταν ο ήρωας πέφτει από το άλογο στους αγώνες και τραυματισμένος καταλήγει σε νοσοκομείο της Καμπούλ, νιώθει την ύστατη ατίμωση, που είναι ότι περιποιήθηκε το σπασμένο πόδι του μια γυναίκα! Δραπετεύει από το νοσοκομείο και τους ανθρώπους της Καμπούλ και ξαμολιέται στα κακοτράχαλα μονοπάτια, στην άγρια χώρα, στη γύμνια των βουνών, στην πλημμυρίδα των ανθρώπων που κινούνται στα υψίπεδα και στις βαθιές κοιλάδες έχοντας απαράβατους κώδικες συμπεριφοράς, σύμφωνους με την τιμή και την υπόληψη των διαφόρων φυλών και επαρχιών. Οι γυναίκες έχουν λόγο, μπορούν να είναι σαγηνευτικές ή τόσο σοφές ώστε να επηρεάζουν τις αποφάσεις του άνδρα. Οι ταξικοί διαχωρισμοί είναι αμείλικτοι, αλλά ο καθένας μπορεί να πετύχει την αναγνώριση και τη λύτρωση. Τα τουρμπάνια, τα καλπάκια, τα σκουφιά, τα κούλας δηλώνουν την κοινωνική προέλευση, την επαρχία και τη φυλή, αλλά όλα υποτάσσονται σε ένα τοπίο υπερφυσικό που ζωντανεύει ο Κεσέλ με δεινότητα.

Τα πάθη και η γνώση που μοιράζεται όλος αυτός ο ετερόκλητος πληθυσμός κυλούν σαν τα ποτάμια. Όταν μιλούσε ο αιωνόβιος γέροντας, ήξερε ότι «έτσι από γείτονα σε γείτονα κι από πατέρα σε γιο όλ' αυτά θα κυλούσαν σαν το νερό σ' αμέτρητα ρυάκια κι υπερνικώντας χρόνο κι απόσταση θα προίκιζαν τους ανθρώπους με την αιωνιότητα που οι Θεοί είχαν κρατήσει ζηλότυπα για τους εαυτούς τους».

ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 25-11-2001