Πεζογραφική ανθολογία ΙΙ

Κριτική
Η Πεζογραφική Ανθολογία παρουσιάζει μια ευρεία επιλογή 250 περίπου νεοελληνικών αφηγηματικών κειμένων που χρονολογούνται αό τον 14ο αιώνα ώς το 1830/31, και φιλοδοξεί να ανταποκριθεί στην έλλειψη ενός σύγχρονου εγχειριδίου που να παρέχει μια ικανοποιητική, σε μέγεθος και εμβέλεια, εικόνα για την ποικιλία και το γλωσσικό, θεματικό, ιδεολογικό, κοινωνικό και πολιτισμικό ενδιαφέρον του παλαιότερου νεοελληνικού λόγου που κρυσταλλώθηκε σε γραπτή μορφή.
Κύριος στόχος του δίτομου έργου, που περιλαμβάνει βιοεργογραφικά σημειώματα και ερμηνευτικό γλωσσάρι, είναι η παρουσίαση της εξέλιξης, αλλά και των καθυστερήσεων ή αναδιπλώσεων, της γραπτής νεοελληνικής λογοτεχνικής, θρησκευτικής, ιστοριογραφικής, στοχαστικής κτλ. αφήγησης, με σειρά όσο γίνεται πιο πιστή στον χρόνο συγγραφής ή εμφάνισης των έργων σε χειρόγραφη ή έντυπη μορφή.



Μια πολύτιμη ανθολογία, τρόπον τινά, αναμενόμενη, ως συνέχεια στους δύο τόμους της σειράς Η παλαιότερη πεζογραφία μας της 28τομης γραμματολογίας Σοκόλη, όπου είχε γίνει μια πρώτη προσπάθεια συστηματικής παρουσίασης της αφηγηματικής πεζογραφίας, από τις αρχές της νεοελληνικής γραμματείας, που τοποθετούνται στα ψυχορραγήματα του Βυζαντίου, ως τις παραμονές της ίδρυσης του ελληνικού κράτους. Όσοι είχαν απομείνει με τη γλύκα εκείνου του απανθίσματος, πρώτοι θα απολαύσουν τη θέαση που προσφέρει η καινούργια ανθολογία με τα επίλεκτα κομμάτια που ξεχωρίζει.


Στις ημέρες μας αφήγηση σημαίνει προπαντός μυθοπλαστική σύνθεση, όμως σε παλαιότερες εποχές νησίδες αφηγηματικού λόγου, ερεθιστικού και με λογοτεχνικές αρετές εντοπίζονται σε πλείστα όσα κείμενα που, στο σύνολό τους, ανήκουν σε αλλότρια και πολύ διαφορετικά αναμεταξύ τους είδη. Από χρονικογραφίες και αγιολογικές διηγήσεις ως εκλαϊκευμένες επιστημονικές πραγματείες, παιδαγωγικά εγχειρίδια, ακόμη ειδήσεις της εφημεριδογραφίας, ημερολόγια, επιστολές ή και σατιρικούς λίβελους, πέραν των αμιγώς αφηγηματικών έργων.


Στην πρώτη ανθολόγηση ο Γ. Κεχαγιόγλου είχε προτιμήσει την ειδολογική κατάταξη, ομαδοποιώντας τα επιλεγμένα κείμενα (43 λήμματα) σε τέσσερις ενότητες. Στην πρόσφατη ανθολόγηση, με υπερτετραπλάσιο αριθμό λημμάτων, παρατάσσει τα κείμενα σε χρονολογική τάξη, που, τελικά, νομίζουμε πως και ευκρινέστερη εικόνα της συνολικής παρακαταθήκης δίνει αλλά και προσφορότερη στην ανάγνωση αποδεικνύεται. Μόνο τα αρχαιόγλωσσα παραθέματα τοποθετούνται εκτός χρονικής ροής, σε επίμετρο. Επιπροσθέτως ο ανθολόγος, εδώ, αποφασίζει με μεγαλύτερη άνεση την έκταση ενός αποσπάσματος, ώστε αυτό να κερδίζει κατά το δυνατό σε αυτάρκεια.


Οι σχεδόν τεσσερισήμισι αιώνες μοιράζονται άνισα στους δύο τόμους, σε αναλογία με την παραγωγή έργων, αφού όσο ακμαιότερος γίνεται ο Νέος Ελληνισμός τόσο πυκνώνουν οι τάξεις των συγγραφέων. Ο πρώτος τόμος ξεκινά με έναν εξορκισμό μιαρού πνεύματος από τα τέλη του 14ου αιώνα και κλείνει με ημερολογιακό απόσπασμα από τις «Εφημερίδες» του Παναγιώτη Κοδρικά, γραμμένο στην Αθήνα, Μάιο του 1789. Χρονικό όριο από το οποίο εκκινεί ο δεύτερος τόμος, με επιστολή του Κοραή, από το Παρίσι, που δεν πλήττεται από πανούκλα όπως η ελληνική πρωτεύουσα αλλά από τον αναβρασμό της Επανάστασης, και απλώνεται μέχρι δύο κάπως ανορθόδοξους πεζογράφους, την Ελισάβετ Μουτσάν-Μαρτινέγκου και τον στρατηγό Μακρυγιάννη, ομήλικους των Σούτσων και λοιπών μυθιστοριογράφων του νεότευκτου κράτους.


Αντίστοιχες με το μεγάλο ειδολογικό άνοιγμα είναι και οι γλωσσικές αποκλίσεις. Ο ανθολόγος αποθησαυρίζει ακόμη και χειρόγραφα κείμενα, ενώ δίνει βάρος στην ανώνυμη και τη δημώδη παραγωγή. Τέλος, παρατηρούμε πως όλως ιδιαίτερη θέση παίρνουν τα μεταφράσματα, τα οποία και υπερτερούν στις τρεις τελευταίες δεκαετίες, καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος του δεύτερου τόμου. Από τη Νέα Χαλιμά και τη Γαλάτεια ως τα διηγήματα του Βοκκάκιου. Οπότε, δίπλα στους λόγιους συγγραφείς προβάλλουν σημαντικές προσωπικότητες μεταφραστών, όπως ο Κοζανίτης Γεώργιος Σακελλάριος ή ο Κυθήριος Σπυρίδων Βλαντής. Αλλωστε τότε ο μεταφραστής μετείχε στη δημιουργία ενός κειμένου, καθώς μεταγλωττίζοντας διασκεύαζε.


Σε κάθε λήμμα προβλέπεται σύντομη μεν αλλά περιεκτική εισαγωγή, που δίνει τις αναγκαίες συνιστώσες για πρόσωπα και κείμενα, με πληροφορίες και για μη ανθολογούμενα έργα. Πολύτιμο για τον αμύητο, μέσο αναγνώστη αποδεικνύεται το γλωσσάρι, 225 σελίδων, όπου περιλαμβάνονται μέχρι τίτλοι έργων, ονόματα προσώπων και τοπωνύμια. Φυλλομετρώντας ανακαλύψαμε στους θησαυρούς της πεζογραφικής ανθολογίας του Γ. Κεχαγιόγλου από την επική διήγηση της «Αλωσης της Πόλης» ενός Γεώργιου Σφραντζή και το θαύμα με το σφουγγάτο του Γεωργίου του τροπαιοφόρου, όπως το συγκράτησε ο Δαμασκηνός Στουδίτης, ώς τον λίβελο του αναθεματισμένου Ακαρνάνα Χριστόδουλου Παμπλέκη και τον Συναξαριστή του Νικόδημου του Αγιορείτη.

ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 1-04-2001