Κάτι από τη ζωή μου

Ο Ρ. Κίπλινγκ έχει χαρακτηριστεί ως «ένας από τους λίγους αυθεντικούς Άγγλους συγγραφείς. Το τελευταίο έργο του, το «Κάτι από τη ζωή μου», αποτελεί μια περιγραφή της ζωής και του έργου του. Παραδόξως, η αυτοβιογραφία αυτή (όπως παρατήρησε κάποιος κριτικός), στην πραγματικότητα δίνει λίγες πληροφορίες για τον ίδιο. Ωστόσο, η ζωντανή αφήγηση, το χιούμορ και το ανεπιτήδευτο ύφος του Κίπλινγκ δίνουν μια ιδιαίτερη νότα στο έργο αυτό και επιβεβαιώνουν το δημιουργό του ως έναν από τους πιο αξιόλογους συγγραφείς που γέννησε ποτέ η Αγγλία.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Εάν εξαιρέσουμε τα στενόχωρα παιδικά του χρόνια - που θα μεταποιήσει αργότερα σε εξαιρετικά αφηγήματα - και την απώλεια του δικαοκτάχρονου γιου του Τζον κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ράντγιαρντ Κίπλινγκ έζησε όπως κάθε συγγραφέας ονειρεύεται να ζήσει, έστω και αν δεν το ομολογεί. Από τα νεανικά του χρόνια τον συνοδεύει η σχεδόν καθολική αποδοχή για το έργο του - περισσότερο το πεζογραφικό, λιγότερο το ποιητικό - κι επισφραγίζεται στα 1907 με το Βραβείο Νόμπελ. Ο Κίπλινγκ είναι ο πρώτος Βρετανός που παίρνει το Βραβείο κι ένας από τους πιο νέους κατόχους γενικώς, αν όχι ο πιο νέος. Προτού κλείσει τα σαράντα δύο.

Καθώς συμπληρώνει τα εβδομήντα, στα 1935, στρώνεται να γράψει την αυτοβιογραφία του. Δεν θα προλάβει να τον ολοκληρώσει. Ένα χρόνο αργότερα θα πεθάνει και η τέφρα του θα ταφεί στη «Γωνιά των Ποιητών», στο Αβαείο του Ουέστμινστερ, στο Λονδίνο. Παρότι ανολοκλήρωτη - γεγονός πως κακώς δεν μνημονεύεται πουθενά στην ελληνική έκδοση - η αυτοβιογραφία του θα δημοσιευθεί το 1937 και θα τύχει ευνοϊκής υποδοχής. Αν και ο Κίπλινγκ παρέχει με φειδώ πληροφορίες γύρω από τον εαυτό του, φωτίζει επαρκώς την εποχή που δημιούργησε το «φαινόμενο Κίπλινγκ» - ένα φαινόμενο που ο ίδιος συχνά πυκνά, δεν διστάζει να απομυθοποιήσει - και περιέχει όλα τα συστατικά του προσωπικού του ύφους, με κυρίαρχο το οξύ χιούμορ του.

Γεννημένος στη Βομβάη τον Δεκέμβριο του 1865, ο Κίπλινγκ θα σταλθεί οικότροφος στο Λονδίνο, όπως επιβάλλει η παράδοση για όλους τους γόνους Εγγλέζων των Αποικιών. Από την οικογένεια που τον φιλοξενεί με το αζημίωτο, ο Κίπλινγκ διατηρεί μονάχα δυσάρεστες αναμνήσεις: «Αν ανακρίνεις ένα παιδί επτά οκτώ ετών για τις δραστηριότητές του της ημέρας - ιδίως όταν νυστάζει και θέλει να κοιμηθεί - θα πέσει σε αντιφάσεις. Αν κάθε αντίφαση εκληφθεί ως ψέμα και ανακοινωθεί την ώρα του πρωινού, η ζωή δεν είναι εύκολη [...] Αυτό με έκανε όμως να δίνω ιδιαίτερη προσοχή στα ψέματα, που πολύ σύντομα διαπίστωσα ότι ήταν αναγκαίο να λέω. Και αυτό, υποθέτω, ήταν το θεμέλιο της λογοτεχνικής προσπάθειας». Ένας παραμυθάς ξεφύτρωσε μέσα στην παιδική δυστυχία. Μολαταύτα, για ν' ανθίσει αληθινά, έπρεπε να περάσει από ένα δεύτερο σχολείο. Το απαιτητικό - όταν δεν είναι εξοντωτικό - σχολείο της δημοσιογραφίας. Το 1882 επιστρέφει στην Ινδία, στη Λαχώρη - όπου ο πατέρας του διευθύνει τη Σχολή Καλών Τεχνών - και αναλαμβάνει χρέη υποδιευθυντή σύνταξης στην αγγλόφωνη καθημερινή εφημερίδα «Civil and Μilitary Gazette». Το δεκαεπτάχρονο φιντανάκι θα μάθει - σύντομα κι επώδυνα - τι σημαίνει ν' αποτελείς μόνος σου «τη μισή συντακτική ομάδα», ακόμη κι αν ψήνεσαι στον πυρετό, καθώς και πώς να ελέγχεις την αφηγηματική σου αμετροέπεια: «Δεν τους απασχολούσαν τα όνειρά μου. Ήθελαν ακρίβεια και ενδιαφέρον αλλά πρώτα απ' όλα ακρίβεια».

Είκοσι πέντε χρόνων, ο Κίπλινγκ είναι ήδη ένας πολλά υποσχόμενος συγγραφέας και μέσα στην επόμενη επταετία - από τον γυρισμό του στην Αγγλία κι εντεύθεν - η υπόσχεση έχει πραγματοποιηθεί. Μπορεί να ζήσει από τα γραπτά του, μολονότι - με την πλημμελή του διαχείριση - καταφέρνει να βρεθεί στο χείλος της καταστροφής. Με τη συμπαράσταση της συζύγου του, της Αμερικανίδας Κάρολαϊν Μπαλεστιέ, την τετράχρονη μετανάστευσή του στην Αμερική - όπου η γυναίκα του θα φέρει στον κόσμο τρία παιδιά κι εκείνος τα πιο δημοφιλή του πονήματα, τα «Βιβλία της Ζούγκλας» και τον «Κιμ» - και το άνοιγμά του προς την αχανή αμερικανική αγορά του βιβλίου (παρότι μαστίζεται από την κλεψιτυπία), ο Κίπλινγκ θα ορθοποδήσει οριστικά και θα παραβλέψει το μίσος που τρέφουν οι Αμερικανοί για τους Εγγλέζους. «Είναι ο (προστατευτικός) δακτύλιος γύρω από τις πολιτείες της Ένωσης», όπως πολύ σωστά θα του επισημάνει ένας Αμερικανός πρέσβης. Με τα λεφτά των Γιάνκηδων και την ακόρεστη δίψα του, θα ταξιδέψει και προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα: Ευρώπη, Αφρική, Ασία, Αυστραλία. Μονάχα όμως σε δυο χώρες θα στεριώσει. Στην Αγγλία και στη Νότια Αφρική. Έξι μήνες τον χρόνο στη μία, έξι μήνες στην άλλη.



Ο Πόλεμος των Μπόερς

Θ' αποκτήσει ισχυρούς πολιτικούς φίλους - κυρίως από τον συντηρητικό χώρο -, θα καλύψει τον Πόλεμο των Μπόερς (δίχως ν' αποσιωπήσει τις εγκληματικές βλακείες των συμπατριωτών του, αν και δεν θ' αμφισβητήσει τη «νομιμότητα» του πολέμου τους εναντίον των Ολλανδών αποίκων) και στις συχνές κατηγορίες για τις «ιμπεριαλιστικές» του αντιλήψεις θ' απαντήσει με δηκτικότητα: «Ισχυρίστηκαν (οι Βρετανοί φιλελεύθεροι) ότι οι Βρετανοί στην Ινδία καταπίεζαν σκληρά τους ντόπιους. Και αυτό σε μια χώρα (τη Βρετανία) όπου λευκά δεκαεξάχρονα κορίτσια, με δώδεκα ή δεκατέσσερις λίρες τον χρόνο, υποχρεώνονταν να ανεβάζουν τριάντα και σαράντα λίβρες νερό τέσσερις ορόφους για το μπάνιο των αφεντικών τους!».

Στην κολοβή του αυτοβιογραφία, ο Κίπλινγκ έχει προλάβει να συμπεριλάβει και διεισδυτικά σχόλια γύρω από την κριτική, τη λογοκλοπή, τις μιμήσεις του έργου του και το «δαιμόνιο» του δημιουργού, που μαρτυρούν γιατί - σε αντίθεση με τις παρωχημένες πολιτικές του σκέψεις - τα αφηγήματά του αντέχουν στη φθορά. Η ελληνική έκδοση εμπεριέχει σημειώσεις για πρόσωπα και πράγματα, οικεία στον Άγγλο αλλά ανοίκεια στον Έλληνα αναγνώστη, άκρως χρήσιμες κι ευπρόσδεκτες. Δεν λείπουν και οι «διορθώσεις», όπου η μνήμη του Κίπλινγκ δείχνει να τον απατά.



ΠΕΤΡΟΣ ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΑ ΝΕΑ , 08-03-2003






ΚΡΙΤΙΚΗ



«...Αν ανακρίνεις ένα παιδί επτά-οκτώ ετών για τις δραστηριότητές του της ημέρας -ιδίως όταν νυστάζει και θέλει να κοιμηθεί - θα πέσει σε αντιφάσεις. Αν κάθε αντίφαση εκληφθεί ως ψέμα και ανακοινωθεί την ώρα του πρωινού, η ζωή δεν είναι εύκολη. Εχω γνωρίσει αρκετό εκφοβισμό με παλικαρισμούς, εδώ όμως επρόκειτο για προσεκτικά υπολογισμένα βασανιστήρια, τόσο θρησκευτικά όσο και επιστημονικά. Αυτό με έκανε όμως να δίνω ιδιαίτερη προσοχή στα ψέματα, που πολύ σύντομα διαπίστωσα ότι ήταν αναγκαίο να λέω. Κι αυτό, υποθέτω, ήταν το θεμέλιο της λογοτεχνικής προσπάθειας...».

Αυτά χαρακτηριστικά αναφέρει, μεταξύ άλλων, για την παιδική του ηλικία ο κλασικός Βρετανός δημιουργός, συγγραφέας του πολυθρύλητου «Βιβλίου του δάσους» (και πολλών άλλων γνωστών, εξωτικών και όχι, κειμένων) Ράντγιαρντ Κίπλινγκ (1865-1936) στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο, του οποίου ο πλήρης τίτλος είναι «Κάτι από τη ζωή μου. Για τους φίλους μου, γνωστούς και αγνώστους».

Το έργο αυτό, που δημοσιεύτηκε το 1937, δηλαδή μετά το θάνατο του συγγραφέα του, επιμελημένο από τη χήρα του Κάρολιν Μπελστιέρ και το λόρδο Γουέμπ Τζόνσον, δίχασε τους αναγνώστες και τους κριτικούς. Είναι αλήθεια ότι εκ πρώτης όψεως, ύστερα από πρόχειρη ανάγνωση, το συγκεκριμένο κείμενο μοιάζει αμήχανο, κλειστό και επιφυλακτικό. Θα περίμενε κανείς να προτείνει μία πλούσια σε πληροφορίες και ενδοσκοπήσεις αυθιστόρηση, όπως συνηθίζεται στους συγγραφείς αλλά και στους δραστήριους ανθρώπους με πλούσιο βιογραφικό, οι οποίοι έχουν να καταθέσουν εις τας δυσμάς του βίου τους σημαντικές μαρτυρίες και αποκλειστικές οπτικές επί της πραγματικότητος.

Το «Κάτι από τη ζωή μου...» χαρακτηρίστηκε, ίσως βιαστικά, στην καλύτερη μάλιστα περίπτωση..., ως «κρυπτικό» και «αντιεπικοινωνιακό» πόνημα. Ομως κανείς πρέπει μάλλον να πάρει το μέρος του κριτικού Ρίτσαρντ Χολμς, ο οποίος σε μία εισαγωγή του, στην αγγλική έκδοση, μιλάει ακριβώς για το αντίθετο... Με άλλα λόγια, ζητάει την επανεκτίμησή του λέγοντας ότι ο Κίπλινγκ αποκάλυψε ένα μεγάλο μέρος από την κρυφή συναισθηματική ζωή του, μέσα από μία ιδιαίτερη, προσωπική φόρμα: αυτή του σπουδαίου «παραμυθά». Πρέπει, λοιπόν, να εκληφθεί το κείμενο ως ένα μωσαϊκό με προσεκτικά τοποθετημένες ψηφίδες, δηλαδή από συμβολικά ανέκδοτα και αποσπάσματα, τα οποία σχηματίζουν την τοπογραφία μιας ζωής, συναρπαστικά αποδομένης, εμφαντικής όσον αφορά τις λεπτομέρειες της λογοτεχνικής εξέλιξης του Κίπλινγκ. Είναι ένα έργο μοντέρνο, μας λέει ο Χολμς, το οποίο πρέπει να διαβαστεί ως φιξιόν.

Εμείς κλίνουμε προς την άποψη του κριτικού εξηγώντας τη με κάποιες υποθέσεις εργασίας: ότι είναι φυσικό, περίπου, ένας συγγραφέας τόσο σπάταλος στην απόδοση ενός κόσμου έξω απ' αυτόν, όταν πρόκειται να περιγράψει τα του οίκου του, να είναι φειδωλός, ή μάλλον προσεκτικός. Φοβάται μην προδώσει τον εαυτό του ως συγγραφέα αποκαλύπτοντας, χωρίς στιλ και οικονομία, τα ιδιωτικά του, μην καταστρέψει το μύθο του μέσα από άλλης τάξεως αφήγηση. Ο Κίπλινγκ, έχοντας δημιουργήσει ένα πολύχρωμο έργο, του οποίου ο ορίζοντας είναι η ίδια η πραγματικότητα, συνεχώς δελεαστική για τους τολμητίες αλλά και μαγική για όσους ζητούν ν' ακούσουν μέσα σ' αυτήν μυστικές φωνές, απέδωσε τη ζωή του ως μία «στάση» σ' αυτή την περιπέτεια.

Ψυχρά, δηλαδή, μας έδειξε το στίγμα του, το «νεκρό σημείο». Μας έδειξε χωρίς πολυλογίες το κάτοπτρό του με το οποίο συγκέντρωσε τη λάμψη των εμπειριών του.

Ας πούμε και το άλλο: ο συγγραφέας, συνήθως, στον καθ' ημέραν βίον του είναι ένας αντι-Χέμινγουεϊ, ένας κωμικός στραγγισμένος από χιούμορ, δραματικότερος του πλέον κακοπαθημένου. Ο Κίπλινγκ ωστόσο δεν μας αφήνει, παρά ελάχιστα, να καταλάβουμε αυτή του την περσόνα. Αποκρύπτει, ας πούμε, λεπτομέρειες γύρω από την κακή του υγεία, η οποία στα τελευταία χρόνια της ζωής του τον ταλάνισε πολύ. Θεώρησε, ίσως, ότι ο συντελεστής αυτός λίγα θα πρόσθετε στις μυθοπλασίες του, αφού, όπως προαναφέρθηκε, το αυτοπορτρέτο του έμελλε να τις συνοδεύσει ως μία από αυτές. Επίσης δεν επιμένει στην οικογενειακή του τραγωδία: στην απώλεια του γιου του κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο καθώς και στο θάνατο της κόρης του από φυσικά αίτια. Με φλέγμα περιγράφει έναν βίο συγκεντρωτικό όλων εκείνων των μυθικών πλέον χαρακτηριστικών που μετέφερε ο διχασμένος ανάμεσα στους δύο προηγούμενους εμβληματικούς αιώνες άνθρωπος. Ο Κίπλινγκ ήταν ο συγγραφέας που έθιξε την «ουσία», όπως σχολίαζε ο Ουάιλντ. Διότι ενορχήστρωσε μουσικές πάνω σε εμπειρίες οι οποίες σηματοδοτήθηκαν ως οιονεί απώλειες: ποτέ άλλοτε μέχρι το Βρετανό συγγραφέα το φυσικό στοιχείο στη λογοτεχνία δεν λειτούργησε ως έλλειψη, ως ένα κενό που η ανθρώπινη επιθυμία πρέπει να πληρώσει. Το περιβάλλον, είτε μιλάμε για τον «Μόγλη» είτε για τους «Γενναίους καπετάνιους», εμφανίζεται να προκαλεί το υποκείμενο, μέσα από συνεχείς επικλήσεις, για μία αδιάκοπη αναζήτηση του Κέντρου.

Το ανά χείρας έργο μάς ξεναγεί στη Βομβάη του 1870, την εποχή όπου ο πατήρ Κίπλινγκ (ζωγράφος και γλύπτης) ήταν διευθυντής του Μουσείου Καλών Τεχνών της πόλης. Τις ευαισθησίες του καλλιέργησε η υποψιασμένη περί τα καλλιτεχνικά μητέρα του, η οποία τον έστειλε μικρό στην Αγγλία για να σπουδάσει. Τις μαγικές σκιές των παιδικών χρόνων του Κ. στις Ινδίες διαδέχονται οι κάπως στυφές ημέρες της εφηβείας στα βικτοριανά σχολεία της γηραιάς Αλβιώνος, από τα οποία, όμως, αποσπά στις μετέπειτα λογοτεχνικές του χρήσεις πρόσωπα και γεγονότα. Ο μειονεκτικός το δέμας Ράντγιαρντ και πολύ κακός στις αθλοπαιδιές σώζεται, τρόπον τινά, όταν επιστρέφει στη μυθική Ινδία, στη Λαχώρη συγκεκριμένα, όπου και εργάζεται σε στρατιωτική υπηρεσία και σε εφημερίδα ως ρεπόρτερ. Τα άρθρα του πολύ σύντομα θα εντυπωσιάσουν με τη διεισδυτικότητα και το στιλ του. Κοιτάζοντας «από μέσα προς τα έξω» ο λυμφατικός νεαρός θα απομυζήσει κυριολεκτικά τις εικόνες του από το εξωτικό σκηνικό γύρω του. Οι περιοδείες του στα βάθη του παλίμψηστου εκείνου κόσμου θα του προσφέρουν επιπλέον τα καλύτερα υλικά για τη μελλοντική και ευφάνταστη κουζίνα του. Αμφιδέξιος θα αρχίσει πολύ σύντομα να καλλιεργεί τον πεζό και ποιητικό λόγο. Ενα ταξίδι αυτογνωσίας αργότερα θα τον φέρει από τα ανατολικά, μέσω Ιαπωνίας, στο Βέρμοντ της Αμερικής, όπου και θα παραμείνει για πολύ, κινδυνεύοντας να χάσει την επαφή του με το βρετανικό έδαφος, το οποίο τον σιτίζει με έμπνευση ως δεύτερη τροφός. Από το 1889 έχει εγκατασταθεί μόνιμα στην Αγγλία και δεν θα αναζητήσει ποτέ πια ως μητρικό καταφύγιο, όπως έκανε άλλοτε, την Ινδία, τη χώρα της παιδικής του μνήμης. Τα ταξίδια του ανά τον κόσμο θα γίνουν μέσα στο πνεύμα της συνάντησης της περιπέτειας ενός ξένου σε άλλους τόπους και όχι μέσα από το μαρτύριο ενός αυτοεξορίστου, που παίζει επικίνδυνα με την ιδέα του νόστου.

Ο Κίπλινγκ μας παρουσιάζει όλους αυτούς τους οδοδείχτες οι οποίοι προσανατολίζουν το δημιουργικό έργο του. Πρόσωπα, τοπία εσωτερικά και απτά, ποικίλες αύρες από κάθε κατεύθυνση συλλαμβάνονται από τον πάντα διαθέσιμο συγγραφέα, ο οποίος πολύ γρήγορα αναγορεύεται σε πρύτανη της γενιάς του. Σποραδικά στο κείμενο ερχόμαστε σε επαφή με ένα είδος αυταρέσκειας: χωρίς σεμνοτυφίες ο Κίπλινγκ δείχνει επίγνωση του ρόλου που έπαιξε στα βρετανικά και στα παγκόσμια γράμματα.

Για πολλούς ο δημιουργός τού «Κιμ» ανήκει σε μια κατηγορία συγγραφέων «μουσείου». Δεν νομίζω ότι έχουν δίκιο. Και μόνο το διήγημα του Κ. «Η πολιτεία της τρομαχτικής νύχτας» να διαβάσει κανείς στην ατμοσφαιρική μετάφραση του Κοσμά Πολίτη, θα ακούσει μυστικές φωνές διάρκειας.

Η μετάφραση της Σοφίας Παυλίδου δεν θα αξιολογηθεί, δεδομένου ότι η Παυλίνα Παμπούδη την επιμελήθηκε. Οπως το συνηθίζουμε, δεν προχωρούμε σε σχολιασμό μιας μετάφρασης η οποία έχει προκύψει από παρόμοιες συμπράξεις, δεδομένου ότι οι δημιουργικοί ρόλοι των δύο συντελεστών είναι άδηλοι.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 21/03/2003