Ένας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς

Εφτά πρόσωπα, θύματα στον αέναο κύκλο της ευρωπαϊκής ιστορίας. Παγιδευμένα χωρίς τη θέλησή τους σ' ένα παιχνίδι εξουσίας, προβοκάτσιας και βίας. Πρωταγωνιστές μιας επανάστασης που πνίγεται εν μέσω πολιτικών κομισάριων, ανακρίσεων, βασανιστηρίων και ψεύτικων ομολογιών.
Στη σκιά της Ρωσικής Επανάστασης και της Μεγάλης Εκκαθάρισης του Στάλιν. Κρατώντας ένα μαχαίρι με λαβή από ξύλο τριανταφυλλιάς, ο Μίξα, μαθητευτόμενος ράφτης, εκτελεί από κομματικό καθήκον τη θεωρούμενη ως προδότρια Χάνα Ξιζέβσκα.[...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Ντανίλο Κις χαρακτηρίστηκε κάποτε ως «Μπόρχες των Βαλκανίων». Μετά τον θάνατό του το 1989 τον αποκάλεσαν «τελευταίο γιουγκοσλάβο συγγραφέα».

Για το λακωνικό αριστούργημά του Ενας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς ο κορυφαίος αμερικανός κριτικός Ιρβινγκ Χάου είχε πει: «Είναι ένα πρώτης κατηγορίας βιβλίο, από τα καλύτερα πράγματα που διάβασα σχετικά με την εμπειρία του κομμουνισμού στην Ανατολική Ευρώπη». Και η Σούζαν Σόνταγκ: «Ο Κις ανήκει στους μετρημένους στα δάχτυλα του ενός χεριού μεγάλους συγγραφείς το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα».

Τα επτά αλληλένδετα αφηγήματα του βιβλίου εκτυλίσσονται στην Ανατολική Ευρώπη και αναφέρονται στους διωγμούς που εξαπολύθηκαν εναντίον φίλων και αντιπάλων την εποχή της έξαρσης του σταλινισμού. Ο Κις έλεγε πως είναι η απάντησή του στην Παγκόσμια ιστορία της ατιμίας του Μπόρχες. Μέσα από τις ιστορίες του, βασισμένες σε πραγματικά περιστατικά, συμπεραίνει ότι η παγκόσμια ατιμία είναι η ίδια η Ιστορία που καταβροχθίζει τα παιδιά της.

Απηχήσεις από το 1984 του Οργουελ, το Μηδέν και το άπειρο του Κέσλερ και το Κόκκινο ιππικό του Μπάμπελ θα βρούμε στο Ενας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς, όμως ό,τι κυριαρχεί είναι ο διαμελισμός ενός κόσμου όπου η Ιστορία έχει μεταβληθεί σε αστυνομικό χρονικό της εξουσίας μετατρέποντας τους δημίους σε θύματα. Η Ιστορία είναι η κακή μάγισσα που μεταμορφώνει τους ανθρώπους σε ινδικά χοιρίδια επιβραδύνοντας τον χρόνο και δίνοντάς του αντίστοιχα τα ονόματα: επανάσταση και αντεπανάσταση.

Ο Μπρόντσκι θεωρούσε το βιβλίο αυτό απόδειξη του ότι η Κομιντέρν υπήρξε ο Δούρειος Ιππος του 20ού αιώνα. Που σημαίνει: η ιδεολογία ήταν το προπέτασμα καπνού πίσω από το οποίο διαπράχθηκαν εν ψυχρώ και με γραφειοκρατική ακρίβεια αμέτρητα εγκλήματα.



Ενα κενοτάφιο



Η αφηγηματική τεχνική του Κις είναι αξιοθαύμαστη. Κανείς πεζογράφος πιο μπροστά δεν σκέφτηκε ή δεν τόλμησε να προτάξει τις παραλλαγές προτού μπει στο κυρίως θέμα. Ο ίδιος αξιοποιεί κατά τον καλύτερο τρόπο μια επαναστατική καινοτομία του «νέου μυθιστορήματος»: ξεκινάει πάντα με τη λεπτομερή περιγραφή κάποιου αντικειμένου. Μεταβαίνοντας από το ένα υποκεφάλαιο στο άλλο περνάμε στο δεύτερο, στο τρίτο και τελικά στο νιοστό επίπεδο μιας κοινωνίας που κινείται καθοδικά, για να φθάσει στο τέλος στο συμπέρασμα: εγκαταλείψτε αυτόν τον κόσμο, αλλά μην τον ξεχνάτε. Κι εδώ πάμε στον τίτλο: Ο Κις είχε εντυπωσιαστεί από τα αρχαιοελληνικά κενοτάφια, τους τάφους για όσους τα σώματά τους είχαν εξαφανιστεί από ποικίλες αιτίες. Ετσι, ένα κενοτάφιο είναι και ο δικός του τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς και τους ήρωες του βιβλίου αλλά και για τα αμέτρητα θύματα των διωγμών στη σταλινική εποχή.

Δεν μπορεί κανείς να μην ανατριχιάσει με τις ιστορίες των ηρώων του Κις, λ.χ. της γυναίκας που τη σκοτώνει ένας χασάπης επειδή θεωρεί την ομορφιά της μάσκα υποκρισίας ή του αφοσιωμένου επαναστάτη που τον καιρό των μεγάλων διώξεων, για να αποφύγει να ομολογήσει εγκλήματα τα οποία δεν διέπραξε ποτέ, πηδάει μέσα σε ένα καζάνι από λιωμένο σίδερο.

Μα τι είδους καθεστώτα ήταν αυτά που χρησιμοποιούσαν τους ανθρώπους σαν αναλώσιμα υλικά εν ονόματι ιδεών, πεποιθήσεων και σκοπιμοτήτων, χωρίς εκείνοι που τα υπηρετούσαν να νιώθουν την παραμικρή τύψη για τα εγκλήματά τους; Πού αρχίζει η ατομική ευθύνη και πού τελειώνουν οι συλλογικές αυταπάτες; Οσοι στις ανακριτικές μεθόδους, στη δογματική διατύπωση, στις μορφές της ανάκρισης, των βασανιστηρίων και των εκτελέσεων που περιγράφονται βρουν αντιστοιχίες με τις μεθόδους της Ιεράς Εξετάσεως δεν θα κάνουν λάθος.

Ντοκουμέντα εκείνης της εποχής άλλωστε χρησιμοποιήθηκαν για να στηθεί, λ.χ., η αλληγορία της τελευταίας ιστορίας, που υποβάλλει το ερώτημα: Από τον κόσμο αυτόν ποιο κομμάτι κατέχει ο Θεός και ποιο ο Διάβολος; Ή αλλιώς: Στον κόσμο της καθαρής ύλης και των αισθήσεων ποιος είναι ο Διάβολος τίνος Θεού; Η απάντηση δίνεται στο επόμενο μυθιστόρημα του Ντανίλο Κις, την Κλεψύδρα, μια τζοϊσική σύνθεση σε μικρή κλίμακα των τελευταίων μηνών της ζωής ενός ανθρώπου προτού συλληφθεί και οδηγηθεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.



ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 08/10/2006