Ένας αποκατεστημένος κόσμος

Πρότυπο του Χένρυ Α. Κίσσινγκερ υπήρξε ο Μέττερνιχ και αντίθετα με ό,τι γενικώς πιστεύεαι ο Μέττερνιχ καθόλου δεν διαφωνούσε με τις αρχές των Φιλοσόφων που προετοίμασαν τη γαλλική επανάσταση. Απλώς δεν ήθελε η εφαρμογή αυτών των αρχών να θίξει τα συμφέροντα του κοινωνικού στρώματος στο οποίο ανήκε. Έτσι, μπορεί να θεωρηθεί χαρακτηριστικό εκείνο που κάποτε είπε για τον μεγάλο του αντίπαλο τον Έλληνα, τον Ιωάννη Καποδίστρια: Σε όλον τον κόσμο, είχε διευκρινίσει ο Μέττερνιχ, υπάρχουν δύο τύποι ανθρώπων, που συγκρούονται μεταξύ τους, εκείνου και ο δικός του. Ποιός είναι ο δικός του; Ο άνθρωπος ο οποίος, αφού τίποτα δεν είναι γνωστό για τον "άλλο κόσμο", σε τέτοιο βαθμό αποδέχεται "τούτον εδώ" ακριβώς όπως είναι, ώστε να φτάνει στο σημείο ύπουλα, πονηρά, να μάχεται για να ματαιώσει κάθε προσπάθεια βελτίωσης.[...]





ΚΡΙΤΙΚΗ



Τι έκανε ο Μέττερνιχ τα χρόνια που προετοιμαζόταν η ελληνική επανάσταση, όταν είχε βρεθεί να κατευθύνει τις τύχες όλης της Ευρώπης; Ο Κίσινγκερ επέλεξε να ασχοληθεί στη διδακτορική του διατριβή με τους πρωταγωνιστές της ισορροπίας δυνάμεων το 1821. Ουσιαστικά ήθελε να δείξει σε ποιον βαθμό μπορεί να επιτευχθεί μια διεθνής τάξη πραγμάτων χάρη στην προσωπική διπλωματική επιδεξιότητα, καθώς σχεδίαζε ο ίδιος προφανώς να την εφαρμόσει.

Το διδακτορικό του Κίσινγκερ, το 1954 στο Harvard, κυκλοφόρησε σε βιβλίο για πρώτη φορά το 1957, όταν ο συγγραφέας ήταν άσημος ερευνητής πάνω σε «ειδικά θέματα». Το βιβλίο, το οποίο αποκαλύπτει σαφώς τις ιδέες και τη νοοτροπία του ανθρώπου που το έγραψε, δεν έπαψε να κυκλοφορεί όταν ο τελευταίος έγινε πρόεδρος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, μετά υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ και στο τέλος τιμήθηκε και με το βραβείο Νομπέλ Ειρήνης το 1973, για τους «λεπτούς» χειρισμούς που οδήγησαν στη λήξη του πολέμου του Βιετνάμ. Σήμερα ο Κίσινγκερ, φτυστός ο Μέττερνιχ στα τελευταία χρόνια της ζωής του όταν απομονώθηκε, καλείται εδώ και τρία χρόνια σε τρεις δημοκρατικές χώρες, αλλά και στην ίδια τη δική του (τις ΗΠΑ), να καταθέσει για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και διαφεύγει. Στο βιβλίο του αμερικανού δημοσιογράφου Κρίστοφερ Χίτσενς H δίκη του Χένρι Κίσινγκερ, που κυκλοφόρησε το 2002 από τις εκδόσεις Εστία σε μετάφραση του Θανάση Γιαννακόπουλου, καταγράφονται τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στις αγωγές που εκκρεμούν εναντίον του και καταγγέλλεται η σκανδαλώδης ατιμωρησία του.



Ισορροπία δυνάμεων



Ας περάσουμε στο διδακτορικό του άκαπνου ακόμη ερευνητή στο Harvard. Στην προκείμενη περίπτωση οι πολιτικές προσωπικότητες που τον απασχολούν είναι ο Κάσλρη, βρετανός υπουργός των Εξωτερικών, ο οποίος διαπραγματεύτηκε τις διεθνείς ρυθμίσεις, και ο Μέττερνιχ, υπουργός της Αυστρίας, ο οποίος τις νομιμοποίησε με την περίφημη Ιερά Συμμαχία, που είχε στόχο να καταστέλλει τα όποια επαναστατικά κινήματα - ο «αποκατεστημένος κόσμος» της υπόθεσης. Ο Κάσλρη ήθελε τη δόμηση ισορροπίας δυνάμεων, ο Μέττερνιχ ήθελε κυρίως να αποτρέψει τη διάλυση της πολυεθνικής αυτοκρατορίας των Αψβούργων (της λεγόμενης «φυλακής των εθνών») και να βάλει τον εαυτό του φύλακα της νομιμότητας σε όλη την Ευρώπη. Και οι δύο απέτυχαν στο τέλος - αυτό ξεκαθαρίζεται από την αρχή. Στο μεταξύ όμως είχε δοθεί ένα ρεσιτάλ δεξιοτεχνικών χειρισμών. Ο Κίσινγκερ προσπερνάει ποιητικά την ατυχή κατάληξη: «... όπως γίνεται στην ελληνική τραγωδία, η επιτυχία του Κλήμη φον Μέττερνιχ έκανε αναπόφευκτη την τελική κατάρρευση του κράτους που τόσο πάλεψε να κρατήσει στη ζωή».

Ο θαυμασμός για τον Μέττερνιχ είναι έκδηλος: «Ηταν μορφή του ροκοκό, περίπλοκη, φίνα σκαλισμένη, όλο επιφάνεια, κρυστάλλινο πρίσμα περίπλοκα κομμένο. Το πρόσωπό του χαρακτήριζε λεπτότητα μα όχι και βάθος, τα λόγια του λαμπερά χωρίς όμως να απολήγουν σε σοβαρότητα. Ο ίδιος στο σαλόνι του σπιτιού του και στο κυβερνητικό συμβούλιο, χαριτωμένος και εύκολος, αποτελούσε το beau-ideal, το ωραίο ιδεώδες της αριστοκρατίας του 18ου αιώνα, η οποία δικαιολογούσε τον εαυτό της όχι με την αλήθεια αλλά με την ύπαρξή της και μόνο». Βρισκόμαστε όμως στην περίοδο των ναπολεόντειων πολέμων που σείουν την Ευρώπη και εμπλέκουν τόσο την κοιμισμένη αυτοκρατορία των Αψβούργων στην Αυστρία όσο και την αυτοκρατορία του τσάρου Αλεξάνδρου A/ στη Ρωσία, την Πρωσία, την Ισπανία και την Αγγλία, και σε δεύτερο λόγο την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην περιοχή μας. Προτού φτάσει να κηρύξει τον πόλεμο - για να πετύχει την ειρήνη της αρεσκείας του - στον αήττητο ως τότε Ναπολέοντα ο Μέττερνιχ, ήδη νυμφευμένος με κόρη της αυστριακής αριστοκρατίας, είχε καλλιεργήσει τις σχέσεις του με την αδελφή του Ναπολέοντα ως πρέσβης της Αυστρίας, είχε καταστρώσει έναν γάμο του Ναπολέοντα με την κόρη του αυστριακού αυτοκράτορα και ευλόγως αναδείχθηκε σε επίσημο διαμεσολαβητή, ως υπουργός Εξωτερικών της Αυστρίας, μεταξύ Ναπολέοντα και τσάρου Αλεξάνδρου A/. Ολα αυτά για λογαριασμό του δικού του ανυποψίαστου αυτοκράτορα Φραγκίσκου A/, που επιθυμούσε μόνο την ειρήνη.



Χάριν της ειρήνης



Και ερχόμαστε τώρα στα προβλήματα της ειρήνης, που συναντούμε στον υπότιτλο. Χάριν της ειρήνης πάντα, ο Μέττερνιχ προσφέρθηκε να αναλάβει ρόλο μεσολαβητή. Είχε ήδη διατυπωθεί εντέχνως το ενδεχόμενο να είναι η μεσολάβηση ένοπλη, αν ο μη γένοιτο χρειαζόταν. Και να που χρειάστηκε. Ο,τι φαινόταν τολμηρό στην αρχή, έπρεπε να παρουσιαστεί ως αναπόφευκτο. Ο Ναπολέοντας είχε υποτιμήσει τον μειλίχιο, ατάραχο Μέττερνιχ, ο οποίος είχε στο μεταξύ επεξεργαστεί μια νικηφόρα εκστρατεία εναντίον του. «Μεγαλειότατε, είστε χαμένος» του είχε πει ψυχρά προτού φύγει από την τελευταία τους συνάντηση. Ερχονταν το Βατερλό, το Συνέδριο της Βιέννης και η Ιερά Συμμαχία, ψυχή της οποίας ήταν ο Μέττερνιχ.

Μεγάλος αντίπαλος πλέον, ο οποίος εμφανίζεται στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας, υπουργός Εξωτερικών τότε της Ρωσίας. Αυτός έδινε τον δικό του ακήρυχτο πόλεμο υπέρ της ελληνικής επανάστασης που βρισκόταν στα σπάργανα. «Ενας ολόκληρος κόσμος, με τον Μέττερνιχ επικεφαλής, πάσχισε να τον εξοντώσει και, μαζί με αυτόν, να θάψει οριστικά την Ελλάδα. Αυτό οι Ελληνες συχνά το ξεχνάμε... Αλλά μας το θυμίζει ο Κίσινγκερ με το βιβλίο του» μας θυμίζει με τη σειρά του ο ιστορικός Δημήτρης Μιχαλόπουλος σε έναν κατατοπιστικό πρόλογο 15 σελίδων, όπου διαχωρίζει τον τύπο «Μέττερνιχ» από τον τύπο «Καποδίστρια» στην ιστορία μας ως σήμερα. Οσο για τον Κίσινγκερ, συνοψίζεται ωραία το συναίσθημα του ελληνικού λαού γι' αυτόν στη ρήση του Κωνσταντίνου Τσάτσου, από βιβλίο που έγραψε το 1982: «Δαιμόνιος, στυγνός, γερμανοεβραίος...»

Ο συγκεκριμένος γερμανοεβραίος, όμως, ο οποίος ευνοήθηκε από δύο ισχυρές ιουδαϊκές οικογένειες στις ΗΠΑ, τους Guggenheim και τους Rockefeller, και ο οποίος διακρίθηκε ακριβώς για την «κοσμογνωσία» του, περιλαμβάνει στο διδακτορικό του μια «αποκάλυψη», όπως σημειώνει ο Δ. Μιχαλόπουλος: Το γεγονός ότι «... αντίθετα με την αντίληψη που κυριαρχεί κυρίως στον δικό μας τόπο, η Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, κομβικό σημείο των οποίων είναι η Επανάσταση του 1821, έχουν, σε παγκόσμια κλίμακα, σημασία καίρια». Πέτυχε τελικά τον στόχο του ο Κίσινγκερ; Ας έχουμε πάντα τον νου μας, προτείνει ο μελετητής του.




ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 05-10-2003