Εκπαιδευτής γρύλων

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το πρώτο της πεζό η Ειρήνη Κίτσιου το δημοσίευσε κατά τη διάρκεια της προηγούμενης χρονιάς· είχε τίτλο «Πλάι στο ποτάμι» κι επρόκειτο για μιαν αφήγηση με παράξενα ονειρική και παραμυθητική ατμόσφαιρα. Τι κάνουν δυο κορίτσια όταν αποφασίζουν να ταξιδέψουν στις ακτές της Κίνας και να έρθουν σε επαφή με έναν κόσμο ο οποίος, πέρα από τον αυτονόητο εξωτισμό του, διαθέτει μια σπάνια δύναμη υποβολής και είναι σε θέση να τα εξοικειώσει με τα πιο ακατάληπτα μυστικά; Η πολιτική θεωρία, η φιλοσοφία του Τάο, η μουσική, οι τόποι συγκέντρωσης και προσευχής, τα πιο συνεκτικά, με άλλα λόγια, υλικά του κινεζικού πολιτισμού (τα οποία συμπληρώνονται από τη χωροταξία του Πεκίνου), συγχωνεύονται στην ταξιδιωτική εμπειρία των κοριτσιών με ορισμένες από τις καλύτερες δυτικές παραδόσεις, που ξεκινούν από τον Αγιο Αυγουστίνο και τον Ρεμπό και φτάνουν μέχρι τη γέννηση του μοντερνισμού στις καλές τέχνες. Κι όλα αυτά χωρίς καμία εγκεφαλική διακόσμηση, χωρίς ίχνος οίησης ή επίδειξης, που μπορεί να κάνουν αμέσως σκόνη τέτοιους συνδυασμούς και να εξατμίσουν εν ριπή οφθαλμού και το παραμικρό ενδιαφέρον μας για την τύχη τους. Ολα αυτά προσεκτικά και επιδέξια σχεδιασμένα και φτιαγμένα, στην κλίμακα της αντίληψης ενός παιδιού που λαχταράει να μάθει τα πάντα για τον περίγυρό του: στην κλίμακα ενός παιδιού που μολονότι δεν ξέρει πώς να αφομοιώσει το πρωτόγνωρο περιβάλλον του, μαγεύεται από την κρυμμένη ουσία του και παραδίδεται αμαχητί στη σιωπηλή γοητεία του. Ενα τέτοιο παιδί, όμως, είναι εκ των πραγμάτων ανοιχτό στην αύρα της ποίησης και τα κορίτσια της Κίτσιου στο «Πλάι στο ποτάμι» είναι, μαζί με τις υπόλοιπες ιδιότητές τους, και δύο γνήσιες ποιητικές μορφές, έτοιμες να επικοινωνήσουν με τη ρευστότητα και την αμφισημία ενός διαρκώς μεταβαλλόμενου σύμπαντος.



Τοπία, χορός και μουσική



Η ποίηση είναι δραστικά παρούσα και στο τωρινό βιβλίο της Κίτσιου, το οποίο τιτλοφορείται «Εκπαιδευτής γρύλων» και αποτελείται από 26 εξαιρετικά σύντομα, αλλά ιδιαίτερα πυκνά κομμάτια, που χωρίζονται σε έξι ενότητες. Κάθε ενότητα αντιπροσωπεύει κι έναν εσωτερικό τόπο ή μιαν ενδιάθετη κατάσταση, που εκφράζεται με το πέταγμα και το ψιθύρισμα, με τη φωνή των χώρων και των πραγμάτων ή με τον χορό και τον έντεχνο ήχο: «Κολεόπτερα και ψυχές», «Αρκαδία», «Φυσικές Ιστορίες», «Τοπίο ήχων», «Βαλς ευγενικά και αισθηματικά» και «Μουσική». Τα κορίτσια τού «Πλάι στο ποτάμι» μπορεί να έχουν εξαφανιστεί από αυτά τα κομμάτια, αλλά έχει παραμείνει στο ακέραιο η ποιητική τους αύρα: μια αύρα που αποδεσμεύει πλέον κι έναν αέρα παραδοξότητας, χωρίς, εντούτοις, να σαρώνονται ποτέ οι λογικοί κανόνες ή να παραμορφώνεται κατά κράτος η κυρίαρχη εικόνα της πραγματικότητας.

Η παραδοξότητα έχει να κάνει με όσα κείμενα βάζουν στο κέντρο της σκηνής τους τη Φύση και τους ζωντανούς οργανισμούς της: γρύλοι, νυχτοπεταλούδες, μπεκάτσες, κοτσύφια, πάπιες, αγριοπερίστερα, πέρδικες, βάτραχοι, αρκούδες, πρόβατα, κουκουβάγιες, αηδόνια και μέλισσες βγαίνουν από τις κρυψώνες τους ή τρέχουν να χωθούν στις φωλιές τους, αποκαλύπτοντας πίσω από κάθε τους κίνηση κάτι σαγηνευτικά εκκρεμές και ακαθόριστο, κάτι μεταφυσικά φυσικό, που πιέζει, ενδεχομένως, τον νου μας να το συλλάβει και να το κατανοήσει, αλλά θα διαφεύγει πάντα, ό,τι κι αν συμβεί, προς έναν άπιαστο και ασύνορο ορίζοντα, ελεύθερο από την κηδεμονία των εξηγήσεων. Η Κίτσιου αποφεύγει εδώ να πέσει στην ευκολία της ανθρωπομορφικής μεθόδου, η οποία κάνει λιανά το νόημά της, ακόμη και στις πιο περίπλοκες ή σκοτεινές αλληγορίες, στέλνοντας περίπατο την οποιαδήποτε σημασιακή αιώρηση ή αμφιβολία. Οι ζωικές οντότητες της Κίτσιου εμφανίζονται στη δράση «αμεταποίητες» και «αμετάφραστες», κι αυτό ενισχύει τη λειτουργία τους τόσο στο επίπεδο της πλοκής, που περιβάλλεται από ένα πέπλο αδιόρατου μυστηρίου, όσο και στο επίπεδο του τελικού αποτελέσματος της αφήγησης, που επιδιώκει να κινητοποιήσει (και κινητοποιεί κατά τον μεγαλύτερο βαθμό) τη διαισθητική μας ανταπόκριση.

Ξεφυλλίζοντας τα άλλα κείμενα του «Εκπαιδευτή γρύλων» βλέπω πως δίπλα στη Φύση θα πρέπει να προσθέσουμε από τη μια πλευρά την παιδική ηλικία και από την άλλη κάποιες συνειρμικές (αν μπορώ να τις ονομάσω έτσι) ατμόσφαιρες, όπου τα πάντα είναι θέμα μιας ορισμένης διαδοχής των εικόνων, καθώς και του σχήματος το οποίο θα πάρει αυτή η διαδοχή σε δεδομένη στιγμή στο μυαλό μας, πυροδοτώντας μια σειρά από απρόβλεπτες ούτως ή άλλως αντιδράσεις. Ο ίδιος μηχανισμός εφαρμόζεται λίγο-πολύ και στα κομμάτια της παιδικής ηλικίας, όπου συχνά μια πολύ συγκεκριμένη λεπτομέρεια λειτουργεί με υψηλή αφαιρετικότητα, υποβάλλοντας γι' άλλη μια φορά τον αναγνώστη σ' ένα κλίμα παρατεταμένης απροσδιοριστίας.

Περισσότερο απ' ό,τι στο «Πλάι στο ποτάμι», η Κίτσιου δείχνει στον «Εκπαιδευτή γρύλων» μιαν έντονη συναναστροφή με την αινιγματική στιχουργική των χάι κου ή, για να βρεθούμε στα καθ' ημάς, με τη μεταξύ παραλόγου, φαντασίας και υπερρεαλισμού γραφή του Ε. Χ. Γονατά. Με μια τέτοιου τύπου αγωγή, αλλά και με αυτές τις επιδόσεις, η Κίτσιου μοιάζει να έχει ορίσει με σαφήνεια το μέλλον της, που διαγράφεται με τις καλύτερες προϋποθέσεις. Δεν μπορώ να μη σκεφτώ το πόσο παρήγορη αποδεικνύεται η εμφάνιση συγγραφέων αυτού του προσανατολισμού και αυτής της ποιότητας σε μιαν εποχή η οποία έχει μετατρέψει τον εντυπωσιασμό των μεγάλων όγκων και των μαζικών μεγεθών σε μέτρο αποτίμησης των πάντων.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 13/06/2008