Κάστρο

«Ή ήρωες θα γίνουμε ή μάρτυρες».

Δεν πρέπει να υπάρχει άλλη προσωπικότητα του εικοστού αιώνα που να λειτρούργησε τόσο πολωτικά, που να έζησε μια τόσο συναρπαστική και ταυτόχρονα αντιφατική ζωή, σαν τον ηγέτη της κουβανέζικης επανάστασης και μετέπειτα πρόεδρο της Κούβας Φιντέλ Κάστρο.

Ο Ράινχαρτ Κλάιστ ζωγράφισε με εκρηκτικά χρώματα και τολμηρές γραμμές τη ζωή του «Maximo Lider»: Από την πρώτη εργατική εξέγερση που προσπάθησε να υποδαυλίσει ο νεαρός Φιντέλ στη finca, το πατρικό του αγρόκτημα, μέχρι την επιτυχημένη επανάσταση κατά της κυβέρνησης του Μπατίστα, την αποτυχημένη απόβαση της CIA στον Κόλπο των Χοίρων και την «Κρίση των πυραύλων». Μέχρι τις δεκαετίες της ανέχειας και της δίωξης όσων εναντιώνονταν στον Κάστρο ζητώντας μια δικαιότερη κοινωνία.

«Η ζωγραφική και χαρακτηρολογική απεικόνιση του Φιντέλ Κάστρο σε έναν χρονικό ορίζοντα μισού αιώνα σε μαγνητίζει με την αυθεντικότητά της και ταυτόχρονα σε συναρπάζει και σε διασκεδάζει».

Φόλκερ Σκιέρκα

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου




Η εισαγωγή του βιβλίου:

Στην αιώρα με τον Φιντελ Κάστρο

του Φόλκερ Σκιέρκα

Αν υπάρχει ένα πρόσωπο της σύγχρονης ιστορίας, που η ζωή του απαιτεί, εκτός από δοκίμιο και ντοκιμαντέρ, να την αφηγηθούμε με τη μορφή εικονογραφημένης ιστορίας, αυτό είναι ο Φιντέλ Κάστρο. Μια ζωή βγαλμένη σαν μέσα από ένα λατινοαμερικάνικο περιπετειώδες μυθιστόρημα –με μια μικρή διαφορά, ότι η ιστορία δεν είναι φανταστική, αλλά αληθινή. Τόσο αληθινή, που θα ήταν αδύνατο να την επινοήσουμε, χωρίς ν’ ακουστεί απίστευτη. Ο ηγέτης της κουβανικής επανάστασης, είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και αμφιλεγόμενα πρόσωπα της σύγχρονης ιστορίας, μια φιγούρα εξίσου μισητή και ηρωική, μυθική και διαβολική. Ακόμα και ο Τσε Γκεβάρα, το αιώνιο ποπ-είδωλο, δε θα ήταν τίποτα χωρίς τον Φιντέλ Κάστρο. Είναι ζήτημα αν υπάρχει άλλος πολιτικός της νεότερης εποχής, που να ήταν τόσο έξυπνος, μορφωμένος και διαβασμένος, μεγαλόσωμος και ευειδής, χαρισματικός αλλά και γοητευτικός, που να διαθέτει ένα εξουσιαστικό ένστικτο, τόσο πειστικό αλλά και επικίνδυνο. Κάποιος που μπορούσε να κρατάει καθηλωμένους εχθρούς και φίλους απλώς και μόνο με πολύωρους λόγους. Θα έπρεπε κάποιος να έχει τα δικά του προσόντα, για να πάρει τα όπλα εναντίον μιας κτηνώδους δικτατορίας, που είχε την εύνοια των ΗΠΑ και συνεργαζόταν με τη Μαφία, να προκαλέσει μια επανάσταση και να την οδηγήσει στην νίκη και στη συνέχεια να παραμείνει για πολλά χρόνια στην εξουσία. Και στην περίοδο αυτή να επιζήσει από εκατοντάδες δολοφονικές απόπειρες. Ο Κάστρο και μετά τον θάνατό του θα καταλάβει σίγουρα μια περίοπτη θέση στην ιστορία, όσο αμφιλεγόμενο και αμφισβητούμενο να ήταν το καθεστώς του. Πάμπολλοι συγγραφείς αισθάνθηκαν τον χαρακτήρα αυτόν σαν πρόκληση. Αλλά τώρα ένας τόλμησε να γράψει με την αληθινή σημασία της λέξης, την διαδρομή της ζωής αυτού του λαϊκού ηγέτη από την Καραϊβική, με έναν τρόπο ασυνήθιστο –σαν κόμικ.

Η ιδέα για το βιβλίο αυτό γεννήθηκε λίγα χρόνια πριν. Σε μια συνάντηση σ’ ένα καφέ του Βερολίνου, ο Ράινχαρτ Κλάιστ μου μίλησε γι’ αυτό. Σχεδίαζε ένα ταξίδι στην Κούβα και με ρώτησε, ως βιογράφο του Κάστρο, την άποψή μου για την πολιτική κατάσταση μετά την ασθένεια του Φιντέλ Κάστρο και την παραίτησή του από την αρχηγία του κράτους. Αποτέλεσμα του ταξιδιού αυτού ήταν ένα βιβλίο κόμικ με τίτλο Αβάνα, στο οποίο σκιαγραφεί πολύ αισθαντικά και με αυθεντικές πινελιές την καθημερινότητα και τις δύσκολες συνθήκες ζωής, κυρίως των νεαρών Κουβανών, μέσα στο εξίσου αντιφατικό και ξεπερασμένο μοντέλο ενός ιδιότυπου σοσιαλισμού. Το κόμικ Αβάνα ήταν κατά κάποιο τρόπο η εισαγωγή του Κλάιστ στο βιβλίο αυτό για τον Φιντέλ Κάστρο και την Κουβανική Επανάσταση. Αφού μέσα και με την Αβάνα «ζεστάθηκε» και ανέπτυξε μια αίσθηση για το είδος και τον τρόπο ζωής των Κουβανών, αποτόλμησε το μείζον –μια βιογραφία του «Maximo Lider», που κυβέρνησε για δεκαετίες με στιβαρό χέρι τη χώρα του, σαν ένας Patron την Estancia (σαν γαιοκτήμονας το αγρόκτημά του).

Τη δύναμή του και την ισχύ του ο, γιος μεγαλογαιοκτημόνων και μαθητής των Ιησουιτών, Φιντέλ Κάστρο, την άντλησε από το γεγονός πως ήταν ο πρώτος Κουβανός Καουντίγιο Caudillo, που σαν «Δαυίδ» έβγαλε τη χώρα του από την εξάρτηση από τον αμερικανό «Γολιάθ», δίνοντας στον λαό του για πρώτη φορά στην ιστορία, εθνική ταυτότητα και αξιοπρέπεια. Η στενόμυαλη ρεπουμπλικάνικη κυβέρνηση του Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και ο ήδη από τότε σε θολά νερά κινούμενος αντιπρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον, τον ώθησαν στις ανοιχτές αγκάλες της Σοβιετικής Ένωσης. Από τότε ο Κάστρο έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο στην διεθνή πολιτική. Με ατσάλινη θέληση είδε να έρχονται και να φεύγουν αμερικάνοι πρόεδροι, σοβιετικοί γενικοί γραμματείς, αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων, δημοκράτες, κυρίαρχοι και εκπρόσωποι του Θεού στη Γη, μέχρι που έγινε ο πιο μακρόβιος ηγέτης του 20ού αιώνα. Η νίκη της επανάστασής του, που είχε σαν επακόλουθο ο Κάστρο να πάρει από τους Αμερικάνους, όλα όσα κατείχαν στην Κούβα, η αποτυχημένη απόβαση εξόριστων Κουβανών μισθοφόρων το 1961, υπό την καθοδήγηση της ΣΙΑ στον κόλπο των Χοίρων, η επακολουθήσασα εγκατάσταση σοβιετικών ατομικών πυραύλων το 1962, που παραλίγο να προκαλέσει τον τρίτο παγκόσμιο πόλεμο, κυρίως όμως η επί δεκαετίες επιβίωση του καθεστώτος του, παρά τον ασφυκτικό οικονομικό του αποκλεισμό από τις ΗΠΑ –αυτές οι πολλές βαθιά ριζωμένες ναρκισσιστικές προσβολές μπροστά στην ιστορία και στα μάτια του κόσμου, η υπερδύναμη στον βορρά του δεν πρόκειται να του τα συγχωρήσει ποτέ, ακόμα και μετά τον θάνατό του.

Σε μια παρουσίαση του βιβλίου Αβάνα, το 2009 στο Αμβούργο, ο Ράινχαρτ Κλάιστ και ο λέκτοράς του Μίχαελ Γκρένεβαλντ των εκδόσεων Carlsen, μου πρότειναν να αναλάβω συμβουλευτικό ρόλο στο κάμικ για τον Φιντέλ Κάστρο, πράγμα που έκανα με μεγάλη χαρά. Όχι μόνο επειδή είχα ασχοληθεί πολλά χρόνια με τον κουβανό ηγέτη για τη δική μου βιογραφία του Κάστρο, αλλά κι επειδή εδώ επρόκειτο για μια νέα, εντελώς διαφορετική, πολύ συναρπαστική λογοτεχνική μορφή μιας βιογραφίας. Γιατί ο τρόπος αφήγησης ενός κόμικ, ανοίγει πεδία για φανταστικές αλήθειες και συμπεράσματα, που δεν επιτρέπονται στο ειδικό βιβλίο. Τα διεισδυτικά τσιτάτα, οι κλιμακώσεις και μια λογοτεχνική εξιστόρηση των ιστορικών γεγονότων σε ένα «εικονογραφημένο μυθιστόρημα» μπορούν να συμβάλλουν, να παραχθεί μια συναισθηματική αλήθεια, που ίσως να σκιαγραφεί με μεγαλύτερη ακρίβεια τα πραγματικά γεγονότα.

Ο Ράινχαρτ Κλάιστ μετέφερε, ζωγραφικά και αφηγηματικά, με ιδανικό τρόπο, τις ιδέες του και τις συζητήσεις μας για τον Κάστρο και την κουβανική επανάσταση. Η φιγούρα του Καρλ Μέρτενς που εισήγαγε, που θα μπορούσε να είναι από παντού –από τη Γερμανία, αλλά και από τις ΗΠΑ, την Ισπανία, την Αγγλία ή την Γαλλία ή από κάποια άλλη χώρα της Γης–καθοδηγεί τον αναγνώστη μέσα στα γεγονότα. Κάθε άλλο από πολιτικώς ορθά βέβαια, ο πρωταγωνιστής από δημοσιογράφος μετατρέπεται σε ιδεαλιστή, που πολύ γρήγορα παραιτείται από την πολιτική ουδετερότητα του επαγγέλματός του. Είναι συνεπαρμένος από μια ιστορία αγάπης, και συγκλονισμένος από τα εγκλήματα της κυβέρνησης του Μπατίστα, που την πολεμάει ο Κάστρο στη δεκαετία του 1950. Ο Κλάιστ χρησιμοποιεί το εύρημα, ότι ο Καρλ Μέρτενς διαβάζει για την επανάσταση από μια πραγματική συνέντευξη του Χέρμπερτ Μάθιους, που δημοσιεύτηκε στους New York Times. Έτσι παρακινήθηκε να πάει κι αυτός εκεί και να συναντήσει τον ηγέτη, που δίνει και σ’ αυτόν μια συνέντευξη –ξαπλωμένος στην αιώρα του αρχηγείου του μέσα στη ζούγκλα. Έτσι ο Μέρτενς ακολουθεί τα γεγονότα και υποκύπτει όχι μόνο στη γοητεία της επανάστασης και του αρχηγού της, αλλά και μιας νεαρής επαναστάτριας. Υπήρξαν πράγματι τέτοιες ιστορίες ξένων (ανάμεσά τους δημοσιογράφοι, ακόμα κι ένας πρώην πράκτορας της ΣΙΑ), που πήγαν να προσκυνήσουν στην Κούβα, και έστω υπό προθεσμία, αφιερώθηκαν στην επανάσταση. Ο Κλάιστ σκιαγραφεί με καταθλιπτικό τρόπο πολύ επακριβώς τον τύπο του διανοούμενου των πλούσιων χωρών, που υποκύπτει βιαστικά στον σοσιαλιστικό ρομαντισμό ενός τέτοιου κινήματος σε έναν πολιτιστικό κύκλο που του είναι ξένος.

Η ζωγραφική απεικόνιση κυρίως του ήρωα και των σημαντικών προσώπων, σε έναν χρονικό ορίζοντα μισού αιώνα έχει μια συναρπαστική αυθεντικότητα. Η απεικόνιση των τοπίων, του περιβάλλοντος και της ατμόσφαιρας στις διάφορες φάσεις της ζωής και της επιβίωσης της επανάστασης και των πρωταγωνιστών της παράγουν μια ακρίβεια που προβάλλει και αντανακλά την σοβαρότητα και την αξιοπιστία της αφήγησης του Κλάιστ. Η περιγραφή του Κάστρο είναι πολύ αυθεντική, όχι μόνο οπτικά, στις διάφορες περιόδους της ζωής του, αλλά και στην επεξεργασία του χαρακτήρα του. Ένας από τους τελευταίους φίλους που απέμειναν στον Κάστρο στη δύση της ζωής του, ο συγγραφέας Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, έγραψε κάποτε σ’ ένα κείμενό του για τον Κάστρο: «Ένα είναι σίγουρο: Όπου και να βρίσκεται και με όποιον –ο Φιντέλ Κάστρο είναι εδώ, για να νικήσει. Δεν πιστεύω να υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο, που να αντιμετωπίζει χειρότερα μια ήττα. Η συμπεριφορά του σε μια ήττα, ακόμα και για τα μικρότερα πράγματα, δείχνει υποταγμένη σε μια προσωπική νομοτέλεια: Δεν θα το παραδεχτεί ποτέ και δεν θα ησυχάσει, προτού να καταφέρει, να αντιστρέψει τους όρους και μετατρέψει την ήττα σε νίκη». Ακριβώς σαν τον Γκαρσία Μάρκες, σκιαγράφησε στον παρόντα τόμο ο Κλάιστ τον δικό του Κάστρο. Ταυτόχρονα, μέσα από τα μπαλόνια και την αφήγηση διαφαίνεται ένα υπόγειο χιούμορ, πλανιέται μια ευχάριστη ειρωνική διάσταση του συγγραφέα προς τον Φιντέλ Κάστρο –κι ως εκ τούτου αθέλητα του Κάστρο προς τον εαυτό του– πράγμα που μεγαλώνει την απόλαυση του διαβάσματος. Και στο τέλος μένει ανοιχτή η συνέχεια.

Ο Volker Skierka είναι συγγραφέας του βιβλίου Φιντέλ Κάστρο. Μια βιογραφία, που έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Επίσης είναι ένας από τους σεναριογράφους του ντοκιμαντέρ Φιντέλ Κάστρο. Αιώνιος επαναστάτης.


«Όταν ο επαναστάτης παίρνει την εξουσία, παίρνει την αδικία της εξουσίας».

Οκτάβιο Παζ