Ο αντάρτης επίσκοπος Κίτρους Νικόλαος

Τριάντα χρόνια περίπου πριν από την έναρξη του ένοπλου Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908) οι υπόδουλοι Μακεδόνες προετοιμάζονταν, μαζί με τους Θεσσαλούς, Ηπειρώτες και Κρήτες για νέες επαναστατικές κινητοποιήσεις ενάντια στην οθωμανική εξουσία. Ήταν η περίοδος μιας νέας κρίσης του Ανατολικού Ζητήματος (1875-1878), που έμελλε να αναπλάσει τον πολιτικό χάρτη της Βαλκανικής.
Στην απομακρυσμένη κωμόπολη του Κολινδρού, έδρα της επισκοπής Κίτρους Πιερίας, ένας νέος, δυναμικός επίσκοπος, ο Νικόλαος Λούσης, μυείται από «αποστόλους» εθνικών εταιριών, και μέσα σε ένα χρόνο προσηλυτίζει στην επαναστατική ιδέα τους κατοίκους της επαρχίας του. Όταν, τελικά, το Φεβρουάριο 1878 ξεσπά η επανάσταση, ο Νικόλαος πυρπολεί την επισκοπή του και μαζί με αντάρτες κι εξεγερμένους χωρικούς βγαίνει στο βουνό.
Τα συγκλονιστικά αυτά γεγονότα περιγράφονται στα άγνωστα μέχρι σήμερα απομνημονεύματά του, όπως διασώθηκαν σε κιτρινισμένο χειρόγραφο που βρέθηκε πριν από χρόνια σε παλαιοβιβλιοπωλείο της Αθήνας.
Από τα απομνημονεύματά του, αλλά και από άλλες σχετικές πηγές, αναδεικνύεται η συγκλονιστική μορφή του Νικολάου, η οποία συνδυάζει στοιχεία της προσωπικότητας ενός Παπαφλέσσα κι ενός Γερμανού Καραβαγγέλη. Κι αυτό, γιατί ο ιεράρχης της μικρής μακεδονικής επισκοπής δε διστάζει να εναντιωθεί όχι μόνο στο οθωμανικό κράτος, αλλά και στην ιεραρχία της Εκκλησίας, όταν αυτό απαιτεί το χρέος προς την πατρίδα και το κατατρεγμένο ποίμνιό του.

Για τους εθνικούς και κοινωνικούς αγώνες του, δικαίως ο Νικόλαος κερδίζει τον τίτλο του «Επισκόπου-Αντάρτη».

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)