Με το βλέμμα και τη σκέψη

Πόσο γνωρίζουμε ότι, το πρώτο ανατρεπτικό έργο της τέχνης στον 20ο αιώνα, οι Δεσποινίδες της Αβινιόν αναφέρεται στις παραμορφωτικές συνέπειες της σύφιλης των πορνείων της εποχής του Picasso; Ότι, οι γερμανοί εξπρεσιονιστές ήταν οι πρώτοι καλλιτέχνες με συντεταγμένες οικολογικές και κοινοβιακές απόψεις; Ότι, ο Θεοσοφισμός οδήγησε στην Αφαίρεση; Ακόμη ότι, η σιδερώστρα που αντικατέστησε την προτομή της Αλίκης, στην Πλατεία Μαβίλη (2000) είναι η πιο γνήσια Dada διαμαρτυρία στην Ελλάδα; Καταλαβαίνουμε τους καλλιτέχνες του περιθωρίου εξίσου καλά όσο και τους μεγάλους δημιουργούς; Πως εμπλέκονται ιστορία της τέχνης, θεωρία και κριτική;

Στο βιβλίο αυτό, ο Γιάννης Κολοκοτρώνης, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, με κείμενα για τη θεωρία της τέχνης, τους καλλιτέχνες και για τα εικαστικά γεγονότα της περιόδου 1987-2014 επιχειρεί μια διαφορετική ανάγνωση της πιο σύνθετης και πλουραλιστικής περιόδου της τέχνης καλύπτοντας ταυτόχρονα ένα βιβλιογραφικό κενό στη νεώτερη και σύγχρονη ελληνική τέχνη και προσφέροντας στον αναγνώστη μια διαφορετική εκδοχή στην ανάγνωση της.



Η έκδοση αποτελείται από επιλεγμένα κείμενα που συντάχθηκαν από το 1987 μέχρι σήμερα και αναφέρονται στα εικαστικά τεκταινόμενα της περιόδου που σχεδόν καλύπτει τρεις δεκαετίες και στον ελληνικό πολιτικό χώρο, που συμπίπτει κυρίως με την περίοδο της Μεταπολίτευσης και του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού μέχρι τη μεγάλη οικονομική κρίση των ημερών μας. Κάποια δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες, σε ελληνικά και ξενόγλωσσα περιοδικά τέχνης και αρχιτεκτονικής, άλλα σε καταλόγους ατομικών και ομαδικών εκθέσεων και άλλα παρέμειναν αδημοσίευτα. Σε τελική ανάλυση, ο αναγνώστης θα διαπιστώσει ότι τα θεωρητικά ζητήματα της καλλιτεχνικής παραγωγής συνδέονται αναπόσπαστα με τη θεωρητική προσέγγιση των έργων σύγχρονων καλλιτεχνών. Στις ενότητες που διανέμεται η ύλη, κοινός παρονομαστής παραμένει η διαδικασία της ανθρώπινης δραστηριότητας που αποκαλούμε καλλιτεχνική δημιουργία.
Η γενιά μου, που για κάποιους θεωρείται «χαμένη», για άλλους «άτυχη», αλλά εγώ θα την αποκαλούσα «άκρως τυχερή» και «λίαν ανταγωνιστική», δραστηριοποιήθηκε κυρίως στα χρόνια της Μεταπολίτευσης (1974-2007): βίωσε τους μετασχηματισμούς της πρώτης μεταπολιτευτικής περιόδου (1974-1981), την πλουραλιστική ανασυγκρότηση της περιόδου της σοσιαλιστικής διακυβέρνησης (1981-2004) και την οικονομική κρίση των χρόνων που ακολούθησαν μέχρι σήμερα. Αυτήν την κρίσιμη αλλά άκρως ενδιαφέρουσα περίοδο της νεότερης ελληνικής ιστορίας προσπάθησα να σκιαγραφήσω στην έκδοση "Νέα Ελληνική Τέχνη 1974-2004" (Εκδόσεις Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης 2007).
Όπως εκεί, έτσι και εδώ, επιχείρησα να πλησιάσω την οπτική σκέψη του καλλιτέχνη, επειδή αντιμετωπίζω κάθε εικόνα τέχνης ως μια συμπυκνωμένη σκέψη του δημιουργού της. Η καλύτερη εξάσκηση να κατανοήσουμε τα σύγχρονα έργα παραμένει (1) η εξονυχιστική παρατήρηση της εικόνας, (2) η ανάλυση και σύγκριση της δομής του έργου και (3) η επιβεβαίωση των υποθέσεων του αναλυτή από τις σκέψεις του καλλιτέχνη. Δεν επιθυμώ όμως να γίνω διδακτικός ούτε να υποδείξω τα αυτονόητα, θεωρώ πιο σημαντική την προσπάθεια που καταβάλλουμε μέσω της τέχνης, ώστε να ξεφύγουμε από τα προκατασκευασμένα σχήματα που ακολουθούμε στη ζωή μας, επειδή η τέχνη ακολουθεί τους κανόνες, τους οποίους διαρκώς διαρρηγνύει. Με απασχολεί η γνώση με αφορμή την εικόνα. Καθώς αυτή διαφοροποιείται από εποχή σε εποχή, μας κάνει να προσθέτουμε νέο υλικό στα κεφάλαια και τις μεθόδους κατανόησής της, αφού συνεχώς ανανεώνεται και ποτέ δεν μένει η ίδια.
Ο Wassily Kandinsky, κατατάσσοντας την τέχνη στην πνευματική ζωή, τη θεωρούσε ως την ισχυρότερη από τις κινητήριες δυνάμεις για τη γνώση, εφόσον αυτή, «μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, διατηρεί όμως βασικά το ίδιο εσωτερικό νόημα και σκοπό». Τέτοιες γνωσιολογικές αναγνώσεις, κατευθύνουν τα σχήματα και τις απόψεις μας για τον κόσμο και τις αλλαγές που επιδέχεται: ένα διαρκές μάθημα αυτογνωσίας και αριστοτελικής «γνωσιολογίας».
Στα κείμενα, που αναφέρονται σε αναλύσεις του έργου καλλιτεχνών, προτιμήθηκε να μην υπάρχουν φωτογραφίες, ώστε να δοθεί στον αναγνώστη η δυνατότητα να ανατρέξει, μέσω του διαδικτύου, στην αντίστοιχη ιστοσελίδα και να δει πλήθος έργων του δημιουργού στον οποίο αναφέρομαι.