Λεξικό Ελλήνων καλλιτεχνών 1 (Α-Η)

Το Λεξικό περιλαμβάνει Έλληνες και Κύπριους καλλιτέχνες, ομογενείς από την Ευρώπη, την Αμερική, την Αυστραλία, αλλά και ξένους που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα. Καλλιτέχνες που έζησαν και καταξιώθηκαν τους περασμένους αιώνες, αλλά και νέους που κινούνται μέσα στα σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα. Παρουσιάζονται ζωγράφοι, γλύπτες, χαράκτες, κεραμίστες, σκιτσογράφοι, καλλιτέχνες του θεάτρου σκιών, των happenings, των performances, της video art, της computer art, δημιουργοί κατασκευών κ.ά.




Το Λεξικό καλύπτει χρονικά την περίοδο από το 16ο μέχρι τον 20ό αιώνα. Περιλαμβάνει Έλληνες και Κύπριους καλλιτέχνες, ομογενείς από την Ευρώπη, την Αμερική, την Αυστραλία, αλλά και ξένους που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα. Καλλιτέχνες που έζησαν και καταξιώθηκαν τους περασμένους αιώνες, αλλά και νέους που κινούνται μέσα στα σύγχρονα ρεύματα.


Παρουσιάζονται ζωγράφοι, γλύπτες, χαράκτες, κεραμίστες, σκιτσογράφοι, καλλιτέχνες του θεάτρου σκιών, των happenings, των performances, της video art, της computer art, δημιουργοί κατασκευών κ.ά.


Το έργο εμπλουτίζεται από έγχρωμη εικονογράφηση έργων των καλλιτεχνών απ όλα τα μουσεία και τις πινακοθήκες της Ελλάδας, από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, από ιδρύματα και αίθουσες τέχνης αλλά και από τις προσωπικές συλλογές των ίδιων των καλλιτεχνών.


Πρόκειται για ένα πολύτιμο έργο, απαραίτητο για πανεπιστήμια, πνευματικά ιδρύματα, σχολεία, μουσεία, πινακοθήκες, εξαιρετικό βοήθημα για τους μελετητές, τους ιστορικούς της τέχνης, τους σπουδαστές, τους συλλέκτες αλλά και τον κάθε φιλότεχνο. Προιόν εκτεταμένης και πολύπλευρης αρχειακής έρευνας και γόνιμης συνεργασίας ειδικών επιστημόνων και ερευνητών: 80 ιστορικοί της τέχνης, ακαδημαικοί, καθηγητές πανεπιστημίου, επιμελητές, τεχνοκριτικοί συνεργάστηκαν για τη σύνταξη των λημμάτων (Χ. Χρήστου, Ν. Zίας, Σ. Λυδάκης, Η. Μυκονιάτης, Α. Κωτίδης, Μ. Κωνσταντουδάκη, Ν. Λοιζίδη, Ν. Χατζηνικολάου κ.ά). Ερευνήθηκαν και αξιοποιήθηκαν οι μέχρι τώρα διάσπαρτες και δυσπρόσιτες μελέτες, μονογραφίες, τεχνοκριτικές και δημοσιεύσεις, ενώ παράλληλα συγκεντρώθηκε και παρουσιάζεται για πρώτη φορά ανέκδοτο και πρωτότυπο αρχειακό και φωτογραφικό υλικό.


Ο κάθε τόμος περιλαμβάνει βιογραφικά 1200 περίπου καλλιτεχνών, στα οποία αναφέρεται η καλλιτεχνική τους πορεία, κριτική ανάλυση του έργου τους, η παρουσία τους στον εικαστικό χώρο, με επισήμανση των σημαντικότερων ατομικών εκθέσεων και επιλογή των αξιόλογων ομαδικών συμμετοχών, καθώς και βιβλιογραφικές παραπομπές για τον κάθε καλλιτέχνη. Πλήρης, αναλυτική και τεκμηριωμένη βιβλιογραφία παρατίθεται σε κάθε τόμο.


Το Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών, που καλύπτει όλους τους τομείς της καλλιτεχνικής παραγωγής, σε συνδυασμό με την πλούσια εικονογράφηση, προσφέρει ένα πανόραμα της Ελληνικής Τέχνης των τεσσάρων τελευταίων αιώνων.


Είναι ένα έργο μοναδικό, διεθνών προδιαγραφών που με την πληρότητα, την επιστημονική τεκμηρίωση και την τυπογραφική αρτιότητα αποτελεί τομή στην ελληνική ιστοριογραφία της τέχνης και αφετηρία για περαιτέρω επιστημονική αναζήτηση και έρευνα.


Τόμος 1 (Α-Η)

488 σελίδες, 1360 καλλιτέχνες

1200 έγχρωμες και ασπρόμαυρες εικόνες

πλήρης, αναλυτική βιβλιογραφία

πανόδετη βιβλιοδεσία, έγχρωμη κουβερτούρα και έγχρωμη θήκη

30x25 εκ.


Τόμος 2 (Θ-Λ)

472 σελίδες, 1200 καλλιτέχνες

1000 έγχρωμες και ασπρόμαυρες εικόνες

πλήρης, αναλυτική βιβλιογραφία

πανόδετη βιβλιοδεσία, έγχρωμη κουβερτούρα και έγχρωμη θήκη

30x25 εκ.

Ελληνικά: 960-204-209-5 23.000 δρχ Παραγγελία


Τόμος 3 (Μ-Πας)

488 σελίδες, 1150 καλλιτέχνες

1200 έγχρωμες και ασπρόμαυρες εικόνες

πλήρης, αναλυτική βιβλιογραφία

πανόδετη βιβλιοδεσία, έγχρωμη κουβερτούρα και έγχρωμη θήκη

30x25 εκ.

Τόμος 4 (Πατ-Ω)






ΚΡΙΤΙΚΗ



Η πιο πλήρης βιογραφία



Το τετράτομο «Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών» προέρχεται από το χώρο που στον τομέα των εκδόσεων τέχνης έχει εξασφαλίσει την άριστη μαρτυρία εδώ και πολλά χρόνια. Συνεχίζοντας τις φιλόδοξες εμμονές του χαλκέντερου πρωτοπόρου Γιώργου Ραγιά, οι Αθηνά και Αννη Ραγιά κατάφεραν μέσα σε τρία χρόνια, και ύστερα από πολύχρονη προεργασία, να συγκεντρώσουν με τους επιτελείς τους ένα τεράστιο εικονογραφικό και βιβλιογραφικό υλικό, το οποίο αποτελεί την πληρέστερη έως σήμερα Βιογραφία της Ελληνικής Τέχνης από τον 16ο αιώνα έως το τέλος του αιώνα που μόλις έφυγε. Σε μία χώρα που δεν διαθέτει ερευνητικά κέντρα και οργανωμένα αρχεία Ιστορίας της Τέχνης· σε μία χώρα που η κριτική βασίστηκε κατά μείζονα λόγο στον υποκειμενισμό και τον αβασάνιστο λόγο του εκάστοτε κυρίαρχου συρμού· η συγκρότηση ενός παρόμοιου λεξικογραφημένου αρχείου απαιτεί εντυπωσιακή πρωτογενή έρευνα και υπέρμετρη προσπάθεια για την αποδελτίωση και ύστερα τη συστηματοποίηση μιας, στην κυριολεξία, αγεωγράφητης βιβλιογραφίας. Αλλά ζούμε στη χώρα που οι ιδιώτες αναπληρώνουν την αδυναμία και την αβουλία του κράτους.

Το πολύτιμο αρχείο καλλιτεχνών των εκδόσεων «Μέλισσα» έχει μια μακρά ιστορία που ανατρέχει στην περίφημη έκδοση του «Λεξικού Ελλήνων Ζωγράφων και Χαρακτών» (1974-77, Στέλιος Λυδάκης), με το οποίο ανδρώθηκαν οι πρώτες μεταπολιτευτικές φουρνιές των ιστορικών και κριτικών της ελληνικής τέχνης. Με «μαγιά» αυτό το ιστορικό αρχείο, το οποίο προοδευτικά εμπλουτίστηκε και συστηματοποιήθηκε, ο εκδοτικός οίκος πέτυχε το ακατόρθωτο: το σημερινό λεξικό (διαστάσεις: 29.5Χ24.5) καταγράφει γύρω στους 5.000 Ελληνες και Κύπριους, καθώς και ξένους καλλιτέχνες που ζουν και εργάζονται μονίμως στην Ελλάδα, όπως και καλλιτέχνες της ελληνικής διασποράς. Καλύπτει όλους τους τομείς της ελληνικής τέχνης: ζωγραφική, κεραμική, γλυπτική, χαρακτική, σκηνογραφία, σκίτσο, θέατρο σκιών, happenings, performances, installations, video και computer art (πλην αγιογραφίας για την οποία ετοιμάζεται ξεχωριστός τόμος). Συλλογικό έργο, όπως όλα τα λεξικά, υπογράφεται από σχεδόν ογδόντα τεχνοκριτικούς, ιστορικούς τέχνης και πανεπιστημιακούς, και περιέχει γύρω στις 5.000 αναπαραγωγές έργων. Στο παράρτημα του τέταρτου τόμου υπάρχει βιογραφικό ευρετήριο Ελλήνων ιστορικών και θεωρητικών της τέχνης. Τις δυσκολίες που έπρεπε να υπερβεί αυτή η έκδοση τις συνειδητοποιεί κανείς όταν σκεφτεί ότι το έργο περιλαμβάνει τόσο καλλιτέχνες που γεννήθηκαν πριν από από 350 χρόνια όσο και άλλους που γεννήθηκαν μόλις πριν 35: ευνόητες δυσκολίες κατάταξης, αξιολόγησης, διευθέτησης του ετερόκλητου υλικού.



Στα όρια της χρυσής τομής

Σε αλφαβητική καταχώριση, με λεξικογραφική ακρίβεια όσον αφορά το ακριβές όνομα, ψευδώνυμο κ.λπ. του κάθε καλλιτέχνη, καθώς και τα άλλα βιογραφικά του στοιχεία, παρατίθεται η καλλιτεχνική του πορεία (σπουδές, θεματολογία, επιδράσεις, τάσεις, κ.λπ.), μια σύντομη κριτική ανάλυση, μια επισήμανση των κυριότερων ατομικών του εκθέσεων, επιλογή από αξιόλογες ομαδικές συμμετοχές και, άκρως σημαντικό, λεπτομερής βιβλιογραφία. Τα περισσότερα λήμματα συνοδεύονται από εικονογράφηση με στοιχεία χρονολογίας, υλικών, διαστάσεων, συλλογής κ.λπ. Εννοείται ότι η έκταση του λήμματος υπαγορεύεται από τη συμβολική έκταση που καταλαμβάνει ο καλλιτέχνης στην ιστορική του συγκυρία. Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Ο δύσκολος αυτός κανόνας τηρείται στα όρια της χρυσής τομής. Στο ίδιο πνεύμα, οι περισσότερες κριτικές αποτιμήσεις κινούνται επιμελώς εντός των ορίων στα οποία η κοινή αποδοχή έχει προσγράψει το έργο του κάθε καλλιτέχνη. Η έκδοση διαφυλάσσει μ' αυτόν τον τρόπο τη λεξικογραφική της ακεραιότητα.

Σε έργα παρόμοιας εμβέλειας παίζει μεγάλο ρόλο ο καλλιτεχνικός σχεδιασμός. Είναι πολύ εύκολο η μία εικόνα να «πνίγει» την άλλη, πολύ εύκολο τα λήμματα να κουράζουν με την ομοιομορφία τους κ.λπ. Η έκδοση της «Μέλισσας» ολοκλήρωσε ένα λεξικό διεθνούς επιπέδου, όπου κείμενα και εικόνες «αναπνέουν» σε θαυμαστή αρμονία κι όπου, για παράδειγμα, οι βιβλιογραφίες, καίτοι ευδιάκριτες, δεν εμποδίζουν την ανάγνωση των λημμάτων ενώ (άλλο παράδειγμα) η τρίστηλη διάταξη του κειμένου διακόπτεται σε άψογη γραφιστική οργάνωση από μονόστηλες, δίστηλες και σπανιότερα τρίστηλες εικόνες.

Φυλλομετρώντας τους τόμους η αίσθηση είναι διαφορετική από το έργο της Εθνικής Πινακοθήκης που συνεξετάζουμε εδώ. Η Εθνική Πινακοθήκη περιορίζεται στις συλλογές της και μάλιστα υπό τη συγκεκριμένη οπτική που αναφέρθηκε παραπάνω, άρα ο δικός της τόμος είναι εκ των πραγμάτων πιο εκλεκτικός. Οι τόμοι του λεξικού της «Μέλισσας» υπερέχουν, στατιστικά μιλώντας, σε αντιπροσωπευτικότητα, παρέχοντας μια εξαιρετικά μεγεθυμένη εικόνα των τεχνοτροπικών αντιφάσεων και εξελίξεων στη νεοελληνική τέχνη. Ενα απλό παράδειγμα μας επιτρέπει να δούμε στοιχειωδώς τη διαφορετική χρησιμότητα των δύο έργων: στις επτακόσιες σελίδες του τόμου της Πινακοθήκης, ο αναγνώστης θα συναντήσει τον Γύζη σε καμιά τριανταριά περιπτώσεις που φωτίζουν τη συμβολή του αποσπασματικά μεν, αλλά υπό πολλαπλές οπτικές γωνίες. Στην πολύτομη έκδοση της «Μέλισσας», τον Γύζη συναντά κανείς στις επτά συμπαγείς σελίδες του αντίστοιχου λήμματος που υπογράφει ο Στέλιος Λυδάκης. Στην έκδοση της Πινακοθήκης βαραίνει η ιστορικοκριτική θεώρηση. Στην έκδοση της «Μέλισσας», όπου επιπλέον τον Γύζη πλαισιώνουν (κατά την τυπική τάξη της αλφαβήτου) άλλες, λιγότερο ή περισσότερο αξιόλογες περιπτώσεις, βαραίνει η λεξικογραφική ακρίβεια.



Εγκυκλοπαιδική δομή

Ο τόμος της Εθνικής Πινακοθήκης εκτείνεται σ' αυτό που ήδη έχει καταχωρισθεί ως μουσειακό είδος και, κατά μία τουλάχιστον έννοια, ως κλασικό. Οι τόμοι της «Μέλισσας» δεν έχουν μουσειακό, έχουν αυστηρά προσδιορισμένο, αρχειακό και εργαλειακό χαρακτήρα. Κανείς δεν γνωρίζει ποια από τα λήμματα των τεσσάρων τόμων θα διατηρήσουν τη «χρησιμότητά» τους στο νέο αιώνα... Εδώ στεγάζονται τα πάντα υπό την άτεγκτη σκέπη της λεξικογραφίας: ο Βρυζάκης μαζί με τον Ντίκο Βυζάντιο, ο Θεόφιλος μαζί με τον Θεοτοκόπουλο, ο Κόντογλου μαζί με τον Κοντόπουλο κι ανάμεσά τους πλήθος άλλοι. Αυτή ωστόσο η εγκυκλοπαιδική δομή επιτρέπει στον ερευνητή, στο σπουδαστή, στον κριτικό, αλλά και στον απλό φιλότεχνο αναγνώστη να προβεί σε πολύ γόνιμες κρίσεις και συγκρίσεις, ενώ συνάμα παρέχει ένα ασφαλές εργαλείο τεκμηρίωσης στην όποια διαχρονική επισκόπηση της ελληνικής τέχνης (η κυκλοφορία του λεξικού, στο προσεχές μέλλον, σε μορφή CD ROM σαφώς ανταποκρίνεται σ' αυτές τις υπαρκτές ανάγκες της έρευνας).

Το τετράτομο λεξικό της «Μέλισσας» είναι ένα πολύτιμο έργο αναφοράς που θα πρέπει όχι απλώς να «κοσμεί», αλλά ευρέως να χρησιμοποιείται σε όλες τις βιβλιοθήκες της χώρας, κρατικές, δημαρχιακές, παν/κές, σχολικές. Για τον απλό λόγο ότι το ιδεατό αυτό μουσείο της νεοελληνικής τέχνης, καθώς θεμελιώνεται σε ένα άρτια τεκμηριωμένο αρχειακό υλικό, αποτελεί ασφαλή και ταυτοχρόνως άκρως ερεθιστική πηγή εθνικής αυτογνωσίας.

ΑΡΗΣ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 27/07/2001