Ο σκύλος των Μπάσκερβιλ

Ο Ντόιλ εμπνεύστηκε τον ήρωά του Σέρλοκ Χολμς, από τον καθηγητή του στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, δόκτορα Τζότζεφ Μπελ. Ως χαρακτήρας ο Χολμς είναι μια αινιγματική μορφή: εκκεντρικός και ασκητικός, έχει περιόδους έντονης δράσης που εναλλάσσονται με περιόδους αδράνειας. Όταν το μυαλό του δεν απασχολείται έντονα με την επίλυση κάποιου προβλήματος, οδηγείται σε κατάθλιψη και καταφεύγει για ανακούφιση στην κοκαϊνη, κάτω από το αποδοκιμαστικό βλέμμα του πιστού συνεργάτη του, δόκτορος Γουότσον.
Στο συναρπαστικό μυθιστόρημα Ο Σκύλος των Μπάσκερβιλ ο Σέρλοκ Χολμς και ο δόκτορ Γουότσον καλούνται να εξιχνιάσουν τον μυστηριώδη θάνατο του σερ Τσαρλς Μπάσκερβιλ.
Ο Τσαρλς Μπάσκερβιλ βρίσκεται νεκρός στο κτήμα του στο Ντέβον, με το πρόσωπο παραμορφωμένο από μια έκφραση φρίκης και το σώμα του εξαντλημένο, σαν να είχε προσπαθήσει να διαφύγει από κάτι ή κάποιον. Η μόνη ένδειξη ως προς τα αίτια του θανάτου του είναι τα χνάρια από τα πόδια ενός τεράστιου λαγωνικού.
Ο Χολμς και ο Γουότσον επισκέπτονται τον ζοφερό βαλτότοπο του Ντέβον και καθώς ανακαλύπτουν τον αρχαίο μύθο για τον Σκύλο των Μπάσκερβιλ πλησιάζουν επικίνδυνα στο δικό τους θάνατο...





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο μύθος στη φανταστική λογοτεχνία -στη λογοτεχνία γενικότερα- ενέχει καθοριστική σημασία. Ακόμη και σε εκείνα τα είδη της όπως ο εσωτερικός μονόλογος, για παράδειγμα, όπου πρωταγωνιστεί μόνο η σκέψη και, μέσω αυτής εκτυλίσσονται και «περιγράφονται» οι πολύπλοκες περιπέτειες του νου, ενυπάρχει πάντα ένας, έστω και υποτυπώδης, μύθος, ο οποίος λειτουργεί ως θεμέλιο που πάνω του θα οικοδομηθεί το έργο. Στη φανταστική λογοτεχνία είναι αυτή καθ' εαυτήν η ιστορία που ερεθίζει και εν συνεχεία ενεργοποιεί τις νοηματικές λειτουργίες του αναγνώστη και τον οδηγεί εντέχνως, με αυτή την «έξυπνη» διαδικασία, στο πρόβλημα, που σχεδόν πάντα σχετίζεται με το πνεύμα της εποχής στην οποία και εκτυλίσσεται το περιγραφόμενο συμβάν. Η λογοτεχνική εργασία του σπουδαίου Αγγλου συγγραφέα Αρθουρ Κόναν Ντόιλ (1859-1930), κάτω από αυτό το πρίσμα είναι οργανωμένη. Αρχίζει να γράφει γύρω στην τελευταία εικοσαετία του 19ου αιώνα, επιδιώκοντας να εκφράσει το ανανεωτικό ρεύμα της επιστημονικής-τεχνολογικής εποχής του, την έλευση της οποίας χαιρετούσαν ήδη ο Ιούλιος Βερν στη Γαλλία και ο συμπατριώτης του Χέρμπερτ Τζορτζ Ουέλς. Ο μύθος του σύγχρονου συγγραφέα έπρεπε τώρα να είναι συναρπαστικός, όπως και η εποχή του, αλλά και «λαϊκός», αφ' ενός για να φτάνει σε μεγαλύτερα στρώματα αναγνωστών και αφ' ετέρου για να λαμβάνεται εξ αυτών ευκολότερα και αμεσότερα το μήνυμα. Ο εν λόγω μύθος αποσκοπούσε στη διάλυση των ψευδαισθήσεων και των φαντασιώσεων και, κυρίως, στην απομυθοποίηση και αποκάθαρση του γοτθικού τοπίου από την παραδοσιακή δεισιδαιμονία. Ο υποψιασμένος συγγραφέας, ως δέκτης του ήχου του επερχόμενου αιώνα, που προελαύνει θριαμβευτικά κομίζοντας επαναστατικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα, σχεδιάζει τη μυθολογία του με τα κλασικά σύμβολα και στερεότυπα της αρχετυπικής ιστορίας τρόμου, αλλά μόνο για να την απογυμνώσει απ' το ψευδές μεταφυσικό ένδυμά της. «Ο σκύλος των Μπάσκερβιλ» (1902), στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι γραμμένος κάτω απ' αυτή την ιδεολογική οπτική γωνία.

Σύμφωνα με το μύθο του, λοιπόν, ο σερ Τσαρλς Μόρτιμερ βρίσκεται νεκρός στους έρημους βαλτότοπους του απέραντου κτήματός του, στο Ντέβον. Τα περίεργα ίχνη γύρω από το πτώμα φαίνεται να ανήκουν σε έναν διαβολικό σκύλο, το αρχαίο φάντασμα του οποίου στοιχειώνει την περιοχή. Πιστός ακόλουθος του Σατανά, το μυθικό αυτό κτήνος έλκει την καταγωγή του από τον αιγυπτιακό, κυνοκέφαλο, ψυχοπομπό θεό Ανουβι. Ο νεαρός κληρονόμος των Μπάσκερβιλ ζητά τη βοήθεια του Σέρλοκ Χολμς, ο οποίος με το φίλο και συνεργάτη του δρα Γουάτσον αναλαμβάνει να διαλευκάνει το μυστήριο του φόνου. Η είσοδος των δύο αυτών προσώπων στο προσκήνιο της ιστορίας συμβολίζει την εμφάνιση του σύγχρονου ανανεωτικού πνεύματος και την αποκατάσταση του γεωγραφικού, και όχι μόνο, τοπίου στις φυσικές ρεαλιστικές διαστάσεις του. Παράλληλα, και υπό το πρόσχημα της εντυπωσιακής ιστορίας του έργου, επιχειρείται μια κάθοδος στο σκοτεινό ανθρώπινο άδυτο, η προέκταση του οποίου ξεπερνά τα όρια μιας συμβατικής κλινικής περίπτωσης. Ο Α.Κ.Ν. οδηγεί προσεχτικά τους ήρωές του -και τον αναγνώστη- στο εν λόγω υπόγειο, οικοδομώντας μέσα από την προσωπική του διαδρομή έναν λογοτεχνικό μύθο ο οποίος συλλαμβάνει εύστοχα τον ανθρώπινο βηματισμό από το χτες στο σήμερα και σε ιστορικό και σε «ψυχαναλυτικό» επίπεδο. Ενδεικτικά των προθέσεων του συγγραφέα τα προαναφερόμενα πρόσωπα της ιστορίας του. Ο νεαρός κληρονόμος κατ' αρχήν, που κομίζει έναν αέρα «εκδημοκρατισμού» καθώς έρχεται από την ανερχόμενη «δημοκρατική» Αμερική. Η συμβολική ηλεκτροδότηση του πύργου, την οποία «οραματίζεται», στην ουσία πρόκειται να «φωτίσει» τον παραδοσιακό βικτοριανό σκοταδισμό. Ο Σέρλοκ Χολμς, εν συνεχεία, που ακολουθεί τη λεγόμενη «θεωρητική μέθοδο της λογικής συναγωγής», προκειμένου να λύσει το οποιοδήποτε αίνιγμα, είναι εκπρόσωπος του ορθολογισμού και της προόδου. Μοιάζει, βέβαια, με μάγο καθώς συνδυάζει τη σχεδόν «υπερφυσική» ευφυΐα με τη διαβολική «εξυπνάδα». Στην πραγματικότητα, όμως, είναι απόλυτα γήινος. Εχει κρίσεις μελαγχολίας, παίρνει κοκαΐνη και παίζει βιολί. Είναι η συνισταμένη της ανθρώπινης «μεγαλοφυΐας».

Ωστόσο, παρά τη ρεαλιστική αποκατάσταση αυτής της επιφανειακά μόνο μυστηριώδους ιστορίας, που είναι δομημένη με όλα τα εντυπωσιακά υλικά ενός σύγχρονου θρίλερ, και το εσωτερικό και το εξωτερικό τοπίο-σκηνικό της διατηρούν, ερήμην των προθέσεων του συγγραφέα, την υποβλητική «μεταφυσική» τρομώδη μαγεία τους. Διότι τελικά αυτό το σκηνικό-τοπίο είναι που «πρωταγωνιστεί» και επιβάλλεται στη συνείδηση του αναγνώστη με τη μυστηριώδη αιωνιότητά του. Εξάλλου, μετά το τέλος του περιστασιακού μύθου, αυτό ακριβώς είναι που παραμένει στην πραγματικότητά του -και στη μνήμη- εκπέμποντας μιαν ανεξήγητη ανησυχία. Το άγριο, μελαγχολικό τοπίο του Ντέβον, με τα δάση, τους βάλτους και τους βραχώδεις λόφους, καθώς επίσης και ο επιβλητικός πύργος με τις σιωπηλές αίθουσες, τους μισοσκότεινους διαδρόμους και τα βλοσυρά προγονικά πορτρέτα στους τοίχους, «στοιχειωμένα» όλα από γοτθικές μνήμες, προσδίνουν μιαν άλλη υπαινικτική ποιότητα στα πρόσωπα, στους ήχους, στα αντικείμενα. Απ' αυτή την άποψη, η ατμόσφαιρα παραμένει ελκυστικά «ανατριχιαστική», μ' εκείνο το αδιόρατο, αμφίβολο και αβέβαιο φευγαλέο «κάτι» να κυματίζει στον αέρα, επηρεάζοντας τους ήρωες, οι οποίοι στέκονται στο κατώφλι της επερχόμενης αλλαγής για να υποδεχτούν τον ερχομό του νέου επιστημονικού μέλλοντος χωρίς, ωστόσο, να ξεχνούν ότι είναι κάτοικοι της νύχτας.

Ο Α.Κ.Ν. γεννήθηκε στο Εδιμβούργο. Σπούδασε ιατρική, την οποία όμως γρήγορα εγκατέλειψε για χάρη της λογοτεχνίας. Εγραψε διηγήματα και μυθιστορήματα ιστορικά, αστυνομικά, μυστηρίου, θρίλερ, επιστημονικής φαντασίας, ιστορικές μελέτες, καθώς επίσης και ένα δίτομο έργο για τον πνευματισμό. Το 1902 χρίστηκε ιππότης. Ο Σέρλοκ Χολμς, που πρωτοεμφανίζεται στο μυθιστόρημά του «Σπουδή στο κόκκινο», το 1887, τον έκανε ευρύτερα γνωστό. Η γραφή του είναι ακριβής, χωρίς πολύπλοκες φιλοσοφικές ή ψυχαναλυτικές βυθοσκοπήσεις. Δίνει έμφαση στην περιγραφή αποκλειστικά και μόνο της ιστορίας, επικεντρώνοντας τον προβληματισμό του στην «εύκολη» σκιαγράφηση των χαρακτήρων, τούς οποίους και εμφανίζει όχι ως «παράγωγα» ενός συγκεκριμένου κοινωνικοπολιτικού συστήματος αλλά ως δεδομένους τέτοιους εκ φύσεως. Η κριτική τον αντιμετώπισε ως «λαϊκό» συγγραφέα. Σήμερα θεωρείται κλασικός.

Η μετάφραση της Αλεξάνδρας Παπαθανασοπούλου, στο πνεύμα, το ύφος και την ποιότητα του πρωτότυπου.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/12/2005