Τυφώνας. Φαλκ. Τα νιάτα

Στον παρόντα τόμο, ο αναγνώστης βρίσκει συγκεντρωμένες τις μεταφράσεις των έργων του Τζόζεφ Κόνραντ Τυφώνας, Φάλκ και Τα νιάτα από τον Άγγελο Τερζάκη. Το ελληνικό κοινό έχει την ευκαιρία με τον τρόπο αυτό να απολαύσει σήμερα τρία κλασικά κείμενα της αγγλικής λογοτεχνίας σε μετάφραση ενός κλασικού της ελληνικής λογοτεχνίας.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ως τίτλο αυτό το κείμενο θα μπορούσε να έχει, επίσης, και (αλλοιωμένη) τη φράση που στεγάζει την πιο γνωστή ποιητική σύνθεση του Πολ Βαλερί, δηλαδή Θαλασσινά κοιμητήρια, με την έννοια ότι το ανά χείρας βιβλίο, όπως και άλλα έργα του Κόνραντ, ορίζει τη θάλασσα ως ένα απόλυτο μέγεθος, κυρίαρχο στο βίο των ανθρώπων. Οπότε η εικαστική της «στέγης» του ποιήματος του δημιουργού της Νεαρής μοίρας έχει μια πολύ έμμεση συγγένεια με τη θεματική του Κόνραντ, εάν ιδωθεί ως η απαράγραπτη εικόνα του όντος απέναντι στο υγρό στοιχείο. Μέχρις εκεί, βέβαια, μπορεί να συγκρίνει κανείς τα δύο, τόσο ανόμοια, κατά τ' άλλα, μεταξύ τους έργα. Αρα κάθε άλλος συνειρμός, πέραν του προηγούμενου εικονιστικού παιχνιδιού, που να συνδέει τα δύο κείμενα δεν είναι νόμιμος.

Θα πείτε, βιαστικά ίσως, ότι το μοτίβο άνθρωπος/θάλασσα ως αρχετυπική σχέση δεν ήταν καινούριο όταν εμφανίστηκε ο Κόνραντ στο λογοτεχνικό προσκήνιο στα τέλη του προπερασμένου αιώνα. Οτι είχε ήδη σηκώσει την αυλαία ο φοβερός Χέρμαν Μέλβιλ με εκείνο το ακρογωνιαίο Μόμπι Ντικ. Αλλά και ο πληθωρικός, συχνά αιφνιδιαστικός, στις αναπαραστάσεις αυτής της σχέσης-σύγκρουσης Τζόζεφ Κόνραντ δεν έκοψε άδοξα το νήμα της παράδοσης. Αντιθέτως, κέρδισε το στοίχημα, αν και κανείς δεν μπορεί να παραθέσει το σκοτεινό, θεολογικό και κολοσάλ έργο του Μέλβιλ δίπλα στις μικρές, πλην πολύ ενδιαφέρουσες στη διεισδυτικότητά τους, αναπαραστάσεις του Κόνραντ.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά: ο Πολωνός Θίοντορ- Γιόζεφ Κορτζενιόφσκι, γνωστός ως Τζόζεφ Κόνραντ ( 1857- 1924), είναι ένας κλασικός, πλέον, συγγραφέας που έγραψε στα αγγλικά και θεωρείται, μαζί με τον Αμερικανό Χέρμαν Μέλβιλ, ο καλύτερος αφηγητής θαλασσινών περιπετειών. Χωρίς τούτο να σημαίνει ότι το πλούσιο έργο του περιορίστηκε μόνο στο συγκεκριμένο μυθοπλαστικό πλαίσιο.

Ο δραστήριος αυτός πεζογράφος με την περιπετειώδη ζωή ( που γεννημένος στην Ουκρανία εξορίστηκε σε πολωνικά εδάφη λόγω των εθνικιστικών του ιδεών) έμαθε να χειρίζεται έξοχα τη γλώσσα του Σέξπιρ. Το ταλέντο του αυτό εκδηλώθηκε όχι λόγω κάποιας ιδιαίτερης αγάπης του Κόνραντ για τη βρετανική κουλτούρα γενικότερα, αλλά εξ αφορμής των μυθοποιήσεών του γύρω από το «ηρωικό» ναυτικό της Γηραιάς Αλβιώνος. Μάλιστα ο έπηλυς αυτός ήταν πολέμιος της Βρετανίας και ζούσε με το όνειρο μιας επανάστασης στη χώρα του εναντίον των ξένων.

Παρ' όλ' αυτά οι θρύλοι, όπως είπαμε, για τα κατορθώματα των Βρετανών ναυτικών ήταν εξαιρετικός πόλος έλξης για το νεαρό Πολωνό, ο οποίος ταξίδεψε στις ανατολικές θάλασσες και κατέγραψε πολλές εμπειρίες του.

Ο δημιουργός, μεταξύ άλλων, του εξαιρετικού Η καρδιά του σκότους είναι ένας από τους πολλούς συγγραφείς στην ιστορία της παγκόσμιας γραμματολογίας που διέπρεψε σε μια δεύτερη γλώσσα, καταρρίπτοντας με τη σειρά του το ιδεολόγημα για την αναπόφευκτα μοιραία σχέση που συνδέει, τάχα, το όργανο της «μητέρας πατρίδας» με την πορεία ενός δημιουργού.

Μαθαίνοντας αγγλικά στα είκοσι χρόνια του, ο Κ. προσέδωσε στη νέα γλώσσα του νέους ρυθμούς και αναπάντεχους ιριδισμούς, με αποτέλεσμα σήμερα να θεωρείται το ύφος του ανεπανάληπτο.

Από τον Λευκάδιο Χερν μέχρι τον Μίλαν Κούντερα η πείρα δείχνει ότι τίποτα δεν μπορεί να εμποδίσει κάποιον ταλαντούχο να απογαλακτίσει εύκολα τη μητρική γλώσσα και να εκμεταλλευθεί παραγωγικά μιαν άλλη.

Τέλος πάντων, η παρούσα έκδοση φιλοξενεί τρεις γνωστές νουβέλες τού Κ. Η πιο γνωστή Ο Τυφώνας έχει γίνει πλέον το αφηγηματικό υπόδειγμα της πάλης του ναυτικού με το εξαγριωμένο, υγρό στοιχείο. Φυσικά ο ψυχογραφικός Κόνραντ δεν σταθμεύει στην αναπαράσταση της μανικής θάλασσας (που έτσι κι αλλιώς είναι πρότυπο κινηματογραφικής διατύπωσης, αφού κατορθώνουμε να βλέπουμε την εικόνα, όπως το ήθελε ο δημιουργός), αλλά προχωρώντας σκιτσάρει έναν χαρακτήρα, τον καπετάνιο Μακ Χουίρ, δεξιοτεχνικά.

Ο ήρωας αυτός είναι ένας πρώην Ιρλανδός αγρότης, μονοκόμματος, σχεδόν αυτιστικός, που μπαρκάρισε σχεδόν αυτοματικά, χωρίς να υπακούσει σε ιδιαίτερα, εξωτερικά ερεθίσματα. Διαπλέει τις θάλασσες της Κίνας με έγχρωμο πλήρωμα και λευκούς υπαξιωματικούς, οι οποίοι επίσης αποτυπώνονται με εκείνη τη χρωματικότητα της παλιάς, πλην κραταιάς, αφήγησης. Ο ιδιόρρυθμος Μακ Χουίρ αντιμετωπίζει το φυσικό στοιχείο με έναν ισοδύναμο πρωτογονισμό και μια αξιοθαύμαστη ηρεμία, όπως ένας ασκημένος θηριοδαμαστής, ο οποίος, βέβαια, πάντα κινδυνεύει να πέσει θύμα των ενστικτωδών και απρόβλεπτων «αντιπάλων» του.

Ο χαρακτήρας του Μακ Χουίρ είναι μοντέρνος γιατί επιβάλλει την παρουσία του μέσα από μιαν εντελώς φαινομενολογική περιγραφή, χωρίς φιοριτούρες. Ο Κ. τον έχει συλλάβει ως ένα διαχρονικό μοντέλο μιας ήρεμης δύναμης απέναντι σε μια αλλοπρόσαλλη Φύση, προλαβαίνοντας τον Χεμινγουέι στον Γέρο και τη θάλασσα.

Το νερό στον Κ. δεν έχει έναν ξεκάθαρο συμβολικό χαρακτήρα, όπως στον Μέλβιλ. Υπάρχει εκεί, πέριξ των ναυτικών, ως μία καθημερινότητα, το ίδιο απλή και τρομερή, σαν μια συνείδηση που δεν θέλουν να αποδεχθούν ή να ξεκλειδώσουν, αν και βρίσκονται στο υπνωτιστικό εσωτερικό της.

Ο κάπταιν Φαλκ, στη δεύτερη νουβέλα, είναι μία αφύσικη όσο και αποδεκτή φιγούρα από την πινακοθήκη των παλιών ναυτικών, απαύγασμα, λες, του αλλοπρόσαλλου, υγρού συντελεστή που στοιχειώνει δίπλα τους. Ο Κ. εδώ, περιγράφοντας τον έμμονο και σωτήριο έρωτα του άτσαλου Φαλκ για την κομψή ανιψιά ενός συναδέλφου του, θυμάται σελίδες από τη γαλλική λογοτεχνία που πολύ αγαπούσε. Τελικά, αυτή η μετάγγιση παράξενων κυττάρων από τον υλικό, πλην κρυπτογραφικό, κώδικα στον συναισθηματικό που πετυχαίνει ο Κ., δίνει στο κείμενο προοπτική.

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με Τα νιάτα, όπου η θάλασσα, σαν τον σκεπτόμενο ωκεανό του Ταρκόφσκι στο Σολάρις, ας πούμε πολύ τολμηρά, εισβάλλει στη ζωή των ανθρώπων. Η συγκεκριμένη νουβέλα περιγράφει τις εμπειρίες του Κ. σε ένα εμπορικό πλοίο. Το υγρό στοιχείο γίνεται μια προϋπόθεση γραφής, μία παρουσία εκ των ων ουκ άνευ.

Για τη μετάφραση του Αγγελου Τερζάκη θα μπορούσε να γραφτεί μικρό δοκίμιο. Οι δύο πρώτες νουβέλες είναι μεταφρασμένες το 1935, η τρίτη, αρχές της δεκαετίας του '50. Ο δημιουργός του μυθιστορήματος «Ιζαμπώ» μετέφρασε καλά τις τρεις αυτές νουβέλες, όντας βαθύς γνώστης των αγγλικών. Μόνο που μετέφερε την αισθητική του ιδεολογία στη μεταφορά της μανιέρας τού Κ., «ελληνοποιώντας» την. Π.χ., οι βέροι Κέλτες ναυτικοί στον Τυφώνα φτάνουν να επικαλούνται τον...Αϊ Νικόλα ( σελ. 46) κ.λπ. Το συνολικό αποτέλεσμα διατρέχει η αναπόφευκτη για την εποχή του μεταφραστικού εγχειρήματος βαριά «λογοτεχνικότητα», η οποία στρώνει χαλιά το κατακαλόκαιρο...



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 26/08/2005