Ευλύγιστες μελαγχολίες

Ο τίτλος της ποιητικής συλλογής Ευλύγιστες Μελαγχολίες του Ντέμη Κωνσταντινίδη θα μπορούσε να παραπέμπει στο ρομαντισμό και το αίσθημα της spleen των παρακμιακών ποιητών. Ωστόσο, η ανάγνωσή της οδηγεί στη διαπίστωση μιας μελαγχολίας που δεν πηγάζει από την ψυχολογία του ανικανοποίητου, αλλά έχει τις ρίζες της στο ρεαλισμό και την επικαιρότητα. Ο τρόπος που το άτομο βιώνει και αντιδρά στα εξωτερικά ερεθίσματα οδηγεί στο σχηματισμό και τη διατύπωση συναισθημάτων, που σχετίζονται μεν με τη μελαγχολία και τον πεσιμισμό από τη μια, από την άλλη όμως προβάλλουν και μια αντίσταση σε αυτόν μέσω αμυντικών μηχανισμών όπως το χιούμορ, η ειρωνεία, η κοινωνική και πολιτική κριτική, ο αυτοσαρκασμός, στοιχεία που δηλώνουν μια ψυχρή ανάγνωση του πραγματικού, είτε συλλογικού είτε ατομικού.

Πρωταρχικά, η ρεαλιστική -κάποτε φωτογραφικά αποτυπωμένη- καταγραφή του αστικού μικρόκοσμου ιδίως της συμπρωτεύουσας, μέσα από αποσπασματικές, αλλά δυνατές φωτογραφικά εικόνες σε συγκεκριμένες και φορτισμένες νοηματικά και συναισθηματικά χρονικές στιγμές, αποτελούν συχνά έναυσμα για ένα συλλογισμό πάνω στην πραγματικότητα, που καταλήγει σε στοχαστική διαπίστωση. Ο ποιητής παρατηρεί γνωστούς και αναγνωρίσιμους συλλογικούς χώρους, αισθάνεται την παρουσία του μέσα σ’ αυτούς και αποτυπώνει το φευγαλέο και μοναδικό, αλλά και τη μονιμότητα, την επαναληπτικότητα, το μάταιο παιχνίδι των καθημερινών στιγμών. Στη συνέχεια, δίνει το αποτύπωμα αυτού του βιώματος, αυτής της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο άτομο και στο χώρο και κάποτε αυτό το αποτύπωμα έχει τη χάρη μιας έκπληξης, μιας νέας ανακάλυψης του εαυτού, μιας στιγμής δηλαδή αυτογνωσίας, πραγματικής ή ακόμα και ειρωνικής.

Τομείς του πραγματικού που μας καθορίζουν όπως η εργασία, η πολιτική, η εκπαίδευση μπαίνουν στο στόχαστρο μιας κριτικής και κάποτε απολογητικής ματιάς και στα σημεία αυτά ο ποιητής εδράζεται ιδιαίτερα, για να δώσει στη μελαγχολία του τη διάσταση του κοινωνικού και οικονομικού αδιεξόδου, του κλοιού στον οποίο αναπτύσσεται, υφίσταται, αλλά και ενάντια στον οποίο αντιδρά με απαξίωση ή ακόμα και επιθυμία φυγής.

Το όνειρο της φυγής από το πραγματικό εδώ μετουσιώνεται σε λεκτικό παιχνίδι όπου το υποκείμενο δοκιμάζει και μάλιστα απολαμβάνει την ελευθερία του σε ένα φαντασιακό προνομιούχο επίπεδο, αυτό της γραφής. Έτσι έχουμε μια υπονοούμενη συσχέτιση γραφής και ελευθερίας η οποία δεν έπαψε και δεν θα πάψει ν’ αποτελεί αναμφισβήτητο προνόμιο της λογοτεχνίας και ιδιαίτερα της ποίησης. Το ζήτημα της ελευθερίας λοιπόν είναι κεντρικό θέμα της συλλογής και αν ο ποιητής αντιλαμβάνεται τον περιοριστικό και καταπιεστικό ρόλο του πραγματικού, άλλο τόσο αντιλαμβάνεται ότι αυτός δεν είναι αυτονόητος, αλλά αποτελεί αποτέλεσμα συγκεκριμένων πολιτικών και συλλογικών επιλογών με καθορισμένη ιστορική διάσταση.

Έτσι, πίσω από κάθε πραγματικότητα όσο μουντή, άχαρη ή αρνητική και αν είναι, υπάρχει και μια υποθετική πραγματικότητα την οποία δεν παραλείπει να επινοεί και να προβάλλει ο ποιητής με χιούμορ και εφευρετικότητα. Είναι η φανταστική διάθλαση της φωτογραφικής εικόνας, ο άλλος της εαυτός, εκείνος που δεν δηλώνει αλλά υπονοεί και μας αφήνει να τον υποθέσουμε ή να τον συμπεράνουμε μέσα από τα αποσπάσματα και τα στιγμιότυπα.

Χαρακτηριστικό στοιχείο της συλλογής αποτελεί η χρήση της ρίμας. Πρόκειται για μια μοντέρνα εκδοχή της παραδοσιακής ποιητικής μορφής, που αναβιώνει εδώ με πολύ αξιόλογα αισθητικά αποτελέσματα, καθώς επιλέγεται συχνά για να αποδομήσει και να αναδομήσει το πραγματικό και για να διοχετεύσει σε πολύστροφα ομοιοκατάληκτα ποιήματα το ειρωνικό παιχνίδι και το ρυθμικό ξεδίπλωμα της κριτικής παρατήρησης. Από περιοριστικό και παρωχημένο εκφραστικό μέσο, ο ποιητής τη μετατρέπει σε ευέλικτο μετρικό σχήμα, δείχνοντας τις δυνατότητες που έχουν οι μορφές να εξελίσσονται μέσα στο χρόνο και να μην αποτελούν παγιωμένα σχήματα του παρελθόντος.

Μια μελαγχολία λοιπόν γόνιμη και όχι παθητική, με ιδεολογικές και κοινωνικές προεκτάσεις διατρέχει το πνεύμα της συλλογής, καθώς ελίσσεται σε ποικίλους χώρους και γονιμοποιείται από μια κριτική διάθεση αφύπνισης και θυμοσοφικής ενατένισης των πτυχών του πραγματικού. Ο ποιητής τελικά κερδίζει το στοίχημα με τον αναγνώστη, επειδή στη σχέση του και το διάλογό του με το πραγματικό μεταμορφώνεται σε ένα συλλογικό υποκείμενο, σε έναν αναγνωρίσιμο πολίτη της εποχής μας. Oι καταστάσεις που εκφράζει είναι επίκαιρες και αντιπροσωπευτικές.