Η Μακρινίτσα μέσα από το φακό του Δημήτρη Λέτσιου

Ο Δημήτρης Λέτσιος είναι ο ζωγράφος της αγροτιάς. Σεμνός, αλλά μεθοδικός και ταλαντούχος, έδωσε όλο του τον εαυτό στον αγρότη και τη γη του. Αγάπησε το θέμα του και το απέδωσε φωτογραφικά μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια, αποτυπώνοντας καταστάσεις και συναισθήματα.
Πώς να μη ζηλέψεις τις φωτογραφίες που έκανε ο Δημήτρης Λέτσιος; Και πώς να μη σταθείς στις απεικονίσεις της Μακρινίτσας, την οποία απέδωσε με όλη την ομορφιά και τη μεγαλοπρέπειά της;

ΣΠΥΡΟΣ ΜΕΛΕΤΖΗΣ

ΚΡΙΤΙΚΗ



Εχουν περάσει 15 χρόνια από τότε που κυκλοφόρησε το πρώτο λεύκωμα του ερασιτέχνη φωτογράφου Δημήτρη Λέτσιου, με τίτλο Δημήτρης Λέτσιος, Φωτογραφίες. Σήμερα, και αφού έχουν μεσολαβήσει κάποιες άλλες μικρότερες εκδόσεις όπως: Οι γυναίκες της γης (1995), μια σειρά από ημερολόγια με τίτλους Κάρλα (1996), Κάμπος (1997), Μορφές (1998), Επαγγέλματα (1999), ένα καινούργιο λεύκωμα με φωτογραφίες από τη Μακρινίτσα, που τιτλοφορείται Η Μακρινίτσα, μέσα από το φακό του Δημήτρη Λέτσιου, εκδόθηκε από τις εκδόσεις Αίολος σε συνεργασία με την Κοινότητα Μακρινίτσας Πηλίου.

Οι φωτογραφίες αυτές καλύπτουν τη χρονική περίοδο από το 1955 ως σήμερα, κατά τη διάρκεια της οποίας συνέβησαν σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές στη Μακρινίτσα.

Οπως μας πληροφορεί ο επιμελητής του βιβλίου Αριστείδης Κοντογεώργης: «Ο φακός του κυρ Δημήτρη κατέγραψε το πέρασμα της Μακρινίτσας από τα δυσχερή χρόνια της εγκατάλειψης της υφαντουργίας και της βυρσοδεψίας στη σύγχρονη εποχή της άνθησης της τουριστικής οικονομίας».

Ο 92χρονος Δημήτρης Λέτσιος γεννήθηκε στον Βόλο. Αρνούμενος να συνεχίσει τις σπουδές του, αποφασίζει να αναλάβει τον φούρνο που ο πατέρας του διατηρούσε από το 1909 στην πρωτεύουσα της Μαγνησίας. Εργάζεται εκεί ως το 1984, ενώ παράλληλα βρίσκει πάντα διαθέσιμο χρόνο για «να στριφογυρίζει» όπως λέει «στο Βόλο και τα Πηλιοχώρια. Σαν άνθρωπος που περπατούσα, η απόσταση Βόλος - Μακρινίτσα ήταν για μένα ψωμί και τυρί κάθε Κυριακή. Ετσι έμαθα φωτογραφία. Ψάχνοντας. Χαλώντας φιλμ και χαρτιά, προσπαθώντας να βελτιώσω τη χθεσινή δουλειά. Εκτοτε τα πάντα για μένα έχουν φωτογραφικό ενδιαφέρον».

Με το χαρτζιλίκι του και κάποια οικονομική βοήθεια που είχε από την οικογένειά του μπόρεσε να αγοράσει τη Super Iconda, μια πανάκριβη για εκείνη την εποχή φωτογραφική μηχανή (κόστιζε 14.500 δρχ.) «για να κρατάει φωτογραφημένες τις εντυπώσεις του από τις εκδρομές». Οι αντιξοότητες της Κατοχής και του πολέμου τον ανάγκασαν να πουλήσει τη μηχανή του και έτσι να ανακοπεί, τουλάχιστον προσωρινά, ο ένθερμος ζήλος του για τη φωτογραφία.

Κατά τη διάρκεια του μεγάλου σεισμού στον Βόλο το 1954 όλα τα πρώτα αρνητικά που είχε τραβήξει εκείνη την περίοδο καταστράφηκαν. Το 1955 είναι η χρονιά που αποτελεί ένα καινούργιο ξεκίνημα για τον εκκολαπτόμενο φωτογράφο, και είναι η περίοδος που αρχίζει τις περιπλανήσεις του ανά την Ελλάδα.

Το έργο του ακολουθεί το παράδειγμα των άλλων σύγχρονων ομοτέχνων του. Πρόκειται για μια γενιά φωτογράφων οι οποίοι συμμετείχαν στην ίδρυση της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας το 1952, με σκοπό «την προαγωγή της φωτογραφίας ως τέχνης με αξιώσεις και την προώθησίν της ανά την επαρχίαν», όπως μας λέει ο τότε πρόεδρός της Κ. Παπακυριακού.

Κυρίαρχο στοιχείο στο ύφος αυτών των φωτογράφων είναι η καταγραφή του χώρου, του τοπίου και της φύσης, αλλά και του τρόπου ζωής των ανθρώπων της ελληνικής υπαίθρου.

Παρ' όλο που ανάμεσα στα ιδρυτικά μέλη της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας συγκαταλέγονταν φωτογράφοι όπως ο Σπύρος Μελετζής, ο Κώστας Μπαλάφας, η Βούλα Παπαϊωάννου, ο Δημήτρης Χαρισιάδης, ονόματα που σηματοδότησαν την εξέλιξη της ελληνικής φωτογραφίας, το έργο της πλειονότητας των φωτογράφων που συνοδοιπόρησαν με αυτούς ή τους διαδέχθηκαν δεν μπόρεσε να δημιουργήσει μιαν αντάξια, των μεγάλων αυτών φωτογράφων, συνέχεια.

Για τον Σπύρο Μελετζή ο Λέτσιος είναι «ο ζωγράφος της αγροτιάς, σεμνός, μεθοδικός και ταλαντούχος», ενώ ο Κώστας Μπαλάφας τον χαρακτηρίζει «μια ξεχωριστή προσωπικότητα στην ιστορία της φωτογραφίας και ένα μοναδικό χαρακτήρα στο ανθρώπινο μωσαϊκό της Θεσσαλίας».

Οι φωτογραφίες του Δημήτρη Λέτσιου από τη Μακρινίτσα δίνουν το «στίγμα» της εποχής και προσδιορίζουν εναργώς το κλίμα που επικρατούσε στην ελληνική φωτογραφική κοινότητα και στα ζητούμενά της.

Μια σύντομη περιγραφή που κάνει ο Λέτσιος για το πώς φωτογράφιζε διευκολύνει τον αναγνώστη να προσεγγίσει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζε τα θέματά του: «Την ίδια μέρα τέσσερις διαφορετικοί φωτογραφικοί χρόνοι. Ποτέ δεν εξαντλείται ένα θέμα. Αλλιώς ήταν προχθές το πρωί, αλλιώς ήταν χθες, αλλιώς είναι σήμερα».

Δεν είναι δύσκολο να αναγνωρίσει κανείς ότι ο Λέτσιος ανιχνεύει και επιδιώκει περισσότερο την άρτια παρουσίαση των φωτογραφιών του ψάχνοντας πρωτίστως την τεχνική πλευρά, εστιάζοντας κυρίως στην ωραιοποίηση (ιδανικούς φωτισμούς, σχολαστικές φωτομετρήσεις, πλούσιες τονικότητες) και λιγότερο το περιεχόμενο· μια νοοτροπία και μια πρακτική που υιοθετήθηκε από το μεγαλύτερο μέρος των φωτογράφων τής ΕΦΕ.

Στο βιβλίο σκιαγραφείται η γεωγραφία του τοπίου της Μακρινίτσας, τα παλιά αρχοντικά σπίτια, τα φιδωτά πέτρινα καλντερίμια, οι παλιές κρήνες, που βλέπουν τις γενιές να έρχονται και να παρέρχονται, δρώμενα δεμένα με τις παραδόσεις, με τις ρίζες και τις αξίες του λαϊκού πολιτισμού, τα έθιμα του τόπου, πρόσωπα, φιγούρες δεμένες με το πατρογονικό μέρος, με την οικογένεια, με τον συνάνθρωπο.

Ο τρόπος που ο Λέτσιος επιλέγει να απεικονίσει τα θέματά του φανερώνει μια διάθεση εξωραϊσμού και εξύμνησης του χώρου (το όμορφο χιονισμένο τοπίο φωτογραφημένο πάμπολλες φορές) και των προσώπων (τυλιγμένων με την αχλύ της νοσταλγίας), ακολουθώντας την πορεία που πρώτοι χάραξαν - δημιουργώντας ένα κλίμα που για αρκετά χρόνια έμελλε να επηρεάσει την ελληνική φωτογραφική αισθητική - ο «δάσκαλός» του, όπως τον αποκαλεί, Σπύρος Μελετζής και ο Κώστας Μπαλάφας.

Μόνο που εδώ ο τρόπος έκφρασης του Λέτσιου δεν φαίνεται να εμπλουτίζεται από ένα αναγνωρίσιμο προσωπικό «στίγμα». Ο φακός του δεν επιδιώκει τίποτε περισσότερο από μια καθαρά περιγραφική καταγραφή, η οποία πολλές φορές αγγίζει τα όρια της γραφικότητας.

Αναμφισβήτητα οι φωτογραφίες του Λέτσιου έχουν την αξία τους ως πηγή πληροφοριών του παρελθόντος, προσφέρουν ενδιαφέρουσες στιγμές - όπως, για παράδειγμα, αυτήν του ελικοειδούς πέτρινου μονοπατιού, ή των δύο μικρών κοριτσιών που είναι αφοσιωμένα το ένα στον αργαλειό και το άλλο στην ανέμη, ή ακόμη των τριών χωριανών που κουβεντιάζουν στο καφενείο του «Θεόφιλου» -, συμβάλλουν στην αποτύπωση και τη συμπλήρωση της όψης της θεσσαλικής γης, πείθουν για την απλότητα, τη λιτότητα, την ειλικρίνεια και την ευαισθησία τους.

Αλλά οι φωτογραφίες επιδέχονται ποικίλα κοιτάγματα και τοποθετήσεις, και διατηρούμε κάποιες επιφυλάξεις στον τρόπο που θα πρέπει κανείς να προσεγγίζει ένα φωτογραφικό έργο με κάποια ιστορική αξία, το οποίο δεν σημαίνει ότι, κατ' ανάγκην, πρέπει να φέρει και την ανάλογη καλλιτεχνική.

Για να μπορεί κανείς να καταλάβει και να διεισδύσει στο έργο κάποιου φωτογράφου, μείζονος ή ελάσσονος σημασίας, θα πρέπει να το εντάξει πρώτα απ' όλα στα «συμφραζόμενα» της εποχής του, στα όρια που το ίδιο έχει θέσει και στην κλίμακα που πραγματικά ανήκει.

Γιατί διαβάζοντας κάποια αποσπάσματα από το κείμενο που παραθέτει ο επιμελητής του βιβλίου, όπως «οι άνθρωποι και η καθημερινή τους ζωή αποτυπώθηκαν στ' αρνητικά του και έγιναν έργο τέχνης και μαζί κιβωτός διάσωσης,... ξεκάρφωσε τις στιγμές του (ανθρώπου), τις εκσφενδόνισε στην αιωνιότητα και τις παράδωσε στην αθανασία...», διαπιστώνουμε ότι τέτοιου είδους εκφράσεις δημιουργούν δυσνόητες παρανοήσεις και παραπλανήσεις και δεν αφήνουν να αναδυθεί η αληθινή αξία του ίδιου του έργου.

Χωρίς αμφιβολία είναι προτιμότερο να αφήσουμε τον φωτογράφο και το έργο του να μιλήσουν από μόνα τους. Σίγουρα θα έχουν πιο πολλά πράγματα να μας σιγοψιθυρίσουν.



Νίνα Κασσιανού (μελετήτρια φωτογραφικών αρχείων)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 08-09-2002