Μια ιστορία του Φιοντόρ

Οδηγημένη από την ανάγκη σε ξένο τόπο, η Λιούμπα δεν είναι διατεθειμένη να ξεχάσει γλώσσα, όνομα και πατρίδα, ούτε να υποκριθεί πως της αρέσει η ζωή που άλλοι σχεδίασαν για λογαριασμό της. Όμως ο περίγυρος που αρνείσαι δε θα αργήσει να στραφεί εναντίον σου: τα αθώα πειράγματα σύντομα θα γίνουν φαρμακερές κατηγορίες, κι αν είναι μια φορά βολικό να σε θεωρούν το ξωτικό του χωριού, είναι δέκα φορές πιο χρήσιμο να σ' έχουν για μάγισσα κι αιτία των κακών του. Χρήσιμο για όλους, τον πρόεδρο, το δάσκαλο, τους βουλιαγμένους στη συνήθεια άντρες και τις παραδομένες στο συντηρητισμό γυναίκες, μα ακόμα και για τα παιδιά, το Μίμη, την Έλλη, την Ασπασία, το Φώτη, που δεν τολμούν να κοιτάξουν κατάματα την ψυχούλα τους που πονά, μα προτιμούν αυτό που λύπη τους φέρνει να το δούνε σαν κάτι το ξένο, σαν κάτι το εχθρικό, ίσως για να ξορκίσουν έτσι τους φόβους τους.
Σ' αυτά τα παιδιά θα στραφεί ο Μίτια, γιος Ρωσίδας μητέρας και Έλληνα πατέρα, για να δώσει ένα στήριγμα στην απεγνωσμένη Λιούμπα. Σ' αυτά και σε μια παλιά ιστορία του Φιοντόρ Ντοστογέφσκι, που δείχνει πως ό,τι είναι άσχημο και κακό μπορεί να νικηθεί από τους ίδιους που το έχουν υπηρετήσει.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



«Την Ιστορία τη γράφουν οι παρέες» λέει το τραγούδι. Ο στίχος του Διονύση Σαββόπουλου μιλάει για τις παρέες που δημιούργησαν ένα κλίμα, μια άποψη για τη ζωή, και όχι για μυθιστορηματικούς ήρωες σαν αυτούς που έπλασε ο Μάνος Κοντολέων στο μυθιστόρημά του Μια ιστορία του Φιοντόρ. Ωστόσο, επειδή φαίνεται ότι έχει και αυτός τραγουδήσει το τραγούδι, χρησιμοποίησε ένα απόσπασμα από τον Ηλίθιο του Ντοστογέφσκι που μιλάει για μια παρέα νέων, δημιούργησε τη μυθιστορηματική δική του παρέα και με τη βοήθειά της άλλαξε τη στάση της μικρής κοινωνίας ενός χωριού απέναντι στη δεκαεξάχρονη Λιούμπα, εξ ανάγκης μετανάστρια στη χώρα μας.

Πώς νιώθει ο ξένος; Τι κρατάει και τι αφήνει από την προσωπική του ιστορία; Σε αυτό το μυθιστόρημα ο Μάνος Κοντολέων θέτει το θέμα της εθνικής ταυτότητας και της ένταξης σε διαφορετικό περιβάλλον και περιγράφει, μέσα από τα λόγια των δύο ηρωίδων, την αγωνιώδη προσπάθειά τους να ξεμπερδέψουν συναισθήματα και συνήθειες ώστε να βρουν μια νέα ισορροπία. H ιστορία της Λιούμπα και της μητέρας της είναι λίγο-πολύ γνωστή· μοιάζει με τις ιστορίες χιλιάδων γυναικών που έφυγαν από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, εκτιμώντας ότι εκεί δεν είχαν κανένα μέλλον. Στο μυθιστόρημα Μια ιστορία από τον Φιοντόρ αναπτύσσονται δύο παράλληλοι λόγοι που κάνουν την ιστορία μάνας και κόρης μοναδικές. H ώριμη γυναίκα με διαύγεια αναφέρεται στα γεγονότα που την έσπρωξαν να πάρει τον δρόμο που πήρε: φευγιό, δουλειά, γάμος, ένταξη. H κόρη, στην εφηβεία της, αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στη νοσταλγία για την παιδική ηλικία που άφησε πίσω και στην πραγματικότητα του καινούργιου.



Μια στάνη στο βουνό



«Τίποτα να μη σου θυμίζουν (όσα θα βρεις εδώ)! Ολα νέα πρέπει να είναι για σένα!» έλεγε η μητέρα της, που από Ελόνα έγινε Ελένη. H Λιούμπα προσγειώθηκε σε ένα χωριό όπου έγινε ο περίγελος όλων γιατί θέλησε να κρατήσει τη διαφορετικότητά της: για να ζήσει στην ξένη χώρα πίστευε ότι δεν όφειλε να ξεχάσει το παρελθόν της, τη γλώσσα και τις αναμνήσεις. H φυγή με τους θεατρίνους (η ίδια γλώσσα που μιλούσαν της δημιούργησε αίσθημα εμπιστοσύνης, που κλονίστηκε γρήγορα) και η ανακούφιση που βρήκε κοντά στα ζωντανά μιας απομονωμένης στάνης στο βουνό, μακριά από τους ανθρώπους, είναι τα δύο λογοτεχνικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να περιγράψει, μαζί με τους εσωτερικούς μονόλογους της ηρωίδας, τον θυμό και την απόγνωση που τη μετέτρεψαν σε αγρίμι και την έσπρωξαν στο περιθώριο. Ενας τρίτος ήρωας, ο Μήτια, όντας μισός μισός, με διπλή ταυτότητα, «που πάει να πει περισσότερη ελευθερία, πιο μεγάλη ικανότητα να κατανοείς τον άλλον, απόλυτη διάθεση να σέβεσαι αυτό που ο άλλος είναι ή θέλει να γίνει...», θα οργανώσει την παρέα των ντόπιων νέων, θα τη μετατρέψει από θύτη σε συνεργάτη και με την παρέμβασή της θα λειάνει τις ακραίες συμπεριφορές, της Λιούμπα και της τοπικής κοινωνίας, ώστε τα δύο μέρη να μπορέσουν να έρθουν πιο κοντά. H ανάγνωση του αποσπάσματος από τον Ηλίθιο του Φιοντόρ θα λειτουργήσει διδακτικά όπως τα παραμύθια άλλοτε, προτρέποντας ήρωες και αναγνώστες στην αναζήτηση της κοινωνικής συνοχής.

Το μυθιστόρημα του Μάνου Κοντολέων είναι ανθρώπινο και πραγματικό. Εχει εσωτερικότητα που αφήνει περιθώρια για σκέψεις. Δεν έχει τη μορφή μιας τηλεοπτικής ιστορίας όπως τα περισσότερα βιβλία που έχουν συνηθίσει να διαβάζουν οι νέοι και όπου οι διάλογοι υποκαθιστούν τις περιγραφές των συναισθημάτων. Γι' αυτό και διαβάζεται πιο δύσκολα. Σπάνια συγγραφείς έχουν ψυχογραφήσει με τόση ευαισθησία, αποχρώσεις και λογοτεχνικότητα τους χαρακτήρες των ηρώων σε μυθιστόρημα για εφήβους.



Μαρίζα Ντεκάστρο (παιδαγωγός και συγγραφέας βιβλίων για παιδιά)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 12-09-2004