Το σπίτι του ύπνου

«Tο Σπίτι του ύπνου» αντιπροσωπεύει έναν πνευματώδη συγκερασμό ψυχανάλυσης και πολιτικής, μιας μελέτης για τις διαταραχές του ύπνου και μιας οξυδερκούς ανάλυσης των αδιεξόδων της νεότητας.
Tα πρόσωπα του μυθιστορήματος είναι υπνοβάτες, ναρκοληπτικοί και άγρυπνοι στο μεταίχμιο υπνηλίας και αϋπνίας, αυτογνωσίας και αυταπάτης. Σαν σε όνειρο αλλάζουν ονόματα, ταυτότητα, ακόμη και φύλο ενώ οι αναμνήσεις, ντυμένες στην αχλή της επιθυμίας, προσδίδουν στην αφήγηση κάτι το υπνωτικό, το ονειρικό και απατηλό.
ΕΠΙΜΕΤΡΟ: ΤΖΙΟΒΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ







ΚΡΙΤΙΚΗ




Στο Σπίτι του ύπνου ­ το δεύτερο μυθιστόρημα που μεταφράζεται στα ελληνικά μετά το Τι ωραίο πλιάτσικο! (εκδόσεις Πόλις) ­ ο Τζόναθαν Κόου (γενν. το 1961) επιχειρεί με τρόπο ευρηματικό και οξυδερκή να περιγράψει τις βαθύτερες ιδεολογικές αλλαγές που συντελέστηκαν στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 στη Βρετανία. Χρησιμοποιώντας ως βασική μεταφορά τον ύπνο και τις διαφορετικές γνωσιολογικές, ψυχαναλυτικές και γλωσσολογικές θεωρίες που έχουν δει το φως στη μετα-αναγεννησιακή, μετα-ρομαντική εποχή μας ο Κόου φέρνει στο προσκήνιο τα κυρίαρχα προβλήματα της δεκαετίας, όπως την κοινωνική περιθωριοποίηση, την αναζήτηση της ταυτότητας ή του φύλου, την ετερότητα, τα όρια της ελεύθερης επιχειρηματικής πρωτοβουλίας κ.ά. Οπως και το Τι ωραίο πλιάτσικο! ­ το πιο πετυχημένο του μυθιστόρημα ως σήμερα ­, Το σπίτι του ύπνου είναι ένα βιβλίο γεμάτο εκπληκτικά παιχνίδια, απίστευτους συνδυασμούς και συμπτώσεις, κωμικές σκηνές, αναφορές σε λαϊκά αναγνώσματα, σε φτηνές ή χαμένες ταινίες και ανύπαρκτους σκηνοθέτες. Οπως και το Τι ωραίο πλιάτσικο! είναι και αυτό ένα πολύπλοκο βιβλίο το οποίο ενσωματώνει μεγάλο μέρος της βρετανικής μυθοπλαστικής παράδοσης και στο οποίο εναλλάσσονται πολλαπλά λογοτεχνικά είδη (genres) ­ ρομάντσο, φιλμ νουάρ, τραγωδία, ιστορίες τρόμου και φάρσα.

Χωρισμένο σε κεφάλαια που αναφέρονται στα διαφορετικά στάδια του ύπνου ­ εγρήγορση, στάδιο ένα ως τέσσερα και ύπνος REM ­ το μυθιστόρημα παρακολουθεί τις ζωές τεσσάρων ηρώων καθώς συνδέονται στη διάρκεια των φοιτητικών τους χρόνων, χωρίζουν τα επόμενα 12 χρόνια της ενήλικης ζωής τους για να ξαναβρεθούν στον ίδιο χώρο, ο οποίος τώρα έχει μετατραπεί σε θεραπευτική κλινική διαταραχών του ύπνου. Η ναρκοληπτική Σάρα βλέπει τόσο ζωντανά όνειρα που αδυνατεί να τα ξεχωρίσει από την πραγματικότητα. Μετά τον σύντομο και αποτυχημένο δεσμό της με τον Γκρέγκορι, η Σάρα βρίσκει καταφύγιο στη σχέση με τη ριζοσπαστική λεσβία, Βερόνικα. Ο Γκρέγκορι, πρώην φίλος της Σάρας, αρέσκεται στο να πιέζει τα βλέφαρά της, ενώ εκείνη κοιμάται. Αντίθετα, ένας άλλος φίλος της Σάρας, ο Ρόμπερτ, ο οποίος την αγαπά παράφορα και παίρνει τοις μετρητοίς τα όνειρά της, βρίσκεται τόσο μπλεγμένος σε ένα από αυτά ώστε στο τέλος και ο ίδιος αναγκάζεται να μεταμορφωθεί για να γίνει το όνειρό της πραγματικότητα. Τέλος, ο Τέρι, ο κριτικός κινηματογράφου και φίλος του Ρόμπερτ, κοιμάται 14 ώρες την ημέρα γιατί προτιμά τον ειδυλλιακό κόσμο των ονείρων του.

Δώδεκα χρόνια μετά, οι τέσσερις συμφοιτητές ξαναβρίσκονται και οι ζωές τους πλέκονται και πάλι με πολύ παράξενους τρόπους. Η Σάρα, η οποία πάσχει ακόμη από ναρκοληψία, είναι μια διαζευγμένη, πολύ δυστυχισμένη μοναχική δασκάλα. Ο Γκρέγκορι έχει γίνει ο ιδιοκτήτης της κλινικής ύπνου και πραγματοποιεί μυστικά πειράματα με ζώα αλλά και ανθρώπους, με σκοπό όχι να θεραπεύσει τους ασθενείς από τις διαταραχές ύπνου αλλά να εξαλείψει την επιθυμία του ύπνου ολοκληρωτικά, γιατί θεωρεί τον ύπνο αρρώστια και εχθρό της εξουσίας. Τα ίχνη του Ρόμπερτ έχουν μυστηριωδώς χαθεί (ίσως και όχι). Οσο για τον Τέρι, τώρα πάσχει από αϋπνίες και αναζητεί θεραπεία στην κλινική του Γκρέγκορι.

Σε αυτό το ήδη πολύπλοκο σενάριο ο Κόου προσθέτει εναλλασσόμενες αφηγηματικές προοπτικές και κεφάλαια τα οποία αναφέρονται πότε στο παρελθόν και πότε στο μέλλον. Αλλοτε πάλι παραθέτει ένα κομμάτι από ένα διάλογο για να τον συνεχίσει στο επόμενο κεφάλαιο ή τελειώνει ένα κεφάλαιο στη μέση μιας πρότασης για να ολοκληρώσει το νόημά της στην αρχή ενός άλλου κεφαλαίου. Με αυτόν τον αφηγηματικό τρόπο, ο οποίος μιμείται τη ρευστότητα του ύπνου και κάνει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο όνειρο και στην πραγματικότητα δυσδιάκριτη, ο Κόου καταγράφει τις διάφορες ψυχοσωματικές διαταραχές του ύπνου ­ αϋπνία, υπνοβασία, ναρκοληψία, ύπνωση. Ωστόσο Το σπίτι του ύπνου δεν είναι ψυχαναλυτικό κείμενο ελεύθερων συνειρμών ούτε μοντέρνο κείμενο που χρησιμοποιεί «τη ροή της συνείδησης» με σκοπό την ανάδειξη του καταπιεσμένου ασυνείδητου. Το σπίτι του ύπνου είναι ένα μεταμοντέρνο μυθιστόρημα. Αν και παραμένει άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ρεαλιστική αγγλική παράδοση, εμπεριέχει όλα τα στοιχεία που συνθέτουν το σύγχρονο μεταμοντέρνο βρετανικό μυθιστόρημα. Νεωτερική φόρμα, ειρωνικό ύφος, σύγχυση ονείρου, μνήμης και πραγματικότητας, και αποθέωση της γλώσσας, όλα αυτά «τεχνηέντως συναρμολογημένα». Συγχρόνως είναι ανθρώπινο και ευφυές, μας συγκινεί με τους έρωτες και τα πάθη των ηρώων του και μας διασκεδάζει με τα παθήματά τους.



Ντόρα Τσιμπούκη

ΤΟ ΒΗΜΑ, 13-09-1998