Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου

Πεντακόσια χρόνια πέρασαν από τότε που οι Τούρκοι πήραν την Πρωτεύουσα του Βυζαντίου. Η 29η Μαΐου 1453 είναι ένας μεγάλος σταθμός στην παγκόσμια ιστορία, γιατί όχι μόνο η Ανατολή και η Βαλκανική καταχτήθηκαν από τους Τούρκους, αλλά κινδύνευσε και η Ευρώπη.
Ποιες όμως ήταν οι βασικές αίτιες που αποσυνθέσανε τις στρατιωτικές και κοινωνικές δυνάμεις του Βυζαντίου, ώστε να υποταχτεί πρώτα στους Λατίνους (1204 - 1261) και ύστερα να διαλυθεί οριστικά και να παραχωρήσει τη θέση του στους Τούρκους;
Στο ερώτημα αυτό δόθηκαν από πολλούς ιστορικούς διάφορες απαντήσεις, που λίγο ή πολύ είναι ξεκάρφωτες, γιατί βλέπουν την ιστορία σαν άθροισμα από γεγονότα που δεν τα συνδέει καμιά νομοτέλεια, σαν έργο δηλαδή μεγάλων ανδρών (βασιλέων, στρατηγών, πολιτικών) ή της τύχης.
Από τις τέτοιες τους αντιλήψεις παλαιοί και νεότεροι βυζαντινολόγοι σχετίζουν την ακμή και παρακμή της Β. Αυτοκρατορίας με τις προσωπικές ικανότητές του τάδε ή τάδε αυτοκράτορα. Η αντίληψη αυτή που ξεκινάει από ιδεαλιστικά κριτήρια είναι λαθεμένη. Οι μετασχηματισμοί στον πολιτικό, κοινωνικό και στρατιωτικό τομέα που συντελέστηκαν στο Βυζάντιο πότε προς τα πάνω και πότε προς τα κάτω, προσδιορίζονταν κάθε φορά από τις δοσμένες οικονομικοκοινωνικές συνθήκες της Αυτοκρατορίας. Ο ρόλος της προσωπικότητας μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι είναι σχετικός και όχι απόλυτος.
Άλλοι πάλι βυζαντινολόγοι παραδέχονται πως στο Βυζάντιο το φεουδαλικό σύστημα δεν είχε γερές ρίζες κι ούτε ολοκληρώθηκε.
Γι' αυτό υποστηρίζουν πως η Βυζαντινή οικονομία ήταν χρηματική - εμπορευματική και μάλιστα καπιταλιστική. Και η γνώμη αυτή δεν έχει ιστορικά στηρίγματα.