Η Ομηρική Ιθάκη (νήσος-άστυ) σε σχέση με τη μεταγενέστερη αρχαία και βυζαντινή

Η "εξαφάνιση" του μυστηριώδους Δουλίχιου, του μεγαλύτερου νησιού του βασιλείου του Οδυσσέα (τα υπόλοιπα ήταν η Ιθάκη, η Ζάκυνθος και η Σάμη) αποτελεί, εδώ και δυόμιση χιλιάδες χρόνια, θέμα έρευνας για πολλούς, ειδικούς και μη, αφού όσο καιρό δε δίνεται ικανοποιητική λύση σε τούτο, θα εκφράζονται προβληματισμοί και για την ταυτότητα της ίδιας της Ιθάκης, την οποία στην αρχαιότητα μερικοί Λατίνοι συγγραφείς ταυτίζουν με τμήμα μόνο της σημερινής Ιθάκης, ενώ, στην εποχή μας, αρκετοί ερευνητές την ταυτίζουν με τη Λευκάδα και ακόμη περισσότεροι με την Κεφαλλονιά (ιδιαίτερα τελευταία). Η λύση του προβλήματος νομίζω ότι έγκειται στη μη εδαφική ταύτιση του νησιού Δουλίχιο με το κρατικό μόρφωμα Δουλίχιο. Όσο για τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ίδιας της Ιθάκης, μέσα από την Οδύσσεια, έχουν αξία μόνο, αν συγκρίνονται με εκείνα των άλλων νησιών.

Η έλλειψη εντυπωσιακών ερειπίων στην Ιθάκη και τα γύρω νησιά που θα μας επέτρεπαν να ταυτίσουμε την πόλη και τα ανάκτορα του Οδυσσέα (σε συνδυασμό με το πρόβλημα της ταύτισης της Ιθάκης ως νήσου), οδήγησαν στην απέλπιδα έρευνα για την ανακάλυψή τους. Σ' αυτό το στάδιο οι αρχαιολογικές έρευνες μόνο δεν αρκούν. Ο προσεκτικός συνδυασμός τοπογραφίας και ιστορικών πηγών (αρχαίων και μεσαιωνικών) είναι απόλυτα αναγκαίος. Κύρια πηγή μας βέβαια ο Όμηρος, στου οποίου τα γραφόμενα δίνουμε εμπιστοσύνη, αφού διαφορετικά δε θα υπήρχε αντικείμενο έρευνας. Όμως δεν αρκεί τούτο. Η μελέτη της μεθομηρικής Ιθάκης, ως και η βυζαντινή εποχή, προσφέρει ιδιαίτερα, αφού υπάρχουν και ορισμένοι άλλοι αρχαίοι συγγραφείς που κάνουν λόγο για τη θέση της πόλης της Ιθάκης, πράγμα άγνωστο ως τώρα. Η θέση της μεταγενέστερης πόλης, μπορεί να μην είναι καθοριστικής, αλλά οπωσδήποτε είναι μεγάλης σημασίας. Τέλος πολύτιμα αποδεικνύονται τα τοπωνύμια -είτε τα βρίσκομε στις πηγές είτε επιζούν ως σήμερα- τα μόνα στα οποία μπορεί να έχει κανείς απόλυτη εμπιστοσύνη, και συμπληρωματικά οι μύθοι και οι παραδόσεις, που όμως χρειάζονται μεγάλη προσοχή.