Η Ψυχολογία του Χρηματιστηρίου

Όταν έχεις ένα φίλο, χάρισέ του ένα ψάρι. Αν όμως τον αγαπάς στ' αλήθεια τότε μάθε του να ψαρεύει. Αυτή την κινέζικη παροιμία έδινε πάντα ως απάντηση ο αντρέ Κοστολάνι, ένας από τους κορυφαίους επαγγελματίες χρηματιστές, όταν του ζητούσαν πληροφορίες και τον ρωτούσαν ποια είναι τα κόλπα του χρηματιστηριακού επαγγέλματος. Αν θέλει κανείς να είναι επιτυχημένος, ισχυρίζεται ο Κοστολάνι, δεν πρέπει να παρασύρεται από πληροφορίες, αλλά να έχει τις δικές του ιδέες και απόψεις, τη δική του έμπνευση και να πιάνει ο ίδιος τις πραγματικές ευκαιρίες όπως πιάνει τα ψάρια ένας καλός, έμπειρος ψαράς.







ΚΡΙΤΙΚΗ




«Όταν στα "drinks en ville", στα κοκτέιλ πάρτι, στους διαδρόμους του κοινοβουλίου ο κόσμος μιλάει μόνο για το χρηματιστήριο, τότε πρέπει οπωσδήποτε να βγαίνει κανείς από αυτό!». Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να μιλήσουμε ιδιαίτερα και για την ελληνική κατάσταση. Δώστε έμφαση όμως και σε ένα άλλο σημείο: «...οι τράπεζες ήξεραν ότι εκείνη την εποχή η εταιρεία είχε ήδη χάσει όλα τα κεφάλαιά της στην Αμερική. Ωστόσο συνέχισαν να συμβουλεύουν το κοινό να αγοράσει. Πρόθεσή τους φυσικά ήταν να ξεφορτωθούν τα δικά τους αποθέματα». Δεν σας θυμίζει λίγο το «αγοράστε, αγοράστε, αγοράστε» επιφανούς ημετέρου ομολόγου τους; Ο Κοστολάνι επιμένει, με μια δόση υπερβολής ίσως, ότι σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ακολουθεί το κοινό τις συμβουλές των τραπεζών. Είχε μάλιστα το θάρρος να τρίψει στη μούρη (όπως χαρακτηριστικά λέει) του διοικητικού συμβουλίου μιας τράπεζας έναν στίχο από τους «Αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης» του Ρίχαρντ Βάγκνερ: «...ότι εσείς με τον καθωσπρεπισμό σας είστε οι χειρότεροι από όλους τους απατεώνες». Ποιος όμως ήταν ο Κοστολάνι;

Ο Αντρέ Κοστολάνι ήταν ένας εκ των συνθηκών κερδοσκόπος. Το τρισυπόστατο των ριζών του (Εβραίος στην καταγωγή, Ούγγρος στην υπηκοότητα και καθολικός στο θρήσκευμα) ενδεχομένως να έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα εξέλιξή του. Ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως κερδοσκόπος από την ανάγκη του να ικανοποιήσει τις ορέξεις του για περισσότερα αγαθά και για περισσότερα χρήματα. Κατά τη δεκαετία του '20 τα πρώτα του βήματα τα έκανε ως «υποτιμητής» κερδοσκόπος. Αργότερα συνειδητοποίησε ότι η αποκομιδή κερδών από τη δυστυχία των άλλων δεν ήταν κάτι που τον έκανε να νιώθει ευχάριστα και ήσυχα με τη συνείδησή του, και αποφάσισε να κερδίζει μόνο από τη βελτίωση του χρηματιστηριακού κλίματος. Θα μπορούσε να τον χαρακτηρίσει κανείς έναν διεθνή παίκτη (άλλαξε αρκετές φορές πατρίδα), έναν ευχάριστο παραμυθά (μόνο που όσα διηγείται είναι αυθεντικά) και ένα διεισδυτικότατο και αναλυτικότατο πνεύμα με καυστικό χιούμορ και στυλ.

Μολονότι στην Ελλάδα οι επενδυτές έχουν φορέσει πλερέζες θρηνώντας για την απώλεια του προσφιλούς τους κεφαλαίου, ο Αντρέ Κοστολάνι στην ίδια περίπτωση θα προσπαθούσε να διακρίνει τις ευκαιρίες που διαφαίνονται μέσα από αυτή την πυκνή και σκοτεινή ομίχλη. Η εμπειρία πολλών ετών θα του επέτρεπε να ξέρει ότι λίγο καιρό μετά, λίγα χρόνια αργότερα, οι τιμές των μετοχών (μαζί με την αισιοδοξία που διαδέχεται την απαισιοδοξία) θα ανέρχονταν και πάλι σε κάποια επίπεδα που θα του διασφάλιζαν υπολογίσιμα και σοβαρά κέρδη. Προσόντα του; Η γνώση και η υπομονή. Ο Κοστολάνι ώς και τον θάνατό του σε βαθιά γεράματα δήλωνε μακροπρόθεσμος επενδυτής. Έχοντας περάσει τη ζωή του ολόκληρη στις αίθουσες των χρηματιστηρίων καθ' όλες τις κρίσιμες φάσεις του αιώνα, μπορούμε να πούμε ότι διέθετε ιδιαίτερα σημαντική και πλούσια εμπειρία.

Η εμπειρία του παρελθόντος είναι ένας δάσκαλος για το μέλλον. Πολλοί από τους αναγνώστες αυτού του βιβλίου θα διαπιστώσουν ότι ζημιώθηκαν εξαιτίας της απειρίας και της πλεονεξίας τους, αλλά και πάλι αυτό δεν είναι αρκετό. Με άλλα λόγια, τίποτε δεν μας εξασφαλίζει ότι η συνεπής παρακολούθηση ενός ακριβού μαθήματος (αυτού του χρηματιστηρίου) εγγυάται και κάποια κέρδη στο μέλλον, και αυτό διότι η εμπέδωσή του απαιτεί πολύ περισσότερα προσόντα από την απλή παρουσία στην τάξη: απαιτεί κοινό νου ­ και ο Κοστολάνι αφιερώνει πολλές σελίδες για να καταδείξει τη σημασία του.

Στο βιβλίο αυτό ο Κοστολάνι διηγείται μέσα από τα δικά του βιώματα την πορεία των χρηματιστηρίων ως τη δεκαετία του '90. Ορισμένα από τα συμπεράσματά του είναι απολύτως διαχρονικά καίτοι δεν περιγράφονται τα χρηματιστηριακά πράγματα της τελευταίας δεκαετίας διότι το βιβλίο γράφτηκε το 1991. Για παράδειγμα, η «παράλογη ευφορία» που περιέγραψε το καλοκαίρι του 1997 ο Αλαν Γκρίνσπαν δεν είναι κάτι που πρόφθασε ο Κοστολάνι να αναφέρει. Συνεπάγεται ότι εμείς οφείλουμε να αναζητήσουμε τα στοιχεία εκείνα που είναι διαχρονικής σημασίας και που θα ισχύουν στις περισσότερες περιπτώσεις και όχι την περιγραφή των πιο πρόσφατων γεγονότων.

Το σημείο εκκίνησης του Κοστολάνι δεν είναι άλλο από τη γοητεία που ασκεί το χρήμα πάνω στους ανθρώπους. Με χιούμορ και λογική αποδεικνύει αυτή τη θέση του. Αμεση συνέπεια της τοποθέτησής του είναι ο ισχυρισμός ότι το χρηματιστήριο είναι κατά 90% ψυχολογία. Πράγματι, δεν χρειάζεται να ψάξουμε πολύ βαθιά για να εντοπίσουμε τα θεμέλια της χρηματιστηριακής συμπεριφοράς. Η εναλλαγή της διαθέσεως της μάζας (των επενδυτών εν προκειμένω) από τη φάση της αισιοδοξίας στη φάση της απαισιοδοξίας είναι που δημιουργεί και τους χρηματιστηριακούς κύκλους της ανόδου και της καθόδου. Το ότι οι μάζες έχουν πλήρη άγνοια και είναι δυνατόν να χειραγωγούνται από τους πιο ικανούς κερδοσκόπους είναι κάτι που πρέπει να αποτελεί βασική προϋπόθεση σε κάθε μελέτη της αγοράς. Έτσι οι διάφοροι γκουρού, καθηγητές και (ψευδο)προφήτες κρίνονται από τον Κοστολάνι ως τελείως αναξιόπιστοι. Το ίδιο ισχύει και για αυτούς που νομίζουν ότι μπορούν να κερδοσκοπήσουν μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή. Ο Κοστολάνι απορρίπτει όλες αυτές τις ευφάνταστες, περίπλοκες και ευπαρουσίαστες μεθόδους που εμφανίζονται κατά καιρούς ως μέσα εξαπάτησης του κοινού. Νομίζω ότι δεν έχει άδικο. Η σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα άλλωστε δεν είναι κάτι το καινούριο, αλλά είναι μια πιστή επανάληψη των όσων έχουν ήδη συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης.

Στο παρόν έργο καταρρίπτονται οι περισσότεροι μύθοι και δοξασίες που έχουν κτισθεί γύρω από το χρηματιστήριο. Οι χρηματιστηριακές «νόμιμες απάτες» βασίζονται σε αυτούς τους μύθους. Η «πληροφόρηση» κατά τον Κοστολάνι ισοδυναμεί με την καταστροφή. Από εκεί αντλεί και το αξίωμα «πληροφορημένος επενδυτής = κατεστραμμένος επενδυτής». Δεν ενδείκνυται αυτό το βιβλίο για τους κερδισμένους παίκτες του χρηματιστηρίου. Θα τους απογοητεύσει. Ενδείκνυται όμως για όσους έχασαν. Αυτοί θα ωφεληθούν...

Νίκος Κεράνης,
ΤΟ ΒΗΜΑ, 05-11-2000