Η απόφαση της Μαρίας

Ένα μοιραίο παιχνίδι της τύχης θα ενώσει δύο αντίθετους κόσμους. Το 1825 η Μαρία, μια νέα γυναίκα από τη Μεθώνη, συναντά τον επιτελάρχη του Ιμπραήμ, Σουλεϊμάν. Γύρω τους, η ένταση του πολέμου -άγρια και επιτακτική. Μέσα τους, η αλήθεια του έρωτα- καθάρια και λυτρωτική. Ο φόβος γεννά το πάθος, η απώθηση γίνεται έλξη. Η λογική πολιορκεί το συναίσθημα σε μια ακριβοδίκαιη σύγκρουση...
Μια παράξενη δίνη θα παρασύρει το παράνομο ζευγάρι: επιθυμία, επαφή, ενοχή, χωρισμός, αγάπη. Οι επάλληλοι προσωπικοί κύκλοι θα φυγαδεύσουν την ιστορική πραγματικότητα στην εμπόλεμη ζώνη του έρωτα. Εκεί όπου η νίκη είναι η πιο γλυκιά ήττα...





ΚΡΙΤΙΚΗ



Το βιβλίο της Ιωάννας Κωτσάκη είναι ένα βιβλίο χωρίς φιλολογία και χωρίς επιτήδευση, δύο ελαττώματα που συχνά χαρακτηρίζουν τα βιβλία αυτού του είδους.

Ποιο είναι το είδος στο οποίο ανήκει Η απόφαση της Μαρίας;

Συμβατικά, Η απόφαση της Μαρίας θα μπορούσε να θεωρηθεί ιστορικό μυθιστόρημα, αλλά είναι;

Για να το γράψει η συγγραφέας χρειάστηκε να αναμετρηθεί με δύο ξεχωριστά είδη γραφής, την Ιστορία και τη λογοτεχνία και κατόρθωσε να τα κάνει ένα. Δεν είναι καθόλου εύκολο.

Η Ιστορία ως αληθινή αφήγηση και η λογοτεχνία ως επινοημένη μυθοπλασία ερωτοτροπούν μεταξύ τους, αλλά ποτέ δεν καταδέχονται, στην πραγματικότητα ποτέ δεν κατορθώνουν, να γίνουν ένα.

Ο ιστορικός αφηγείται ιστορικά γεγονότα συνήθως με τη συνείδηση του επιστήμονα και ο μυθιστοριογράφος στήνει μια πλοκή και ανακατασκευάζει πράγματα του παρελθόντος, χωρίς να διακινδυνεύει την ιδιότητά του, αυτή του λογοτέχνη. Σ' αυτή τη δεύτερη περίπτωση, η Ιστορία όπου βυθίζεται η πλοκή, γίνεται ο βραχνάς του, με τις δυσκολίες που δημιουργεί στην προσπάθεια της φαντασίας να κυριαρχήσει πάνω στη μνήμη.

Αποτέλεσμα, σπανίως έχουμε δείγματα μιας λογοτεχνίας που τολμά να ομολογήσει πως ο χρόνος της αφήγησης είναι ατόφια ιστορικότητα.

Και παρ' όλο που ο ιστορικός ανοίγεται στις τεχνικές της αφήγησης, το ίδιο σπανίως έχουμε δείγματα μιας Ιστορίας ικανής να εκπληρώσει την ανομολόγητη φιλοδοξία της να λειτουργήσει και ως λογοτεχνικό τεχνούργημα.

Σε τέτοιες περιπτώσεις, παρακολουθούμε μιαν αδιέξοδη σύγκρουση, αφού ούτε η λογοτεχνία τολμά να γίνει Ιστορία ούτε η Ιστορία, λογοτεχνία. Τη σύγκρουση αυτή καλούνται να λύσουν τα δύο μέρη, το ένα ως αντίπαλο δέος του άλλου, με τον τρόπο του το καθένα. Ετσι, το ασύμμετρο, αντί να διαλύεται, παραμένει.

Στο βιβλίο της Ι. Κωτσάκη το αδιέξοδο της σύγκρουσης Ιστορίας - λογοτεχνίας ξεπερνιέται με το να φανερώνεται. Καθώς προχωρεί η πλοκή, γίνεται τόσο ξεκάθαρο, ώστε η αφήγηση να παραιτείται από τα τεχνάσματα στα οποία συχνά καταφεύγουν και ο ιστορικός και ο λογοτέχνης για να το κρύψουν. Στην πραγματικότητα, αυτό που προσπαθούν να κρύψουν ή να αναπληρώσουν, είναι το αίσθημα της υστέρησης που προκαλεί μια τόσο δύσκολη γειτονία.

Ετσι στην Απόφαση της Μαρίας δεν θα βρούμε τη φιλολογική διάθεση που πιάνει τον ιστορικό για να ελαφρύνει το βάρος της αντικειμενικότητας που επωμίζεται. Ούτε την επιτήδευση στην οποία συχνά καταφεύγει το ιστορικό μυθιστόρημα, για να απαλύνει το γεγονός η πρώτη ύλη που αναπλάθει να είναι εξαγορασμένη από την ιστορική έρευνα ή δανεική, μέσα από την αλλοίωσή της.

Στην Απόφαση της Μαρίας οι τόποι της λογοτεχνικότητας στην κυριολεξία αλώνονται από την ιστορικότητα. Η ιστορικότητα αποκτά τη δύναμη ωστικού κύματος, που κάμπτει τις αντιστάσεις της μυθοπλασίας. Είναι τόσο έντονη η δύναμη αυτού του κύματος που η δραματικότητα των πρώτων κεφαλαίων καταλαγιάζει και η ειρωνεία των τελευταίων εξανεμίζεται, ακριβώς όπως συμβαίνει και στην πραγματική ζωή, καθώς διαγράφει τον κύκλο της. Στο βιβλίο αυτό η μυθοπλαστική αναπαράσταση γίνεται ένα με την αληθινή εξιστόρηση.

Οι δύο κεντρικοί ήρωες, η Μαρία και ο εξισλαμισμένος Οκτάβ Ζοζέφ ντε Σεβ, υπίλαρχος στο στρατό του Ναπολέοντα και στη συνέχεια Σουλεϊμάν-πασάς, αξιωματούχος και φίλος του Ιμπραήμ, είναι ιστορικά πρόσωπα και τα δύο, σημαδεμένα από το ρομαντικό στίγμα μιας εποχής που χωνεύει τυχοδιώκτες και ήρωες...

Η συγγραφέας τα βγάζει από τη λήθη, όχι όμως για να ανασυνθέσει την ερωτική ιστορία τους, μια ιστορία προδοσίας, όπως όλες περίπου οι ερωτικές ιστορίες. Ενώ ο έρωτας αναγκάζει την ηρωίδα να προδώσει το σύζυγο της παιδικής ηλικίας, να εγκαταλείψει το γενέθλιο τόπο και τη γενέθλια πίστη, το βιβλίο δεν είναι ρομάντζο. Και ενώ δεν είναι ρομάντζο, παρ' όλα αυτά, ο έρωτας είναι ο καταλύτης για την πλοκή του. Μέσα από τον έρωτα της Μαρίας για τον Σουλεϊμάν, ξαναζωντανεύει ο έρωτας πολλών Ελλήνων για το νέο κόσμο, που υπήρξε η Αίγυπτος των αρχών του 19ου αιώνα. Σ' αυτό το νέο κόσμο, στην άλλη όχθη της Μεσογείου, οι Αιγυπτιώτες Ελληνες φτιάχνουν με τα ισνάφια τους το αστικό τοπίο που δεν μπορούν να εδραιώσουν στον τόπο τους, καθημαγμένο από τις καταστροφές των πασάδων και τις εμφύλιες διαμάχες που ακολούθησαν το '21.

Μέσα σ' αυτό το αστικό τοπίο ξαναζωντανεύει και η απαντοχή που δοκιμάζουν άλλοι Ελληνες, που σύρθηκαν σκλάβοι σ' αυτή τη Γη της Επαγγελίας κι έμειναν εκεί, για να ανταλλάξουν τα τραύματα της Ιστορίας με την ανάγκη της επιβίωσης.

Οσο η πλοκή ξετυλίγεται στο Μοριά, ο φακός εστιάζει σε κοντινές αποστάσεις, για να μας δείξει σε γκρο πλαν τα πρόσωπα της ιστορίας και τη δραματικότητα της απόφασης της φυγής.

Οταν η πλοκή μεταφέρεται στην Αίγυπτο, η γωνία λήψης διευρύνεται. Οι δύο ήρωες περιστοιχίζονται από πρόσωπα που ζητούν με κάθε τρόπο μιαν άλλη τύχη και μιαν εκπλήρωση: Ενας πρώην νοικοκύρης στην Πελοπόννησο, που γίνεται χρυσοθήρας στην Αίγυπτο, μια μουσουλμάνα που καταφεύγει σε γαλλικό μοναστήρι, Γάλλοι που γίνονται αξιωματούχοι στην αυλή του χεδίβη, φτωχοί μουσουλμάνοι που αρνούνται να γίνουν πολεμιστές, ουλεμάδες που ξεσηκώνονται.

Η συνάντηση ενός άνδρα και μιας γυναίκας αρκεί για να ζωντανέψει ένας ολόκληρος κόσμος που σύρεται σε τραγωδίες και σε πολέμους, σαν να 'ναι ο πόλεμος η σπουδαία και τέλεια πράξη για τη λύση του δράματος.

Για μένα η αξία αυτού του βιβλίου έγκειται στην οπτική με την οποία είναι γραμμένο και στον ανοιχτό του ορίζοντα: μας κάνει να το χωνέψουμε, όπως το χώνεψε η συγγραφέας του βιβλίου και οι ήρωές της, ότι ο κόσμος που σκαρώνει η επινοημένη αφήγηση γίνεται ένα με τον αναπόδραστο κόσμο της αληθινής Ιστορίας.



ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΔΕΛΗΓΙΩΡΓΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 10/05/2002