Ο ευγενής των Ινδιών

Στις αρχές του εικοστού αιώνα, σε μια απομονωμένη περιοχή της Ινδίας, διασταυρώνονται οι δρόμοι ενός Εγγλέζου δημόσιου υπαλλήλου και μιας εύθραυστης Ινδής νύφης, κατά τη διάρκεια ενός κατακλυσμού. Εννιά μήνες αργότερα, γεννιέται ένα αγόρι. Ο χάρτης του αστρολόγου δεν προμηνύει καλά...
Η εκπληκτική λευκότητα του Πραν Ναθ θεωρείται σημάδι ευγενείας, όταν όμως αποκαλύπτεται ποιός ήταν πραγματικά ο πατέρας του, τον διώχνουν από το πατρικό σπίτι. Ο Πραν Ναθ αρχίζει να περιπλανιέται στη σκοτεινή πλευρά της βρετανικής αυτοκρατορίας. Τον πουλάνε σ' ένα ζευγάρι ευνούχων, μεταφέρεται σ' ένα κρατίδιο του Παντζάμπ και γίνεται δόλωμα για τις ίντριγκες μιας έκλυτης ινδικής αυλής.

Ο ευγενής των Ινδιών είναι ένα επικό έργο για την ιστορία, την ταυτότητα και την πατρίδα, ένα εξωτικό και περιπετειώδες μυθιστόρημα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ινδία 1903. Κατά τη διάρκεια μιας τρομερής καταιγίδας ο βρετανός αξιωματικός και δασολόγος Ρόναλντ Φόρεστερ κινδυνεύει να πνιγεί, αλλά ευτυχώς γι' αυτόν μέσα σε μια σπηλιά συναντάει μια νεαρή γυναίκα, την Αμρίτα. Ο θυελλώδης έρωτάς τους θα κρατήσει λίγες ώρες. Αμέσως μετά ο Φόρεστερ εξαφανίζεται και εκείνη, βουτηγμένη στο όπιο, θα συνεχίσει τον δρόμο της για το προξενιό όπου την προορίζουν. Μέσα της, όμως, κουβαλάει ένα παιδί.

Αγκρα. Πολύβουη και σκονισμένη. Ο 15χρονος Πραν Ναθ, μοναχογιός του εξέχοντος δικηγόρου Αμάρ Ναθ Ραζντάν και της πεθαμένης πια Αμρίτας, κυνηγάει μια νεαρή υπηρέτρια. Είναι πολύ κακομαθημένο παιδί, όμως η καλοπέρασή του θα λήξει σύντομα. H μάνα της μικρής, που γνωρίζει το μυστικό της Αμρίτας, αποκαλύπτει την αλήθεια και έτσι ο Πραν Ναθ βρίσκεται πεταμένος στον δρόμο. «Ο ίδιος δεν νιώθει Εγγλέζος. Είναι Ινδός... Ξέρει τι είναι. Το νιώθει». Από εδώ και πέρα ο Πραν Ναθ θα δώσει έναν αγώνα για τη φυλετική του ταυτότητα, παλεύοντας ανάμεσα στις δύο αμφιλεγόμενες όψεις της.



Οι τρομακτικές ανδρογυναίκες



Σύντομα θα βρεθεί σε ένα πορνείο όπου οι «υπεύθυνες» θα τον μεταμορφώσουν σε χίτζρα. Οι χίτζρα είναι τρομακτικές ανδρογυναίκες που συνωμοτούν στα παλάτια. Σε ένα τέτοιο παλάτι, του Φατεχπούρ, θα σταλεί ο ήρωάς μας ντυμένος κορίτσι με το όνομα Ρουκσάνα. Εκεί θα εμπλακεί σε απίστευτες περιπέτειες με πρωταγωνιστή τον βρετανό αρμοστή, ταγματάρχη Πράιβετ Κλαμπ, τη γυναίκα του Σαρλότ και τον αποικιοκρατικό τους περίγυρο. Ως ερωτικός σκλάβος περνάει δύσκολες στιγμές και παραβρίσκεται σε κωμικοτραγικές καταστάσεις μεγαλομανίας και παρακμής ώσπου να καταφέρει να δραπετεύσει.

Το λευκό αγόρι καταφεύγει στη Βομβάη. Καινούργιο κεφάλαιο για τη ζωή του ήρωα και του αναγνώστη γιατί, κάθε φορά που μεταμορφώνεται ο Πραν, είναι σαν να διαβάζεις μια διαφορετική νουβέλα. Στη Βομβάη γίνεται ο Ρόμπερτ, το εγγλεζάκι, και βρίσκει καταφύγιο στη Βρετανική Ιεραποστολή όπου θα υπηρετήσει τον αιδεσιμότατο Μακφάρλαν, ενώ τα βράδια, ως όμορφος Μπόμπι, κυκλοφορεί στην αμαρτωλή οδό Ρόκλαντ, προστάτης των γυναικών που προσφέρουν πρόσκαιρες απολαύσεις και κατακλέβουν τους ναύτες.



Θάνατος σε συμπλοκή



H περιπέτεια του ζεύγους Μακφάρλαν, μια ακόμη σπαρταριστή υποϊστορία, προστίθεται στην πολυπρόσωπη τοιχογραφία αυτού του αντιεπικού μυθιστορήματος που «μιμείται» τις αφηγηματικές φόρμες του Ντίκενς και άλλων συγγραφέων εκείνης της περιόδου. Οι ολοκληρωμένοι δευτερεύοντες χαρακτήρες παραμένουν το μεγάλο ατού του βιβλίου. Πάντως ο Μπόμπι δεν καταφέρνει να πείσει μια απελευθερωμένη Βρετανίδα πόσο λευκός είναι, τους βαριέται όλους και ξαναβγαίνει στον δρόμο. Για μια στιγμή αισθάνεται χωρίς ρόλο και προσωπείο.

H συνάντησή του με τον Τζόνοθαν Μπρίτζμαν, παιδί κακότυχων Βρετανών στις Ινδίες, είναι καθοριστική. Οταν ο Μπρίτζμαν σκοτώνεται σε μία συμπλοκή, ο Πραν Ναθ αρπάζει το διαβατήριό του και επιβιβάζεται στο πλοίο για την Αγγλία. Στο Λονδίνο, υποδυόμενος τον Τζόνοθαν Μπρίτζμαν, «βρίσκει παντού τα πρωτότυπα από τα αντίγραφα με τα οποία μεγάλωσε...». Σπουδάζει σε κολέγια, μελετάει την αγγλική ιδιότητα γιατί «πάνω απ' όλα είναι Αγγλος και πρέπει να έχει το γούστο Αγγλου. Ποιο είναι αυτό, όμως;»

Στην Οξφόρδη η ατίθαση Αστάρτη, κόρη γνωστού ανθρωπολόγου, βρίσκει τον Τζόνοθαν υπερβολικά Εγγλέζο για τα γούστα της και γι' αυτό πέφτει στην αγκαλιά του μαύρου εραστή της. Ο Τζόνοθαν είναι ήδη 21 ετών και πολύ ερωτευμένος μαζί της. Απελπισμένος ακολουθεί τον πατέρα της στην Αφρική για να μελετήσουν την άγρια φυλή των Φότσε, οπότε ανοίγει ένα καινούργιο κεφάλαιο στη ζωή του και το τελευταίο για το μυθιστόρημα, με τίτλο «Ο μίμος». Ο Κούνζρου σατιρίζει και απομυθοποιεί την αποικιοκρατία και δεν είναι τυχαίο ότι το πλοίο που τους πηγαίνει στην Αφρική ονομάζεται Νέλλυ (λέγε με Τζόζεφ Κόνραντ).



Στον αντίποδα του Κίπλινγκ



Ο Πραν Ναθ δεν είναι ένας συνηθισμένος χαρακτήρας. Συνειδητοποιεί ότι ανάμεσα σε κάθε μίμηση, ακριβώς όταν το ένα προσωπείο φεύγει και έρχεται το άλλο, ο μίμος είναι εντελώς κενός. Δεν έχει απολύτως καμία έκφραση. Εδώ ίσως κρύβεται και το ερμηνευτικό κλειδί του χαρακτήρα του. Με ελάχιστο συναίσθημα και χαμαιλεοντική τακτική μεταμορφώνεται διαρκώς, θυμίζοντας όχι τόσο τον Τομ Ρίπλεϊ, όσο τον ήρωα/ηρωίδα του μυθιστορήματος Υπόθεση Τουάιμπορν του αυστραλού νομπελίστα Πάτρικ Γουάιτ.

Δυνατό σε περιγραφές μυθιστόρημα, κερδίζει τον αναγνώστη με το τρανταχτό και ανατρεπτικό του χιούμορ καθώς καταρρακώνει κάθε αξία της βρετανικής αυτοκρατορίας που, στο παρελθόν, υποστήριξαν με πατριωτισμό ο Ράντγιαρντ Κίπλιγκ (προμετωπίδα από τον «KIM» του Κίπλιγκ), με συγκρατημένη αξιοπρέπεια ο E. M. Φόρστερ και με περισσότερη κριτική διάθεση ο Ιβλιν Βο. H αντεπίθεση γίνεται από μέσα καθώς η μετα-αποικιακή γραφή έχει μετατοπίσει γεωγραφικά τον αγγλοσαξονικό λογοτεχνικό κανόνα.

Ολο και περισσότεροι συγγραφείς από τις πρώην αποικίες εισβάλλουν στο παρόν και στο πρόσφατο παρελθόν πλουτίζοντας την αγγλική γραφή (New Englishness).

Ο 35χρονος Χάρι Κούνζρου, που γεννήθηκε στο Λονδίνο, γράφοντας το πρώτο του μυθιστόρημα διεκδίκησε τη μεγαλύτερη χρηματική προκαταβολή που δόθηκε ποτέ στη Βρετανία, κάτι που θα ζήλευε η Ρόουλινγκ τον καιρό που της απέρριπταν τα χειρόγραφα του Χάρι Πότερ. Πολλοί αναρωτιούνται αν άξιζε τα λεφτά του. Γιατί όχι; Στο κάτω κάτω δεν τα πήρε κλωτσώντας μια μπάλα! Ο Χάρι Κούνζρου ήδη φιγουράρει στους 20 καλύτερους νέους συγγραφείς της θρυλικής λίστας 2003 του περιοδικού «Granta». Εμείς τον είχαμε εντοπίσει πρώτη φορά το 1999, στο «New Writing 8», την ετήσια έκδοση του Βρετανικού Συμβουλίου (οι μισοί συγγραφείς του «Granta» συμμετείχαν σε προηγούμενα «New Writing»).

H μετάφραση από τα αγγλικά του Γιώργου Καλαμαντή αποτελεί έναν μικρό άθλο. Αντιμετώπισε επιτυχώς έναν τρομερό στυλίστα, χωρίς να προδώσει το χιούμορ του (γελάς τρανταχτά) και απέδωσε σωστά, σε σχέση με την εποχή και τις διακειμενικές αναφορές, τον πλούσιο και ετερόμορφο λόγο της αφήγησης.

Ο Ευγενής των Ινδιών (The Impressionist) εκτός από ένα απολαυστικό ανάγνωσμα προτείνεται και ως σπουδή πάνω στο ιστορικό μυθιστόρημα - ειδικά για τους έλληνες συγγραφείς μήπως και ξεκολλήσουν από «τα μυστικά του βάλτου».



Θόδωρος Γρηγοριάδης (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 06-07-2003






ΚΡΙΤΙΚΗ



Στο πρόσωπο του ήρωα του πρώτου μυθιστορήματος του ινδικής καταγωγής Χάρι Κούνζρου καθρεφτίζονται όλες οι ιστορικές αλλαγές της βρετανικής αυτοκρατορίας, από την εποχή της αποικιοκρατίας έως και τον τερματισμό της, καθώς ο συγγραφέας, ευφυώς, επιλέγει έναν συνεχώς μεταβαλλόμενο χαρακτήρα, προκειμένου να σαρκάσει, σε κάθε δυνατή παραλλαγή, τα χαρακτηριστικά εκείνα που κατέστησαν τους Αγγλους κυρίαρχους και κοσμοκράτες. Ο ήρωας του είναι ένας μίμος που περνάει από το ένα πρόσωπο στο άλλο, χωρίς να κρατάει κανένα στοιχείο από την προηγούμενη ταυτότητά του, και στον οποίο συγκεντρώνονται όλες οι αντιπροσωπευτικές εικόνες της αποικιοκρατίας. Πρόκειται για έναν ιμπρεσιονιστή, έναν κατασκευαστή εντυπώσεων και άψογων ανθρώπινων αντιγράφων, καθώς σε κάθε μεταμόρφωσή του συμπυκνώνονται όλες οι ιδιότητες που θα όφειλε να διαθέτει η προσωπικότητα στην οποία «μετενσαρκώνεται».

Στο πρώτο ήδη κεφάλαιο περιγράφονται η επεισοδιακή σύλληψη του Πραν Ναθ και η υβριδική καταγωγή του: προϊόν της ένωσης ενός Εγγλέζου αξιωματικού και δασολόγου, του Ρόναλντ Φόρεστερ, ο οποίος περιφέρεται στη χώρα το 1903 και μια πλημμύρα τον παρασύρει στην αγκαλιά μιας «ντόπιας μητέρας θεάς», της δεκαεννιάχρονης Αμρίτας, η οποία κατά τη διαδρομή για τον προσυμφωνημένο γάμο της συναντά τον Φόρεστερ και τον οδηγεί σε μια σπηλιά. Καρπός του παθιασμένου έρωτά τους είναι ο Πραν Ναθ. Η πλημμύρα καταπίνει τον Φόρεστερ, από τον οποίο δεν μένουν παρά η φωτογραφία του και ο γιος που κυοφορεί η Αμρίτα, η οποία ύστερα από λίγες παραγράφους πεθαίνει στη γέννα, αφήνοντας το μωρό στον εύπορο σύζυγό της, το δικηγόρο Αμάρ Ναθ, ο οποίος ερμηνεύει το λευκό του δέρμα ως ευλογία.

Στο επόμενο επεισόδιο συναντάμε το δεκαπεντάχρονο Πραν Ναθ, όμορφο και κακομαθημένο, να κυνηγάει μια υπηρέτρια λίγο πριν η μητέρα του κοριτσιού αποκαλύψει τη βέβηλη καταγωγή του και βρεθεί διωγμένος στους δρόμους.

Ο Πραν βρίσκει καταφύγιο σ' ένα πορνείο, όπου τον ντύνουν κοριτσίστικα και γίνεται η Ρουκσάνα, γλιτώνει την τελευταία στιγμή τον ευνουχισμό, τον πουλάνε σε έναν Εγγλέζο παιδεραστή, τον ταγματάρχη Πράιβερ Κλαμπ, ο οποίος τον βάζει να του διαβάζει σονέτα και τον παίρνει μαζί του στο κυνήγι τίγρεων. Εκεί, μέσα από τις σπαρταριστές περιπέτειες στις οποίες εμπλέκεται, μεταφέρονται η ατμόσφαιρα και η ηθική παρακμή του αποικιοκρατικού περιβάλλοντος. Μέχρι να κατορθώσει να δραπετεύσει, βιώνει όλη τη διαστροφή της αποικιοκρατίας, ενώ ταυτόχρονα κερδίζει χρόνο προκειμένου να συναρμολογηθεί και να προετοιμαστεί για την επόμενη αλλαγή.

Μέσα από μια σειρά μεταμορφώσεων η προσωπικότητά του προβάλλει ρευστή, η συνείδησή του ελαστική και η ταυτότητά του συνεχώς μεταβαλλόμενη.

Στην επόμενη «μετενσάρκωσή» του γίνεται ο «όμορφος Μπόμπι» και βρίσκει κατάλυμα στη Βομβάη σ' ένα ζευγάρι ιεραποστόλων. Ο αιδεσιμότατος Μακφάρλαν πιστεύει πως με τη μεθοδολογία της κρανιομετρίας και τις μετρήσεις του μπορεί να αποδείξει τη βρετανική υπεροχή και πως ο λόγος κυριαρχίας της εντοπίζεται στο σχήμα και στο μέγεθος του κρανίου των πολιτών της.

Οι συναναστροφές του Μπόμπι με τους γείτονες της ιεραποστολής γίνονται ιδιαίτερα στενές όταν προάγεται στο αγόρι για τα θελήματα της οδού Φόκλαντ, το αγόρι-χαμαιλέοντας που αφομοιώνει ό,τι αγγίζει και προσαρμόζεται ταχύτατα σε κάθε κατάσταση. Συνεργάζεται με ένα μέντιουμ, προσκομίζοντας πληροφορίες που αφορούν τους πελάτες, ώστε οι «συνομιλίες με τα πνεύματα» να είναι πειστικές, και παίζει το ρόλο του αγγελιαφόρου ανάμεσα σε όσους χρειάζονται κάποιον διαμεσολαβητή για τις συνήθως παράνομες υποθέσεις τους.

Ο Μπόμπι είναι πολυάσχολος και έχει πλήθος διασυνδέσεων στη Βομβάη όπου εκτελεί αποστολές, ενεργεί ως μεσίτης σε συμφωνίες και μεριμνά για δυσεύρετες υπηρεσίες σε όσους είναι εχέμυθοι κι έχουν ανοιχτό πορτοφόλι. Η ικανότητά του να μιμείται τον βοηθάει στη δουλειά του. Αντιγράφει προφορές και στερεότυπα, μπορεί να περνάει απαρατήρητος, πηγαίνει σε μέρη όπου συχνάζουν οι Εγγλέζοι και μιμείται τρόπους και ντυσίματα, συμπεριφορές και κινήσεις, όντας ελεύθερος να επινοεί συνεχώς τον εαυτό του και να γλιστράει σε μια καινούρια ταυτότητα όπως σε ένα σακάκι, καταβροχθίζοντας την προηγούμενη εκδοχή του.

Ο Μπόμπι είναι ένα πλάσμα επιφανειακό, το λευκό του δέρμα είναι η επιφάνεια πάνω στην οποία συμβαίνουν οι μεταμορφώσεις που διευκολύνονται από την απουσία εσωτερικότητας, καθώς ο ίδιος αποφεύγει την κάθε είδους ενδοσκόπηση. Κι ενώ γύρω του οι αναταραχές αυξάνονται με πυρετώδη ρυθμό και όλοι αγωνίζονται για την απελευθέρωσή της Ινδίας από τους Βρετανούς, εκείνος είναι αποφασισμένος να μεταμορφωθεί στον τέλειο Αγγλο, γοητευμένος από το χαρακτήρα τους και τις άρτια δομημένες ζωές τους, τις σαν «μηχανές τρένων και ατμόπλοιων». Είναι εύκολο να απαλλαγείς από μια ζωή και να πάρεις τη ζωή κάποιου άλλου όταν δεν υπάρχει κανένας ηθικός φραγμός που θα μπορούσε να σε αναχαιτίσει και όταν το μόνο που διαθέτεις είναι ένα κουφάρι, ένα κέλυφος. Ο ήρωας καταφέρνει να γίνεται αόρατος στους άλλους αλλάζοντας μορφή και ονόματα, κρατώντας τα κίνητρά του κρυφά και από τον ίδιο του τον εαυτό. Σε λίγο καιρό ο Μπόμπι κατορθώνει να βρεθεί από την πολύβουη Βομβάη στη μητρόπολη, στο Λονδίνο, και να πάρει τη θέση ενός Εγγλέζου κληρονόμου, του Τζόναθαν Μπρίτζμαν.

Οταν συναντάει στην Αγγλία το δικηγόρο που διαχειρίζεται την περιουσία του Μπρίτζμαν είναι ένας ατημέλητος ορφανός νεαρός, απολύτως ταιριαστός με τα στερεότυπα του Ντίκενς, εκτός φυσικά από την ηλικία. Ως Τζόναθαν απορροφάται από την προσπάθεια να αντιγράψει και να οικειοποιηθεί κάθε τι το βρετανικό, συναντάει παντού τα πρότυπα από τα αντίγραφα με τα οποία μεγάλωσε στην αποικία -όλες οι εκκεντρικότητες της βρετανικής Ινδίας αποκτούν λογική στο φυσικό τους περιβάλλον- και σε σύντομο διάστημα γίνεται αυτό που υποκρίνεται ότι είναι και, παρά τα μικροσφάλματά του, κανείς δεν υποψιάζεται την προέλευσή του.

Σ' αυτή την τελευταία εκδοχή του εαυτού του έχει φροντίσει να υπογραμμίσει οτιδήποτε είναι ειλικρινές και αξιοπρεπές, λιτό, αυστηρό και γνήσιο, επομένως αγγλικό.

Οταν ερωτεύεται τη Σταρ, μια κοπέλα που εξωτερικά τουλάχιστον είναι το πρότυπο της πεμπτουσίας της Αγγλίδας, πασχίζει να την εντυπωσιάσει, σαν ένας αληθινός τζέντλεμαν, με την πειθαρχία του, τη συνέπειά του και ό,τι άλλο αγγλικό κατόρθωσε να ξεσηκώσει. Μόνο που για τη Σταρ, μια γυναίκα που της αρέσει να προκαλεί, οι τζέντλεμεν είναι πληκτικοί τύποι και προτιμάει άντρες πιο σκοτεινούς και περίπλοκους. Κόρη ενός καθηγητή Ανθρωπολογίας, αρκετά ταξιδεμένη και η ίδια, βρίσκει τον Τζόναθαν βαρετό, αθεράπευτα Αγγλο και συμβατικό για τα γούστα της, και τον εγκαταλείπει για έναν νέγρο μουσικό, τονίζοντάς του πως είναι «ασφυκτικό να κάνεις ακριβώς αυτό για το οποίο γεννήθηκες».

Σ' εκείνη τη φάση της ζωής του και λίγο πριν από την αναχώρησή του για την Αφρική με τον καθηγητή, απογοητευμένος αισθάνεται την επικείμενη κατάρρευσή του, καθώς διαπιστώνει πως «όταν έχεις οργανώσει τη ζωή σου όπως μια σκάλα, ...υπάρχουν επιπτώσεις όταν κάποιος την κλοτσήσει». Τότε, στο πρόσωπο ενός μίμου βλέπει το δικό του, άδειο και κούφιο, καθώς ανάμεσα σε κάθε μίμηση, τη στιγμή ακριβώς που το ένα προσωπείο φεύγει και το επόμενο δεν έχει πάρει ακόμα τη θέση του, ο μίμος είναι εντελώς κενός, δεν έχει καμία απολύτως έκφραση, μια συνεχής διαδοχή προσωπείων, χωρίς εαυτό.

Ο Κούνζρου συχνά αποκαλύπτει τις σατιρικές του προθέσεις ακολουθώντας τον υβριδικό του ήρωα έως τα πιο ακραία σημεία των φιλοδοξιών του, με φόντο τη βρετανική ουτοπία, η οποία παρουσιάζεται σαν μια καθαρή ψευδαίσθηση ανάλογη του ήρωα, που σαν μαριονέτα προορίζεται να δοκιμαστεί και να κινηθεί στις καταστάσεις και στους χώρους που σατιρίζονται. Συχνά, όμως, οι απίστευτες καταστάσεις στις οποίες αυτός εμπλέκεται, παρ' ότι διασκεδαστικές, καταλαμβάνουν υπερβολικό αριθμό σελίδων και παρεμποδίζουν την αφηγηματική ροή, όπως, για παράδειγμα, το κυνήγι της τίγρης, η εκτενής αναφορά στο παρελθόν του ιεραποστολικού ζεύγους ή η περιγραφή του ταξιδιού τού καθηγητή στην Αφρική. Εν τούτοις το μυθιστόρημα παραμένει εντυπωσιακά πληθωρικό σε περιγραφές και ιστορικές πληροφορίες, ενώ η αφηγηματική δεινότητα του συγγραφέα γοητεύει τον αναγνώστη. Η απόδοσή του στη γλώσσα μας είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική, καθώς ο μεταφραστής κατόρθωσε να αποδώσει το πλήθος των πολιτισμικών αναφορών και να αντιμετωπίσει την πολύμορφη αφηγηματική διάσταση του κειμένου με δεξιότητα και επινοητικότητα.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/09/2003