Θεοδικία εν ουτοπία

Η ύπαρξη του κακού στον κόσμο δημιουργεί προβληματισμό στον άνθρωπο και σκεπτικισμό σε σχέση με τη θέση του στον κόσμο, αλλά και τη δύναμη του αντίπαλου δέους του, του Θεού. Στη θέα ή, ακόμη περισσότερο, στη βίωση του κακού δεν μπορεί ο άνθρωπος να μη λυγίζει και να μην προβληματίζεται γύρω απ` αυτό το ερώτημα, που καταλήγει σε ορισμένες θεολογικές σκέψεις να είναι θεοδικιακό. Μ` αυτό το πάντα συνυφασμένο εντέλει με την ανθρωπότητα θέμα καταπιάνεται στο παρόν πόνημά του ο αναπληρωτής καθηγητής Ιωάννης Κουρεμπελές, Θεοδικία εν ουτοπία: Στοιχεία σύγχρονης ανατομίας του κακού και θεολογικός διάλογος με τις απόψεις του J. B. Metz.
Στο πλαίσιο αυτής της θεοδικιακής προβληματικής στη γερμανόφωνη βιβλιογραφία, η οποία προκλήθηκε μάλιστα για θεολογικό λόγο από θηριωδία του Άουσβιτς, εκφράστηκε θεολογικά ο δυτικός θεολόγος Metz, με τον οποίο συνομιλεί κριτικά ο συγγραφέας, έχοντας δώσει πρώτα στοιχεία περί της σύγχρονης προβληματικής γύρω από το πρόβλημα του κακού. Ο δυτικός αυτός θεολόγος –όντας και ο ίδιος θεολόγος μετά το Άουσβιτς– πασχίζει να βρει τρόπο να μιλήσει για τον Θεό μπροστά σε έναν κόσμο που πάσχει. Πρόκειται δηλαδή για μια αναζήτηση του ίδιου του Θεού και όχι για μια θεολογία χωρίς Θεό.
Ιδιαίτερα στην πολιτική θεολογία του Metz, μπορεί κανείς να δει την αγωνία του για τη σωτηρία του κόσμου, την οποία στηρίζει στον Χριστό. Βλέπει δηλαδή την προσέγγιση του κτιστού με το άκτιστο παραδοξολογικά, όπως χαρακτηριστικά και καίρια αναφέρει ο συγγραφέας, εν Χριστώ. Έτσι, σκοπός της πολιτικής θεολογίας του είναι η απο-ατομίκευση του ανθρώπου με στόχο την προσωπική επαφή του ενός προς τον άλλο. Σημαντικό εν προκειμένω είναι ότι δίνει σ` αυτή τη θεολογία του κοινωνική διάσταση. Κατανοεί όμως την αμαρτία ως ενοχή, θεώρηση που αφορμάται από τη θεολογία του Αυγουστίνου, από την οποία δεν μπόρεσε να απεμπλακεί. Ωστόσο, για τον Metz, μεγαλύτερη σημασία έχει η απαλλαγή του ανθρώπου από την έμπονη πραγματικότητα και όχι από την ανθρώπινη διαφθορά ως οντολογικό γεγονός.
Ο Metz, άλλωστε, αρνείται το μοντέλο της συμπάσχουσας θεϊκής αγάπης ως «άνωθεν», στερώντας έτσι από τη θεολογία και την οντοκοσμολογία του την προοπτική της απελευθέρωσης και σωτηρίας που μόνο η παραδοξότροπη ένωση του θείου με το ανθρώπινο στο πρόσωπο του Θεού Λόγου μπορεί να δώσει. Ταυτόχρονα αρνούμενος –και δικαίως– τoν θεοπασχητισμό των δυτικών θεολόγων, αρνείται και το χριστολογικό σωτηριώδες πάθος, ακυρώνοντας έτσι την ίδια τη σωτηριώδη κίνηση του Θεού προς τον άνθρωπο. Καταλήγει έτσι σε έναν θεοδικιακό δοκητισμό, καθώς επιμένει να διαιρεί τον Θεό Λόγο από τον Ιησού τον Ναζαρηνό, αφήνοντας ουσιαστικά μετέωρο και ανερμήνευτο το θεοδικιακό ερώτημα.
Αυτή η εξορία του Θεού από τον κόσμο δεν είναι σύγχρονο φαινόμενο: «αι αλώπεκες φωλεούς έχουσιν καί τά πετεινά του ουρανού κατασκηνώσεις, ο δέ υιός του ανθρώπου ουκ έχει που τήν κεφαλήν κλίνη» (Μτθ. 8,20). Ο ά-χωρος (ου-τοπικός) και ά-χρονος έγινε έν-χωρος και έν-χρονος για να σώσει το πλάσμα του, το οποίο, όμως, κατορθώνει στην απέραντη περιχωρητική σάρκα του Λόγου να εξορίζεται και να βιώνει το τραγικό οντολογικό αδιέξοδο που αυτή η διάσπαση προκαλεί.
Αρνείται έτσι ο άνθρωπος στον Λόγο το «σωματικό χώρο νά χωρέσει κάθε λεπτομέρεια της ανθρώπινης ζωής, νά χωρέσει κάπου θεϊκά ο πόνος της αυτή τή μεγάλη λεπτομέρεια» (σελ. 184). Αλλά και κάθε ουτοπική προσπάθεια, όπως τεχνική (τεχνολογική), κοινωνική, πολιτική είναι καταδικασμένη να αποτύχει, αφού ειδωλοποιεί το κτιστό, κλείνοντας τα μάτια στην εν-τοπική κλήση του ακτίστου, που καλεί σε συνάντηση μαζί του στην όντως ου-τοπία, που όμως είναι εδώ και τώρα παρούσα! Αυτή η παραδοξότροπα οικουμενική ουτοπία του Λόγου είναι η βάση που διατρέχει το νέο βιβλίο του Ιωάννη Κουρεμπελέ, θέλοντας να καταδείξει τον χώρο πάνω στον οποίο μπορεί να γίνει γόνιμος διάλογος και οντολογικά σωτηριολογική θεολογία.
Το εξώφυλλο κοσμείται από την καλλιτεχνική εργογραφία του «Φίκου» με θέμα έργου: «Ο θάνατος του Κάστορος».

Εύη Κοσμίδου
Φιλόλογος – Θεολόγος – υπ. μτπτ. Θεολογίας