Τι ζητούν οι βάρβαροι

«Όταν ο κόσμος έχει χάσει τη μνήμη του, όποιος παριστάνει πως θυμάται γίνεται δεκτός σαν προφήτης».

«Ύπουλο στοιχείο η μνήμη».

Μια συνάντηση παλιών φίλων, σε μια μικρή πόλη της Βόρειας Ελλάδας.
Ο Έλληνας Χρυσικός, ο Σέρβος Ζούριτς, ο Βούλγαρος Στογιάνοφ, ο Μίρτσεφσκι από την «Ξερεισποιά», ο Μπίρι από την Αλβανία, η Λουπέσκου από τη Ρουμανία και ο Οζγκιουντέν από την Τουρκία. Και η μυστηριώδης Νίνα Ντάνεβα με την αδηφάγα γοητεία.
Ένας ξεχασμένος «ματωμένος μακεδονικός γάμος».
Ένας σύγχρονος λογοτεχνικός διαγωνισμός για ένα βαλκανικό βραβείο.

Μέσα σε τέσσερις ημέρες, τρεις διαφορετικές εκδοχές μιας παλιάς ιστορίας, και ένας ανορθόδοξος έρωτας θα γίνουν η αφορμή για να ξεσπάσει «πόλεμος» ανάμεσα σε φίλους, «καθ’ υποτροπήν Βαλκάνιους» συγγραφείς, ενώ οι αγρότες της περιοχής έχουν αποκλείσει τις εξόδους της βορειοελλαδίτικης πόλης. Θα φέρουν στην επιφάνεια απωθημένα πάθη, εκκρεμότητες που δεν έχουν διευθετηθεί και μια ανομολόγητη νοσταλγία για τη σκοτεινή σαγήνη της βαλκανικής «βαρβαρότητας».

Πρόκειται για μια ιστορία, σχετικά με τα βαλκανικά φαντάσματα και τις ιστορικές φαντασιώσεις – σχετικά με την ιστορική μνήμη και τον τρόπο διαμόρφωσης της επίσημης ιστορίας των Βαλκανίων, την εθνική ταυτότητα και τη θέση της περιοχής μας στον σύγχρονο κόσμο.

Ένα αιρετικό μυθιστόρημα-ψυχογράφημα της βαλκανικής ψυχής, για τους καθ’ υποτροπήν Βαλκάνιους, τα «βαλκανικά φρικιά», αλλά και για όσους θέλουν να νιώθουν Ευρωπαίοι.

Το «Τι ζητούν οι βάρβαροι» του Δημοσθένη Κουρτοβικ αποτελεί μια διαφορετική, πικρή αλλά αληθινή ματιά στην κοινή βαλκανική μας μοίρα.

ΚΡΙΤΙΚΗ

ΠΡΟΛΑΒΑΙΝΕΙ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΤΟ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ, ΜΕ ΕΝΑΝ ΕΛΛΗΝΑ, ΕΝΑΝ ΣΕΡΒΟ, ΚΑΙ
ΕΝΑΝ ΒΟΥΛΓΑΡΟ- ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΚΥΚΛΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΠΟΥ ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΝΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ. ΕΝΕΝΗΝΤΑ ΠΕΝΤΕ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ
ΠΟΛΕΜΟΥΣ, ΤΗΝ ΩΡΑ ΠΟΥ ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΣΚΟΠΙΑ ΑΝΑΜΕΤΡΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΟΗΕ, ΑΥΤΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΚΑΛΙΖΕΙ ΤΙΣ ΑΝΟΜΟΛΟΓΗΤΕΣ
ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΤΗΤΑΣ.

Ο Άρτζυ΄, ο Κύριλλος΄ και ο Ζολώτας΄ είναι τρεις Βalkan freaks που συναντιούνται στα μακεδονικά σύνορα με αφορμή έναν λογοτεχνικό διαγωνισμό για την αναβάθμιση ενός βαλκανικού βραβείου. Άνθρωποι των γραμμάτων από την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και τη Σερβία, είναι φίλοι και κουβαλούν ο καθένας ένα βαρύ φορτίο μνήμης και τραυμάτων, αλλά νομίζουν ότι το έχουν ξεπεράσει όταν καλούνται να κάνουν τους κριτές. Ο αθέατος Αντώνης Ρωμανός, η σαγηνευτική Νίνα Ντάνεβα και ο άγνωστος Λιούμπομιρ Βρατσάνοβιτς είναι τα «πουλαίν» τους: τα τρία φαβορί του διαγωνισμού, που έγραψαν μυθιστορήματα αναπλάθοντας- αλλά ενδεχομένως και θολώνοντας- περιστατικά από την ιστορική πραγματικότητα των πατρίδων τους. Ο Αντισυνταγματάρχης Ιωάννης Γεωργιάδης, ο Βούλγαρος Ανθυπολοχαγός και ποιητής Ντίμτσο Ντεμπελιάνοφ και ο Σέρβος Αντισυνταγματάρχης Ντράγκαν Ραντοβάνοβιτς είναι τρεις άσπονδοι σύμμαχοι που διασταυρώνονται σε έναν άτυχο γάμο εκεί κοντά, το 1913, και υποχρεώνονται να συνεργαστούν για να επισκευάσουν ένα γεφύρι τις παραμονές της έκρηξης του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου. Το πώς έφτασαν σ΄ αυτό, κανείς δεν το γνωρίζει ακριβώς καθώς δεν υπάρχουν πια μάρτυρες...
Εννέα διαφορετικές εκδοχές «βαλκανικότητας» που εκδηλώνονται σε μια περιοχή που θα την τοποθετούσαμε κοντά στο Καϊμακτσαλάν. Αυτές αποτελούν τη βάση του καινούργιου μυθιστορήματος του Δημοσθένη Κούρτοβικ, ο οποίος εξερευνά το ζήτημα της ταυτότητας στα Βαλκάνια, συνθέτοντας το δικό του σταυρόλεξο. Ένα σταυρόλεξο όπου τέμνονται Μύθος, Ιστορία, Αφήγηση και Αναστοχασμός, για να καταλήξουν σε μια λύση που απέχει όχι μόνο- όπως ήταν αναμενόμενο- από την εθνικιστική άποψη των υπερπατριωτών ή λαϊκιστών, αλλά και από την politically correct άποψη του προοδευτικού χώρου.

Μέσα από γοητευτικούς χαρακτήρες, επινοημένους αλλά και υπαρκτούς, μέσα από αλεπάλληλους κύκλους αφηγήσεων που έχουνκαθόλου τυχαία- ως επίκεντρο την πολυφιλετική, πολύγλωσση, πολυεθνοτική περιοχή της Μακεδονίας, σε ένα ύφος... μαγικού βαλκανικού ρεαλισμού με αρκετές δόσεις σασπένς και μυστηρίου, φωτίζεται η εθνική υπόσταση, η κληρονομημένη μνήμη και η αντιφατική πραγματικότητα των βαλκανικών λαών. Ξεδιπλώνονται το τρομακτικό παρελθόν τους, οι αδιευθέτητες εκκρεμότητες και οι εξαιρετικά δραστικοί (και αλληλοαναιρούμενοι) μύθοι που τους στοιχειώνουν. Το τέλμα και οι παροξυσμοί που τους χαρακτηρίζουν. Διότι μπορεί όλοι τους να θέλουν να υπερβούν τους εθνικισμούς τους και να ζήσουν ειρηνικά μεταξύ τους, όμως δεν καταφέρνουν να διαχειριστούν το γεγονός ότι διεκδικούν ο καθένας τους την ίδια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά...

Αν λοιπόν περιμένει κανείς να διαβάσει εδώ ένα ξεκαθάρισμα ιστορικών λογαριασμών, θα διαψευσθεί. Το Τι ζητούν οι βάρβαροι είναι καθαρόαιμο μυθιστόρημα και δεν ασχολείται τόσο με την ιστορική αλήθεια όσο με τον τρόπο με τον οποίο βίωσαν οι λαοί της περιοχής την ιστορική πραγματικότητα. Ο ίδιος ο τίτλος που προέρχεται από ένα εμβατήριο, «...Τι ζητούν οι βάρβαροι στα ελληνικά χωριά», το υπαινίσσεται. Από εκεί και πέρα, ο αναγνώστης δεν θα συναντήσει ούτε εύκολες καταγγελίες του εθνικισμού ούτε και ετοιματζίδικες ιδέες του τύπου «ζούσαμε μονιασμένοι στα Βαλκάνια ώσπου μας χώρισαν ξενόφερτες ιδεολογίες». Όλες του οι βεβαιότητες θα ανατραπούν. Διότι καθώς λέει και ο Κούρτοβικ, η Μακεδονία είναι μια «γη των θαυμάτων-γη των τεράτων».



Ανομολόγητη αλήθεια

Άνθρωπος με βαθιά γνώση της περιοχής και της λογοτεχνίας της, που μάλιστα μιλάει τα βουλγαρικά, γνωρίζει τα σέρβικα και καταλαβαίνει τα σλαβομακεδόνικα χωρίς να έχει ρίζες από εκεί, ο 60χρονος σήμερα συγγραφέας και κριτικός παραδέχεται ότι: «Πάντα στη ζωή μου συμφωνούσα ευκολότερα με τους Ευρωπαίους για θεωρητικά ζητήματα, αλλά αισθανόμουν ανετότερα με τους Βαλκάνιους». Αυτή η εμπλοκή διακρίνεται σε τούτο το βιβλίο, που δεν θέλει να προσβάλει ευαισθησίες αλλά να δείξει ακριβώς ότι υπάρχουν ευαισθησίες. Κάτι που επιβεβαιώνει περίτρανα η σημερινή επικαιρότητα.

Γι΄ αυτό και ο Κούρτοβικ διαφωνεί με τον κεντρικό ήρωά του τον Αργύρη Χρυσικό (ή Άρτζυ΄), κοσμοπολίτη Μακεδόνα και διεθνιστή συγγραφέα-πρόεδρο των κριτών, που θεωρεί ότι «πρέπει να φερόμαστε στους Βαλκάνιους όχι με νταηλίκια αλλά σαν καλοί πατεράδες, επειδή έχουμε φτάσει εκεί που θέλουν αυτοί, δηλαδή στην Ευρώπη». Το Τι ζητούν οι βάρβαροι υπονομεύει αυτήν την κυρίαρχη πολιτικήοικονομική θέση ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να είναι μέρος του βαλκανικού προβλήματος αλλά η λύση του. Εξηγεί μάλιστα γιατί η Ελλάδα είναι - και δεν μπορεί παρά να είναι- μέρος αυτού του προβλήματος. Να, μια αλήθεια ανομολόγητη όπως λέει ο Κούρτοβικ. Γι΄ αυτό και είναι ενδιαφέρον ότι σε τούτο το μυθιστόρημα δεν υπάρχει ήρωας-καθαρόαιμος εθνικιστής· θα ήταν κοινότοπο. Αντίθετα, οι περισσότεροι χαρακτήρες προσπαθούν να ξεφύγουν από τη βαλκανική τους μοίρα, ώσπου στο τέλος διαπιστώνουν ότι οι ρίζες της είναι βαθύτερες απ΄ ό,τι νομίζουν.
Ξεπερνούν την πραγματικότητα και φθάνουν στους μύθους της, οι οποίοι μάλιστα διαθέτουν μια σκοτεινή σαγήνη- στοιχείο που προσωποποιείται στο μυθιστόρημα με την Ντάνεβα που θα συνεπάρει τον Χρυσικό και θα φέρει τα πάνω-κάτω.

Όσο για την υπόλοιπη Ευρώπη, αυτή εκπροσωπείται στο βιβλίο από μια δημοσιογράφο του τηλεοπτικού ΑRΤΕ που αντιμετωπίζει τη...
βαλκανική σαλάτα σαν γραφικήδηλαδή ιθαγενή, «γνήσια», πρωτόγονη, άρα χειραγωγήσιμη. Αυτό είναι που πουλάει (τόσο στις μπίζνες όσο στη λογοτεχνία), θα μας θυμίσει ο συγγραφέας, και όχι η βαλκανική αταξία! Το σχόλιο για την Αγορά που διαμορφώνει συνειδήσεις και εν τέλει ταυτότητες (μέσω λ.χ. και της προβολής των έθνικ μυθιστορημάτων) είναι προφανές.



ΜΙΚΕΛΑ ΧΑΡΤΟΥΛΑΡΗ

ΤΑ ΝΕΑ 15-3-2008

Κριτική:

Μια μικρή πόλη της Βόρειας Ελλάδας γίνεται τόπος συνάντησης προσώπων τα οποία προέρχονται από όλες τις χώρες των Βαλκανίων. Οι πρωταγωνιστές θα διαφωνήσουν και θα συγκρουστούν σφοδρά, με αφορμή μιαν αφήγηση την οποία ο καθένας χρωματίζει και υπερασπίζεται σύμφωνα με το δίκιο του έθνους και της φυλής του. Στο καινούριο μυθιστόρημα του Δημοσθένη Κούρτοβικ τα Βαλκάνια αρπάζουν φωτιά στην καρδιά μιας συντροφιάς, η οποία αίφνης μοιάζει ανίκανη να ξεπεράσει τις διαιρέσεις ενός παρελθόντος που δεν έχει υπερβεί καμία από τις αντιφάσεις του. Ενα βιβλίο για τους δρόμους μέσα από τους οποίους η συλλογική μοίρα σφραγίζει τον ατομικό χαρακτήρα, εξάπτοντας αθεράπευτα μίση και πάθη: όταν η ιστορική φαντασίωση διαστρέφει και παραμορφώνει την ιστορική μνήμη και τα Βαλκάνια μετατρέπονται σε χώρο μιας τεράστιας και κατά πάσα πιθανότητα για πάντα άλυτης εκκρεμότητας. Ενα έργο που μιλάει για την εθνική και φυλετική βία, χωρίς να ανεβάζει ποτέ τους τόνους και χωρίς να υιοθετεί την αλήθεια της οιασδήποτε (της ελληνικής συμπεριλαμβανομένης) πλευράς.

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Βιβλιοθήκη, 9/5/2008