Ατίμωση

Στα πενήντα δύο του, ο καθηγητής Ντέιβιντ Λούρι είναι χωρισμένος, φλέγεται από επιθυμία, αλλά του λείπει το πάθος. Η ερωτική σχέση που αναπτύσσει με μια φοιτήτριά του έχει ως αποτέλεσμα να μείνει άνεργος, να τον αποφεύγουν οι φίλοι του και να τον εμπαίζει η πρώην σύζυγός του. Αποσύρεται στο απομονωμένο αγρόκτημα της κόρης του Λούσι, όπου η σύντομη επίσκεψή του μετατρέπεται σε παρατεταμένη διαμονή, καθώς προσπαθεί να βρει κάποιο νόημα μέσα από αυτή τη μοναδική σχέση που του έχει απομείνει. Οι προσπάθειες του Ντέιβιντ να κατανοήσει καλύτερα τη Λούσι αλλά και μια κοινωνία με νέες φυλετικές πολυπλοκότητες - το νέο κόσμο της Αφρικής- διακόπτονται ξαφνικά μέσα σε ένα απόγευμα, ένα απόγευμα βίας που κλονίζει όλες του τις πεποιθήσεις και απειλεί να καταστρέψει την κόρη του.
Σε αυτό το πικρό, βαθιά εσωτερικό αλλά και παράξενα τρυφερό μυθιστόρημα ο Κούτσι λέει για μια ακόμα φορά αλήθειες που πονάνε.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Τζον Μάικλ Κούτσι είναι λευκός, γεννήθηκε το 1940 στο Κέιπ Τάουν και είναι ίσως ο σημαντικότερος λογοτέχνης της Νότιας Αφρικής. Είναι δε ο πρώτος συγγραφέας στον κόσμο που τιμήθηκε δύο φορές με το πολυπόθητο βραβείο Booker για τα βιβλία του Βίος και Πολιτεία του Μάικλ Κ (1983) και Ατίμωση (1999). Στην Ατίμωση, όπως και στα περισσότερα μυθιστορήματά του, κεντρικό θέμα είναι η σαρωτική επίδραση των πολιτικών αλλαγών και των ιστορικών εξελίξεων πάνω στα ατομικά πεπρωμένα. Ο Κούτσι ωστόσο δεν είναι ένας ρητορικός και μονοδιάστατος συγγραφέας, κι αυτό είναι έκδηλο και στο τελευταίο του βιβλίο. Η Ατίμωση χαρακτηρίζεται από αιφνίδιες αλλαγές πλεύσης και, στις περισσότερες σελίδες, υπάρχουν αξιόλογα παράπλευρα θέματα που κραυγάζουν ανάμεσα στις αράδες για να αποκαλυφθούν.

Η δράση εκτυλίσσεται στα πρώτα χρόνια μετά την κατάργηση του απαρτχάιντ και κεντρικός ήρωας είναι ο Ντέιβιντ Λούρι, ένας μεσήλικος πανεπιστημιακός σε υπαρξιακή κρίση. Είναι 52 ετών, έχει δύο διαζύγια στο ενεργητικό του και νιώθει τελείως παρωχημένος. Είναι ψηλός, εύρωστος και μορφωμένος, αλλά πιστεύει ότι οι εξελίξεις τον έχουν αφήσει πίσω. Κάποτε τραβούσε την προσοχή των γυναικών στον δρόμο, αλλά τώρα πια εκτονώνεται σεξουαλικά με μια πόρνη πολυτελείας μία φορά την εβδομάδα. Κάποτε αισθανόταν ότι το αντικείμενό του - η ρομαντική ποίηση - είχε λόγο ύπαρξης στο Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν, ενώ τώρα πια θεωρεί τον εαυτό του έναν γραφικό κομπάρσο σε μια άδοξη εποχή χρησιμοθηρίας και οικονομίστικου ορθολογισμού. Επιπλέον, είναι από χρόνια συναισθηματικά αποξηραμένος και συχνά σκέφτεται τη λύση του ευνουχισμού για να απαλλαγεί (σαν κατοικίδιο ζώο, σαν σκυλί) από τη βασανιστική σεξουαλική επιθυμία.

Το βιβλίο αρχίζει λοιπόν με την περιγραφή ενός άνδρα που νιώθει να χάνει τη γη κάτω από τα πόδια του. Η πλοκή παίρνει στροφή 180 μοιρών όταν ο Λούρι σχετίζεται με μια φοιτήτριά του. Η Μέλανι είναι όμορφη και ποθητή, αλλά ταυτόχρονα είναι πνευματικά ασχημάτιστη και βαρετή. Είναι ένα βουβό, σχεδόν κατατονικό πρόσωπο, ο καθηγητής όμως δεν ασχολείται με τέτοιες μικρολεπτομέρειες· έχει στα χέρια του μια ερωτεύσιμη φιγούρα και πιστεύει ότι του δίνεται η ευκαιρία να ζήσει την ευδαιμονία όπως την περιέγραψαν ο Μπάιρον και ο Γουέρντσγουορθ. Δεν θα σταθεί όμως τόσο τυχερός· ύστερα από μια σειρά δυσάρεστες συμπτώσεις καφκικού τύπου ο Λούρι θα κατηγορηθεί για σεξουαλική παρενόχληση (άλλο ένα σύμπτωμα των καιρών), θα γνωρίσει την «ατίμωση» και θα αποπεμφθεί από το πανεπιστήμιο.

Τότε το μυθιστόρημα θα μπει στην τρίτη και σκληρότερη φάση του: σαν ήρωας του Τζόζεφ Κόνραντ, ο Λούρι θα ψάξει την εξιλέωση στην ενδοχώρα· θα πάει να μείνει στο αγρόκτημα της 25χρονης κόρης του, της Λούσι, την οποία έχει πολλά χρόνια να δει. Η Λούσι δεν ασχολείται με τη γεωργία επιχειρηματικά, αλλά διατηρεί το αγρόκτημα γιατί η νοοτροπία της είναι χίπικη και αναχωρητική. Επιπλέον, είναι λεσβία και το γεγονός αυτό κάνει τον πατέρα της να ντρέπεται και - κατά βάθος - να νιώθει «ατιμασμένος». Οι δε γείτονες της Λούσι επιτείνουν την αξιοθρήνητη ψυχολογική κατάσταση του Λούρι. Δίπλα στο χίπικο αγρόκτημα κατοικεί ο απειλητικός και λιγομίλητος Πέτρους, ένας μεσήλικος μαύρος που προσπαθεί επιτέλους να ζήσει σαν άνθρωπος στήνοντας μια γεωργική εκμετάλλευση. Σε αρκετά κοντινή απόσταση υπάρχει το αυτοσχέδιο κτηνιατρείο της Μπεβ, η οποία ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με τη θανάτωση των δεκάδων αδέσποτων και τραυματισμένων σκυλιών της περιοχής.

Τις πρώτες μέρες του σε αυτό το αφιλόξενο περιβάλλον με τους λευκούς αγρότες που οπλοφορούν και τους πάμφτωχους μαύρους που περιπλανώνται απειλητικά ο Λούρι προσπαθεί να αφοσιωθεί σ' ένα παλιό του σχέδιο (τη σύνθεση μιας όπερας δωματίου για τις μέρες του Μπάιρον στην Ιταλία), αλλά αποτυγχάνει να συγκεντρωθεί. Θεωρεί πλέον ότι η ποιητική γλώσσα είναι ανεπαρκής για να περιγράψει έναν βάρβαρο κόσμο, αισθάνεται ολοένα και μεγαλύτερη ταύτιση με τα βασανισμένα σκυλιά και τελικά σπεύδει στο πλευρό της Μπεβ προκειμένου να μεταφέρει τα θανατωμένα ζώα στον τοπικό κλίβανο. Επιλέγει δηλαδή ένα χριστιανικό πρόγραμμα αυτοταπείνωσης, αφοσιώνεται σ' έναν ευγενικό σκοπό για να θεραπευτεί από την οίηση, αλλά η μοίρα έχει άλλα σχέδια γι' αυτόν: μια μέρα τρεις περιπλανώμενοι μαύροι βιάζουν την κόρη του, περιλούζουν τον ίδιο με οινόπνευμα και αποπειρώνται να τον κάψουν ζωντανό. Η ατίμωση ωστόσο δεν έχει φθάσει ακόμη στο απόγειό της. Λίγους μήνες αργότερα η Λούσι τού ανακοινώνει ότι είναι έγκυος και ότι θα κρατήσει το μαύρο της παιδί, ενώ παράλληλα ο Λούρι συνειδητοποιεί ότι ο Πέτρους είχε ανάμειξη στην επίθεση, σε μια επίθεση που είχε εν τέλει χαρακτήρα πολιτικό.

Οπως είναι φανερό, η Ατίμωση είναι κατάφορτη με αλήθειες που πονάνε και θέτει μια σειρά από δύσκολα ερωτήματα: Η αχαλίνωτη καλλιτεχνική φαντασία κινδυνεύει να θεωρηθεί κάποτε περιττή; Τελικός προορισμός του ανθρώπου είναι μια κατάσταση που θυμίζει αδέσποτο σκυλί; Η αναζήτηση της προσωπικής ευτυχίας είναι πάντα καταδικασμένη σε αποτυχία; Το μεμονωμένο άτομο μπορεί να σώσει την αξιοπρέπειά του μέσα στη δίνη της ιστορικής αναγκαιότητας; Ο άνθρωπος είναι ηθικά ανώτερος από τα ζώα; Η πραγματική ζωή είναι αντάξια των ανθρώπινων δυνατοτήτων; Εκείνο βέβαια που απασχολεί τον Κούτσι ιδιαιτέρως είναι να δείξει ανάγλυφα ότι η τυραννία στη χώρα του αντικαταστάθηκε από ένα καθεστώς βάρβαρης ανομίας. Γιατί όμως τόση έκπληξη; Γιατί τόσος αιφνιδιασμός; Μήπως έπρεπε όλα αυτά να τα περιμένει;



ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 02-06-2002