Περί λογοκρισίας

Η λογοκρισία ανήκει ως φαινόμενο στο δημόσιο βίο? η μελέτη του θέματος της λογοκρισίας εκτείνεται σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένων του νόμου, της αισθητικής, της ηθικής φιλοσοφίας, της ανθρώπινης ψυχολογίας και της πολιτικής – της πολιτικής όχι μόνο με τη φιλοσοφική, αλλά μάλλον με τη στενότερη, πιο πραγματική της έννοια.

Στο Περί λογοκρισίας ο νομπελίστας J. M. Coetzee, παρουσιάζει μια συνεπή, αν και ανορθόδοξη, ανάλυση της λογοκρισίας από την οπτική γωνιά ανθρώπου που έχει ζήσει και δουλέψει στη σκιά της.
Αυτά τα εμπεριστατωμένα δοκίμια συνιστούν μια ισχυρή, τονωτική κριτική της λογοκρισίας σε όλες τις μορφές της.

(Από τον εκδότη)

ΚΡΙΤΙΚΗ



«Ο τύραννος όταν διαβάζει κάποιον Μύθο νομίζει ότι αναφέρεται σε αυτόν» σχολίασε τον 19ο αιώνα κάποιος επιμελητής έκδοσης του Αισώπου. Οσο πιο αυστηρά είναι τα μέτρα που παίρνει το κράτος ενάντια στους συγγραφείς, τόσο πιο σοβαρά φαίνεται ότι τους αντιμετωπίζει. Οσο σοβαρότερα φαίνεται ότι αντιμετωπίζει το κράτος τους συγγραφείς, τόσο μεγαλύτερη η προσοχή που δίνεται στη γραφή. Οσο μεγαλύτερη η προσοχή που δίνεται στη γραφή, τόσο μεγαλύτερη η δύναμη διασποράς της. Το απαγορευμένο βιβλίο προσελκύει ακόμη περισσότερο την προσοχή ως φάντασμα απ' όσο θα την προσέλκυε ως ζωντανό βιβλίο. «Ακόμα και η σιωπή, σε περιβάλλον λογοκρισίας, λέει πολλά, παρατηρεί ο Μοντεσκιέ» σημειώνει ο Τζ. Μ. Κούτσι στην παρούσα συλλογή δοκιμίων του περί λογοκρισίας. Και παρ' ότι είναι άπειρες οι διαφορές ανάμεσα στη λογοκρισία που έχει σκοπό την κηδεμονία των ΜΜΕ και τη λογοκρισία που αστυνομεύει τις τέχνες, οι ίδιοι λογοκριτές φρουρούν τα σύνορα και της πολιτικής και της αισθητικής. Αυτοί, λοιπόν, στην περίπτωση των συγγραφέων βγαίνουν πάντοτε χαμένοι.

Ετσι, τα ανεπιθύμητα υπό εξέταση αντικείμενα είναι, ως επί το πλείστον, έργα συγγραφέων. «Δεν με ενδιαφέρει τόσο ο λόγος για τον οποίο είναι ανεπιθύμητα όσο ο τρόπος με τον οποίο αντέδρασαν οι δημιουργοί τους στην προσοχή που τους δόθηκε από τη λογοκρισία» γράφει ο Τζ. Μ. Κούτσι με τη γνωστή ψυχραιμία στον λόγο, χάρισμα το οποίο του χάρισε και το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 2003. Και παρ' ότι ο συγγραφέας έχει πλήρη επίγνωση της δυσκολίας να χαραχτεί σαφής διαχωριστική γραμμή μεταξύ δημοσιογραφίας και «συγγραφής», ιδιαίτερα στα τέλη του 20ού αιώνα, επιλέγει να ασχοληθεί κυρίως με το γενικότερο πλαίσιο του ανταγωνισμού μεταξύ κράτους και συγγραφέα για το ποιος από τους δύο θα επικρατήσει και θα διαδώσει τον δικό του λόγο αυθεντίας.

Ο Κούτσι δεν ασχολείται με τις πλείστες όσες περιπτώσεις συγγραφέων, ανθρώπων κατά κανόνα πιο ευφυών και έξυπνων από τον λογοκριτή, που παίζουν το παιχνίδι της λαθραίας μετάδοσης αισώπειων μύθων, «... ένα στείρο παιχνίδι που αποσπά τον συγγραφέα από τον πραγματικό του στόχο». Η μοναδική περίπτωση όπου διάκειται ευμενώς προς κάποιον καλλιτέχνη ολόψυχα αφοσιωμένο στην προσπάθεια να εξαπατήσει τα όργανα του κράτους είναι εκείνη του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, ο οποίος ήρθε αντιμέτωπος με το σοβιετικό καθεστώς και σαφώς νίκησε. Αλλά η περίπτωση που έδωσε τον υπότιτλο «Ο Μάντελσταμ και η Ωδή στον Στάλιν και άλλα δοκίμια» είναι αυτή του Οσιπ Μάντελσταμ, ο οποίος αναγκάστηκε να συνθέσει ωδή προς τιμήν του Στάλιν. Του έκοψαν τη γλώσσα, είχε δηλώσει μεταφορικά η σύζυγός του Ναντέζντα. «Πρόκειται για τον μύθο του ποιητικού ευνουχισμού» γράφει τώρα ο Κούτσι. Και η Ωδή δεν γλίτωσε τον Μάντλεσταμ από νέα σύλληψη και θάνατο σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Σιβηρία, το 1938. Ωστόσο «παρ' όλο που ακρωτηριάστηκε και στη συνέχεια σφαγιάστηκε, ξαναγεννήθηκε με όλη του τη δύναμη, ενώ ο διώκτης και δήμιός του έχει αποσταλεί στο σκοτάδι» σημειώνει εκ των υστέρων η Ναντέζντα. Ο ποιητής τελεί υπό διωγμόν, είναι ωστόσο μια μυστηριώδης δύναμη. Και η αντιζηλία για την εξουσία μεταξύ ποιητή και δυνάστη συνεχίζεται ακόμη και την εποχή που τα οπτικοακουστικά μέσα έχουν κερδίσει την προσοχή του λογοκριτή. Στην περίπτωση της λογοκρισίας των συγγραφέων, όμως, «τίθεται σε λειτουργία κάποια λογική που αποβαίνει σε βάρος του κράτους».



ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

Το ΒΗΜΑ, 18/11/2007