Χιονίζω

Η ζωή της Πέτρα Μάροβα κυλά μονότονα: βρίσκεται σε συνεχή κόντρα με την έφηβη κόρη της, εργάζεται σε μια δουλειά που δεν την ενδιαφέρει και εραστής δεν υπάρχει στη ζωή της. Όλα αλλάζουν ξαφνικά με τη «βελούδινη επανάσταση», όταν επιστρέφει από το εξωτερικό ο πρώην εραστής της, καθηγητής Βίκτορ Κραλ, που σκοπεύει να γίνει οικονομικός σύμβουλος του νέου καθεστώτος. Όμως το όνομα του Κραλ βρίσκεται στους καταλόγους των συνεργατών των μυστικών υπηρεσιών, και η Μάροβα προσπαθεί να ξεδιαλύνει την αλήθεια. Στην προσπάθειά της αυτή θα συναντήσει δύο άλλους άντρες, έναν επίσης πρώην εραστή της και ένα νεαρό που θα τη συγκινήσει ερωτικά. Mια εξαιρετική ιστορία από τη «μεταβελούδινη» Πράγα που περιγράφει με μοναδικό τρόπο (και αρκετό χιούμορ) το πέρασμα από τον «υπαρκτό» σοσιαλισμό στο καπιταλιστικό καθεστώς, και το πώς οι χθεσινοί δραπέτες του μαρξισμού «μεταλλάσσονται» σε καπιταλιστές χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς και, μερικές φορές, σε απλούς πολιτικούς σαλταδόρους.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η πρωτοπρόσωπη αφηγήτρια του μυθιστορήματος του Πάβελ Κόχουτ (1928) εκφράζει μέσα από τα λόγια του μότο, όπως έχουν δείξει μεταπολεμικά τα κοινωνικοπολιτικά πράγματα στην πατρίδα του «στρατιώτη Σβέικ, τη σκέψη του μέσου πολίτη αυτής της χώρας. Η πάλαι ποτέ Τσεχοσλοβακία, όπως και άλλες κεντροευρωπαϊκές και μη δυνάμεις, πέρασε απροετοίμαστη, έχοντας άλλες πολιτισμικές προδιαγραφές, στην επιρροή της αλήστου μνήμης Σοβιετικής Ενωσης, με τις γνωστές συνέπειες.

Πεζογράφος και δραματουργός, ο Κόχουτ, κορυφαία μορφή των τσέχικων γραμμάτων (μαζί με τον Κούντερα και τον Χάσεκ), θέτει πάντα προς συζήτηση, μέσα από αλληγορίες αλλά και ρεαλιστικά έργα, ζητήματα ηθικής, τα οποία συνδυάζει, συνήθως, με το πολιτικό διακύβευμα. Αλλά και μεμονωμένα, επί σκηνής (θυμάμαι πρόχειρα το «Φτωχέ φονιά», ένα θεατρικό «εν θεάτρω»), έχει προβληματισθεί, ακραία θα έλεγα, πάνω στο ζήτημα του Κακού. Διεισδύοντας στις πιο σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης συμπεριφοράς, φτάνει στο σημείο να πιστεύει ότι το Κακό είναι η μόνη κινητήρια δύναμη της ζωής...

Πάντως, έχοντας βιώσει έντονα τις περιπέτειες της πατρίδας του, ανέκαθεν τον ενδιέφερε να μεταφέρει στα βιβλία και στο σανίδι σχετικές εικόνες διάλυσης και φθοράς, μέσα από τις οποίες περνούν διάφορες συγκρούσεις νοοτροπιών, αντλημένες από το πολιτικό/ηθικό πεδίο.

Το πλούσιο σε σημαίνοντα σκηνικό της σχετικά πρόσφατης ιστορίας της πρώην δορυφόρου της «μητέρας» του σοσιαλισμού Τσεχίας δίνει το μυθοπλαστικό έναυσμα και στο παρόν μυθιστόρημα. Ο Κόχουτ, μάλιστα, ...παρενδυτικώ τω τρόπω, εν προκειμένω υιοθετεί την περσόνα μιας γυναίκας, και μέσα από το μικρόκοσμό της σχολιάζει όσο δύναται το σκηνικό που διαδέχτηκε τη «βελούδινη επανάσταση» του 1989.

Η ηρωίδα του, μια σχετικά ώριμη και προκλητική γυναίκα, βρίσκεται σε ένα σημείο συναισθηματικής και ιδεολογικής κρίσης, καθώς αντιμετωπίζει σειρά περισπασμών στο στενά προσωπικό όσο και γενικότερο επίπεδο ζωής . Μάλλον τυπικό δείγμα ημιδιανοούμενης της εποχής του «σοσιαλιστικού ανθρώπου», αλλά μαζί και ανήσυχης προσωπικότητας, η οποία βρισκόταν από την πλευρά των εξεγερμένων στην Πράγα του '68, προσπαθεί με αφοπλιστική αθωότητα να κάνει έναν απολογισμό της διαδρομής της, μπροστά σε κάποια έντονα υπαρξιακά και ηθικά αδιέξοδα.

Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του '90 και οι επιπτώσεις των κοινωνικοπολιτικών αλλαγών είναι ακόμα νωπές σε μια κουλτούρα δοκιμασμένη ήδη από σκληρότερα φαινόμενα. Ο Κόχουτ βυθίζει την ηρωίδα του σε μια δίνη όπου γύρω της περιστρέφονται τα πάντα με ταχύτητα, δημιουργώντας της περίπου ένα είδος αποθαρρυντικής ναυτίας. Παράλληλα, η ιδιαίτερα ζωική αυτή γυναίκα, που έχει μία αθώα σωματική και παρορμητική σχέση με τα πράγματα, δεν θέλει να παραδεχθεί την κόπωση ή και τον εκφυλισμό των ειδώλων της. Οχι τόσο για λόγους αυτοπροστασίας (γιατί διαθέτει μια εντελώς θηλυκή/μητρική τάση αυτοθυσίας και αυταπάρνησης), αλλά για να αποδείξει ένα είδος κρυφού θεωρήματος -αφήνει να εννοηθεί ο Κόχουτ- πάνω στις αξίες ενός πεδίου για το οποίο είχε άποψη, χωρίς αυτή να της ζητηθεί ποτέ.

Δεν μιλάμε για το «φυλετικό», το οποίο θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στα ζητούμενα του Κόχουτ, αλλά για την πλευρά του υποκειμένου, ανεξαρτήτως φύλου: με άλλα λόγια, για την οπτική οποιουδήποτε μέσου ανθρώπου, ο οποίος με την περιουσία του βρίσκεται εκών άκων μπροστά στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις.

Αλλά ας πάρουμε και μια άλλη εκδοχή γύρω από το γιατί ο Κόχουτ διαλέγει μια γυναίκα για να περισκοπήσει κρίσιμα γεγονότα της χώρας του. Αυτή είναι μια απορία γόνιμη, στην οποία μπορεί κανείς να ρισκάρει λύσεις σχετικές με το γειωμένο όσο και αβυσσαλέο του θηλυκού βλέμματος, σε μια προσπάθεια να κάνει πιο έκτυπη την περιπέτεια του μέσου ανθρώπου (ίσως θύματος και θύτη την ίδια στιγμή).

Η ηρωίδα Πέτρα Μάροβα, λοιπόν, απλά και απερίφραστα θέλει να μάθει τι συμβαίνει με την προσωπική της ζωή και το βιογραφικό των αντρών που την πλαισιώνουν, είτε ως φαντάσματα είτε ως απτές υποστάσεις. Χωρισμένη από έναν καριερίστα, ευθυνόφοβο άντρα, με μία έφηβη και προβληματική κόρη, δουλεύει ως κατώτερη δημοσιογράφος και προσπαθεί να σταθεροποιήσει τα ερωτικά της, που είναι πολύ ρευστά. Φλερτάρει με έναν νεότερό της, ενώ ταυτόχρονα εξακολουθεί να βλέπει το μεγάλο της αμόρε, τον καθηγητή Βίκτορ Κραλ, που έχει επιστρέψει από τον Καναδά για να γίνει οικονομικός σύμβουλος του νέου καθεστώτος. Γι' αυτόν τον τελευταίο μαθαίνει ότι παλιότερα είχε κάνει ιδεολογικές παραχωρήσεις και ότι παίζει έναν σκοτεινό ρόλο στα πράγματα. Εκείνος της ζητάει να τον βοηθήσει να βγάλει από πάνω τη ρετσινιά τού συνεργάτη του καθεστώτος, εκμεταλλευόμενη την ερωτική γνωριμία της με ένα στέλεχος που ευθύνεται για την καταγγελία του. Και τότε ανοίγει ένας κύκλος ενοχών και συνεργειών που συντρίβει τη γυναίκα. Η τελευταία, ψάχνοντας για να βρει στοιχεία, τα οποία ο Βίκτορ αρνείται, μπλέκεται, όμοια με ηρωίδα noir ιστορίας, σε δαιδάλους, με κατάληξη θλιβερά αποκαρδιωτική. Η έρευνά της, που δεν γίνεται ψυχρά, αλλά αμεθόδευτα και με ψυχικό κόστος (εν ου παικτοίς, διότι βγάζει στη φόρα και δικές της ευθύνες), θα της φωτίσει άθλιες πλευρές της προσωπικότητας των πρώην ή και νυν αγαπημένων της ανθρώπων, οι οποίες έχουν άμεση σχέση με την κατεστημένη διαχρονικά ηθική της Εξουσίας. Η μυθολογία πάνω στην οποία στηριζόταν η Πέτρα καταρρέει, και έτσι τα μοναδικά αμυντικά όπλα της, ο σαρκασμός και η προσφυγή στο ποιητικό αντίδοτο ( η ηρωίδα μας γράφει στίχους), πιθανόν να λειτουργήσουν τελικά ως σωσίβια.

Ο Κόχουτ με ειρωνεία, χρησιμοποιώντας μάλλον κουραστικά τον παρενθετικό λόγο, υπονομεύει τα πάντα: πριν απ' όλα την ηρωίδα του, η οποία διεκδικεί μάταια το ηθικά ελάχιστο. Η χλεύη τού Κ. για το γίγνεσθαι είναι απόλυτη και κατεδαφιστική. Το Κακό και πάλι εμφανίζεται ως κινητήρια δύναμη, παντοδύναμο και αναπόφευκτο.

Η αφήγηση δεν συμβιβάζεται προσφέροντας κάποιες λειάνσεις στην μπρούτα πραγματικότητα: ο κόσμος που στήριζε τα διάφορα διεφθαρμένα καθεστώτα είναι απολύτως υπεύθυνος για τους άρχοντές του, όμοιος ομοίω, καταγγέλλει, χωρίς ενδοιασμούς, ο Κόχουτ... Ολοι οι άντρες που περιστοιχίζουν την Πέτρα, πλην, ίσως, του νεαρού, είναι τυχοδιώκτες, μας λέει ωμά. Ετοιμοι να συνεργαστούν με κάθε νέα πολιτική κατάσταση, επιδιώκοντας τη βολή τους. Κι έτσι η Πέτρα μένει να στιχουργεί σε μια κωμικοτραγική μοναξιά.

Τα ελληνικά της Σ. Στάμου-Ντορνιάκοβα μεταφέρουν με επιτυχία τον οξύ και μαύρο λίβελο του Κόχουτ.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 07/04/2006