Αυτογραφία

Το βιβλίο αυτό είναι το τέταρτο στη σειρά του Ίκαρου «Προσωπογραφίες». Τα κείμενα δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Διαβάζω» από τον Ιανουάριο έως τον Δεκέμβριο του 2003.
Αναθεωρημένα, και με κάποιες προσθήκες, παρουσιάζονται στην έκδοση αυτή δώδεκα κείμενα- στιγμιότυπα που συνοδεύονται από πλούσια εικονογράφηση και συνθέτουν την ιστορία μιας ζωής. Η συγγραφέας αυτοβιογραφείται μέσα από αναμνήσεις, φιλίες, επιρροές και συναντήσεις που καθόρισαν εκείνην και τον κόσμο της.





Η "Αυτογραφία" πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Διαβάζω" το 2003 σε δώδεκα συνέχειες. Στην παρούσα έκδοση τα κείμενα παρουσιάζονται αναθεωρημένα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Αποδίδει τα πράγματα με μια πρωτοτυπία μοναδική, έγραφε πριν από πενήντα τόσα χρόνια ο Βάρναλης για το πρώτο βιβλίο της Μιμίκας Κρανάκη. Πρωτότυπη θέαση των πραγμάτων και ειρωνική διάθεση παραμένουν τα δύο βασικά χαρακτηριστικά της Κρανάκη από το μυθιστόρημα του 1947 «Contretemps» και τις τέσσερις νουβέλες του «Τσίρκου», τρία χρόνια αργότερα, ως το μυθιστόρημα «Φιλέλληνες», με το οποίο επανήλθε στον λογοτεχνικό χώρο, το 1992, και την πρόσφατη «Αυτογραφία». Στο καινούριο βιβλίο της η Κρανάκη δεν αυτοβιογραφείται. Αλλωστε πιστεύει ότι «πρώτο πρόσωπο αληθινό δεν υπάρχει στη γλώσσα του κόσμου τούτου». Στο βιβλίο συγκεντρώνονται δώδεκα κείμενα που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Διαβάζω» στη διάρκεια του 2003. Ενδιαμέσως, στις 18 Νοεμβρίου 2003, πέθανε ο εκδότης του περιοδικού, Ηρακλής Παπαλέξης, ο οποίος σε μία από τις πολυάριθμες ανανεώσεις του περιοδικού, τον Ιανουάριο του 2003, είχε καθιερώσει και ως εισαγωγή κάποιες μόνιμες στήλες. H έκπληξη ήταν η συνεργασία της Κρανάκη. Στην εισαγωγή του βιβλίου η συγγραφέας μεταφέρει με χιούμορ τη συζήτησή της με τον Παπαλέξη και πώς της έριξε την ιδέα μιας ανθολογίας από στιγμιότυπα ζωής αντί βαρύγδουπων απομνημονευμάτων, εξομολογήσεων και συναφών αυτοβιογραφικών καταγραφών. Πώς βρέθηκε στο γραφείο του να συζητεί μαζί του και μάλιστα με μεγάλη οικειότητα δεν το διευκρινίζει. Παρεμπιπτόντως, αυτό είναι ένα άλλο γνώρισμα της Κρανάκη, γράφει ό,τι τη διασκεδάζει, ακολουθώντας έναν παράξενο συνειρμικό μίτο και αδιαφορώντας για τυχόν λογοκρατούμενους αναγνώστες. Την απορία θα μπορούσε να τη λύσει ο Παπαλέξης, ο οποίος έτσι κι αλλιώς θα είχε πολλά να διηγηθεί για τα παρασκήνια του χώρου του βιβλίου, όπως τα έζησε την τελευταία δεκαπενταετία της εκδοτικής έκρηξης και οριστικής μετάλλαξης. Ωστόσο οι αυτοβιογραφίες είναι προνόμιο - κάποιοι έχουν κατά καιρούς ισχυριστεί και υποχρέωση - όσων γηράσκουν, παραμένοντας αρκούντως αειθαλείς, ώστε αφενός μεν να αντέχουν την αναδρομή και από την άλλη να είναι σε θέση να αφηγηθούν χωρίς να περιπίπτουν στο μελόδραμα.

Τα δημοσιεύματα στο «Διαβάζω» υπάκουαν στη δέσμευση των 1.500 λέξεων. Στο βιβλίο οι λέξεις πολλαπλασιάστηκαν, τα κείμενα αναθεωρήθηκαν και αβγάτισαν, ωστόσο ο αρχικός περιορισμός παρέμεινε καθοριστικός της μορφής. Ρουμελιώτισσα από τη Λαμία η Κρανάκη, κατορθώνει το εκ πρώτης όψεως άκρως παράδοξο, να λακωνίζει δημιουργώντας ταυτόχρονα την εντύπωση ενός πλούσιου και χειμαρρώδους λόγου. Τελικά ο πρώτος τόμος της «Αυτογραφίας», γιατί θα υπάρξει και δεύτερος εξαιρετικά αφιερωμένος στους συντρόφους που έφυγαν, είναι ένα βιβλίο εντυπωσιακά νεανικό, μάλλον χάρη στον παιγνιώδη αυτοσαρκασμό της συγγραφέως.

Υδροχόος η Κρανάκη, γεννημένη στις 28 Ιανουαρίου, παιδιόθεν ορφανή μητρός, μεγάλωσε στο σπίτι των θείων της, από την πλευρά της μητέρας της· του Δημήτρη Μακρόπουλου, ιδιοκτήτη της πρώτης αεροπορικής εταιρείας, της TAE, προγονικής της Ολυμπιακής. Στα ωραία χρόνια της Αθήνας η Κρανάκη κατοικούσε Σουρμελή 2, απέναντι από το Παλλάδιον Λύκειον, όπου έκανε το δημοτικό και μια τάξη του γυμνασίου. Παραδίπλα η Στοά των Μασόνων. Γείτονάς της ο Αλκης Θρύλος, που έμελλε να γίνει και κριτικός των βιβλίων της. Το γυμνάσιο, στο Παρθεναγωγείο του Εκπαιδευτικού Συνδέσμου, μαζί με την Ευγενία Βέη, κατόπιν σύζυγο του Μανόλη Χατζηδάκη, μόνο στο τελευταίο έτος, αρσακειάς. Πρώτη δημοσίευση μετά βράβευσης στη «Διάπλαση των Παίδων». Αργότερα ξενιτεύτηκε. Οργανωμένη στην Αντίσταση, τα χρόνια της Κατοχής, οι σπουδές στο Παρίσι ήταν μια κάποια λύση. Κι αυτή ένας από τους 140 αιρετικούς αριστερούς και κομμουνιστές διανοούμενους που μετανάστευσαν στο Παρίσι ως υπότροφοι του γαλλικού κράτους, σε μια «Πορεία προς το Αστέρι», όπως την είχε αποκαλέσει ο Ροζέ Μιλλιέξ, ένας από τους πρωτεργάτες αυτής της φυγάδευσης, τότε βοηθός του Οκτάβιου Μερλιέ.

Δεκέμβριο του 1945 ανεχώρησε με το αγγλικό οπλιταγωγό «Ματαρόα». Ως κατακλείδα του βιβλίου, η Κρανάκη συντάσσει χαριέστατο λήμμα για το μυθικό πλέον πλοίο μετά φωτογραφιών που ανασύρθηκαν από το Διαδίκτυο. Εν γένει, η εικονογράφηση παρακολουθεί το ανάλαφρο πνεύμα των κειμένων. Πάντως, οι συνυπότροφοι του 1945 μόλις που μνημονεύονται, αφού η οδύσσεια εκείνων των Αργοναυτών απλώθηκε σε 24 «ραψωδίες» για τους φίλους, που, συν τω χρόνω, από Γραικοί κατέληξαν «φιλέλληνες». Εδώ, την απασχολούν κυρίως η γνωριμία της με τους Γαλάτες και οι γαλλίδες φίλες της, με κορυφαία τη Ναταλί Σαρρώτ. Και πάλι, όμως, η αφήγηση δεν βαραίνει, καθώς τις αναμνήσεις διανθίζουν φαιδρά στιγμιότυπα. Ούτε καν όταν αναφέρεται στην ταλαιπωρία μιας δύσκολης εγχείρησης η Κρανάκη δεν σοβαρεύει, παρ' όλο που η ενασχόληση με τη φιλοσοφία και την ψυχανάλυση βλάπτει σοβαρά τις εύθυμες ιδιοσυγκρασίες. Μπορεί, όμως, να γίνει σαρκαστική, όπως όταν αναφέρεται στο Κόμμα που μια φορά κι έναν καιρό τη διέγραψε, ή στο εδώ και τώρα, εξιστορώντας την εμπειρία της με τις τρεις διαδοχικές κεφαλές του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου.

Από το βιβλίο της Κρανάκη μένουν εικόνες περασμένων εποχών. Συγκρατούμε ένα «συμπόσιο» στο Κόρθι της Ανδρου, αρχές του '50. «Στη μια άκρη προέδρευε ο Κατσίμπαλης, αρχηγός της Γενιάς του '30, και η κυρία, στην άλλη ο υπαρχηγός της Γενιάς του '30 Τάκης Παπατσώνης και η κυρία. Στη μέση το ζεύγος Θεοτοκά (Ναυσικά και Γιώργος) κι άλλοι... Ο Κατσίμπαλης είχε λάβει ένα τηλεγράφημα του Καραντώνη, αγγελτήριο για τα γεννητούρια του διαδόχου: «Υιός μου διαβάζει Παλαμά».



MAPH ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 08-08-2004