Η Κύπρος στην Ευρώπη

Ο Νικόλας, σε αντίθεση με μένα, που διατηρούσα και εξακολουθώ να διατηρώ κάποιες επιφυλάξεις, θεωρούσε ότι η μόνη διέξοδος στο σημερινό αδιέξοδο του κυπριακού προβλήματος ήταν η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή οικογένεια. Γνήσιος ευρωπαϊστής και θιασιώτης μιας ενωμένης Ευρώπης, πίστευε αταλάντευτα ότι δεν ήταν δυνατό να μην υπάρξει μια θέση σε αυτήν την οικογένεια και για το νησί του. Αν και δεν υποτιμούσε τις δυσκολίες και τα εμπόδια στην ευρωπαϊκή πορεία της Κύπρου, πίστευε ότι με σοβαρότητα, θάρρος, επιμονή και φαντασία αυτός ο στόχος δεν ήταν ανέφικτος. Πάνω απ' όλα χρειαζόταν σκληρή δουλειά, κάτι που το έκανε ο ίδιος πράξη στη διπλωματική του, η οποία δεν αποτελεί συνηθισμένη εργασία αλλά προσωπική υπόθεση. Αυτό πιστοποιείται από την επιμέλεια με την οποία συγκέντρωσε το υλικό, και την αγάπη με την οποία το επεξεργάστηκε. Τίποτε δεν άφησε απ' έξω ο Νικόλας: όχι μόνο τη βιβλιογραφία που απαιτούσαν οι κανονισμοί, αλλά και συνεντεύξεις με τους Υπουργούς Εξωτερικών Ελλάδας και Κύπρου, επίσημες εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χάρτες, ακόμα και αρχαία αποφθέγματα επιστράτευσε για να τεκμηριώσει την εργασία του.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η μελέτη τού πρόσφατα εκδοθέντος στα ελληνικά κλασικού έργου του Ernst Cassirer «ΚΑΝΤ - Η ζωή και το έργο του» (εκδόσεις «Ινδικτος», Αθήνα, 2001), αναδεικνύει τη σχέση φιλοσοφίας και τρόπου ζωής στον Καντ. Αυτή η διαπίστωση για τη σημασία της επίδρασης των βιωμάτων στον προσανατολισμό της σκέψης και τη διαμόρφωση των πνευματικών ενδιαφερόντων δεν αφορά μόνο τους φιλοσόφους, αλλά, τηρουμένων των αναλογιών, ισχύει, όπως έδειξε και ο θεμελιωτής της κοινωνιολογίας της γνώσης Karl Mannheim, για κάθε πνευματική δραστηριότητα του ανθρώπου, συμπεριλαμβανομένης, βεβαίως, και της συγγραφής τής Ιστορίας.

Για μας, τους υπογράφοντες αυτό το κείμενο, οι δύο μελέτες, που απαρτίζουν το βιβλίο του Νικόλα Κρανιδιώτη, «Η ευρωπαϊκή πορεία της Κύπρου» και «Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις», αποτυπώνουν, με γνήσια αντιπροσωπευτικό τρόπο, την προσωπικότητα ενός νέου ανθρώπου, στη διαμόρφωση των επιστημονικών αγωνιών του οποίου βαρύνοντα ρόλο διαδραμάτισαν, όχι μόνον η δίψα για γνώση που οδηγεί σε «τεχνικώς» άρτιο χειρισμό των θεμάτων που τον αποσχολούν, αλλά, κυρίως, μια βιωματική σχέση με το αντικείμενο των μελετών του.

Ο φίλος μας υπήρξε ένθερμος πατριώτης, ποτέ όμως εθνικιστής, όπως υπήρξε και ευρωπαϊστής -διότι είχε εδραία ευρωπαϊκή παιδεία και πίστη πως μόνο μέσα στην Ενωμένη Ευρώπη διασφαλίζονται η υπόσταση και το μέλλον της Κυπριακής Δημοκρατίας, χωρίς όμως ποτέ να γίνει αρνητής της εθνικότητάς του. Ας σημειωθεί ότι η αντιδιαστολή που επιχειρούμε μεταξύ πατριωτισμού και εθνικισμού θέλει να υποδηλώσει τη διαφωνία μας, και κυρίως εκείνη του Νικόλα, τόσο με τη σε ακαδημαϊκό επίπεδο επιχειρούμενη εξίσωση του πατριωτισμού με τον εθνικισμό, λόγω της υποτιθέμενης, αν όχι εχθρότητας, τουλάχιστον εξ ορισμού ασυμβατότητας του πρώτου με τον κοσμοπολιτισμό (βλέπε Martha C. Nussbaum κ.ά., «Υπέρ Πατρίδος - Πατριωτισμός ή Κοσμοπολιτισμός», εκδ. «Scripta», 1999), όσο και με τη συνεχώς εξαπλούμενη στον τόπο μας «πολιτική κουλτούρα» κατασυκοφάντησης του πατριωτισμού, ως δήθεν συνώνυμου του εθνικισμού, της ξενοφοβίας και της εθνικής εσωστρέφειας. Ο Νικόλας, έχοντας πίστη στο δίκαιο των αγώνων του κυπριακού λαού, χωρίς όμως και να παραγνωρίζει τα κατά καιρούς σφάλματα των ηγεσιών της Ελλάδος και της Κύπρου, εξέταζε πάντα με νηφαλιότητα και χωρίς προκατάληψη τις θέσεις και της άλλης πλευράς, των Τουρκοκυπρίων δηλαδή και της Τουρκίας, επιδεικνύοντας έτσι απόλυτο σεβασμό προς τον «Αλλο».

Το βιβλίο «Η Κύπρος στην Ευρώπη», αποτελείται από τις δύο προαναφερθείσες εργασίες του Νικόλα. Η ιδέα για την έκδοσή τους σε έναν μικρό τόμο ανήκει στον κ. Τσακαλογιάννη, ο οποίος ανέλαβε και την επιμέλεια της έκδοσης, τιμώντας έτσι τη μνήμη του μαθητού του.

Η πρώτη εργασία χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια και σε συμπεράσματα, ενώ συνοδεύεται και από συνέντευξη με τον Κύπριο υπουργό Εξωτερικών κ. Κασουλίδη. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια σύντομη εξιστόρηση των πιο σημαντικών σταθμών στην πορεία του κυπριακού προβλήματος από την ανεξαρτησία της Κύπρου, το 1960, μέχρι σήμερα, με ιδιαίτερη έμφαση στις προσπάθειες αναζήτησης λύσης στο πρόβλημα. Το δεύτερο κεφάλαιο αφορά τις σχέσεις της Κύπρου με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα και αναλύει τη Συμφωνία Σύνδεσης και την Τελωνειακή Ενωση, καθώς επίσης και τις οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις από τις συμφωνίες αυτές. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζεται η υποβολή αίτησης της Κύπρου για ένταξη στην Ε.Ε. και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίστηκε η κίνηση αυτή. Αναλύονται, επίσης, η γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και οι διάφορες αποφάσεις της Ε.Ε., που οδήγησαν στην έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων στις 30 Μαρτίου 1998. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύονται οι προοπτικές και οι δυνατότητες επίλυσης του κυπριακού προβλήματος με αφορμή τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Εξετάζονται, ακόμη, τα ενδεχόμενα που θα προκύψουν στην περίπτωση που δεν θα υπάρξει λύση στο Κυπριακό πριν από την ολοκλήρωση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.

Τέλος, στα συμπεράσματα κωδικοποιούνται τα κύρια πορίσματα αυτής της μελέτης και υποστηρίζεται η άποψη ότι η ευρωπαϊκή πορεία της Κύπρου ενισχύει την υπόσταση και τη νομιμότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας και λειτουργεί επιβοηθητικά στην προσπάθεια δίκαιης και βιώσιμης λύσης στο κυπριακό πρόβλημα, στη βάση των αποφάσεων του ΟΗΕ.

Η δεύτερη εργασία του Νικόλα, που συνοδεύεται από δύο συνεντεύξεις, μία με τον κ. Πάγκαλο, ο οποίος έγραψε και τον πρόλογο του βιβλίου, και μία με τον Τούρκο πρέσβη στην Ελλάδα, κ. Τουγκάν, εξετάζει το ρόλο της Ε.Ε. στη διαμόρφωση των σχέσεων της Ελλάδος με την Τουρκία, ιδίως από τότε που η χώρα μας έγινε μέλος της Ε.Ο.Κ. (1981) και ιδιαίτερα από τις 14 Απριλίου 1987, οπότε η Τουρκία, κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας τού Οζάλ, υπέβαλε την αίτησή της για να γίνει πλήρες μέλος της Ε.Κ., καθιστώντας έτσι την τριαδική αυτή σχέση πιο στενή και ανοίγοντας νέες προοπτικές για τη ρύθμιση των σχέσεών μας μαζί της.

Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται το θεωρητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο επιχειρείται να εξηγηθεί η συμπεριφορά των κύριων συντελεστών της τριαδικής σχέσης που αρθρώνεται μεταξύ της Ε.Ε., της Ελλάδος και της Τουρκίας. Παρουσιάζονται οι λειτουργίες, το περιεχόμενο και τα όρια της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και της Πολιτικής Ασφάλειας (Κ.Ε.Π.Π.Α.) της Ε.Ε., έτσι όπως εξελίχθηκε μέσα στο χρόνο, και καταδεικνύεται ο τρόπος με τον οποίο ο πρώτος και ο δεύτερος πυλώνας της Ε.Ε. επιδρούν συγχρόνως στην άσκηση της εξωτερικής της πολιτικής. Στο δεύτερο κεφάλαιο ο Νικόλας προβαίνει σε μια επισκόπηση των βασικών ζητημάτων που εκκρεμούν μεταξύ των δύο χωρών -το Κυπριακό θίγεται παρεμπιπτόντως, καθ' ότι δεν αποτελεί αποκλειστικό ελληνοτουρκικό ζήτημα, αλλά διαθέτει αφ' εαυτού διεθνή διάσταση-, ενώ στο τρίτο κεφάλαιο ασχολείται με τις συγκεκριμένες περιπτώσεις όπου η Ε.Ε. ενεπλάκη, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, στις ελληνοτουρκικές υποθέσεις και εξέφρασε τη θέση της. Στο τέταρτο κεφάλαιο αποτιμάται ο ρόλος τον οποίο έπαιξε η Ε.Ε. στις παραπάνω περιπτώσεις και συνακόλουθα, ο τρόπος με τον οποίο επηρέασε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, σε μια απόπειρα να ανιχνευτούν οι δυνατότητες της Ε.Ε. και τα όριά τους στην άσκηση επιρροής σε αυτό το επίμαχο θέμα.

Τέλος, στα συμπεράσματα ο συγγραφέας καταλήγει ότι «η εμπλοκή της Ε.Ε. στις ελληνοτουρκικές υποθέσεις εκδηλώθηκε κυρίως μέσω μηχανισμών του πρώτου πυλώνα και μόνο περιστασιακά μέσω των θέσεων που υιοθετήθηκαν στα πλαίσια της Κ.Ε.Π.Π.Α.» και προσθέτει πως, μολονότι από τη μελέτη αυτής της εμπλοκής δεν είναι δυνατόν να εξαχθούν γενικά συμπεράσματα, «μπορούμε, εντούτοις, να υποστηρίξουμε πως ορισμένες γενικές κατευθύνσεις, ερμηνευτικές τής συμπεριφοράς τής Ε.Ε., είναι αναγνωρίσιμες. Αυτό σημαίνει ότι η Ε.Ε. τείνει να επιδεικνύει αλληλεγγύη και να υποστηρίζει τα κράτη-μέλη της, όταν ανακύπτουν προβλήματα με μία τρίτη χώρα, όμως η έλλειψη συνοχής και αποτελεσματικών μηχανισμών της Κ.Ε.Π.Π.Α. την αναγκάζει να χρησιμοποιεί εργαλεία του πρώτου πυλώνα, προκειμένου να προωθήσει ζητήματα εξωτερικής πολιτικής».

Κλείνοντας, θέλουμε να επισημάνουμε πως η Συμφωνία του Ελσίνκι αποτελεί μια ατράνταχτη απόδειξη πως οι προβληματισμοί του Νικόλα βρίσκονταν στη σωστή κατεύθυνση. Δυστυχώς, η νήσος της Αφροδίτης θα στερηθεί των υπηρεσιών των Κρανιδιώτηδων. Ο Γιάννος και ο Νικόλας αντιπροσώπευαν δύο γενεές, αλλά και μία συνέχεια στους αγώνες του Κυπριακού Ελληνισμού. Η απώλειά τους είναι μεγάλη.



Γιώργος Ευαγγελόπουλος, Φαίδων Κυδωνιάτης, Δημήτρης Περδίκης, Μιχάλης Στάγκος

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/03/2002